موضوع:اهمیت علم و دانش در اسلام و لزوم همراهی آموزش با تربیت

بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

تبدیل کردن مسلسلها به قلمها

از آقایان تشکر می‏کنم که در این هوا و محل ضیق[1]مجتمع شدند تا بعض صحبتها را بکنند و بکنیم. آقایان که حالا آمدند پیش من، از اینکه در این سال آن طوری که باید مردم اقبال کنند و وسایل فراهم باشد برای نهضت سوادآموزی نشده است، ولی امیدوارم که بعد بشود. البته هر کاری که انسان شروع می‏کند ابتدای شروع یک اموری پیش می‏آید که پیش‏بینی نشده است، و یک احتیاجاتی است که در وقتی که مشغول به خدمت هستند احساس می‏شود. و من امیدوارم که از این به بعد هم ملت ما و هم دولت اهتمام داشته باشند که این امر حیاتی انجام بگیرد. در این تابلویی که آقایان آوردند نوشته‏اند که اگر چه بشود قلمهایمان را به مسلسل تبدیل می‏کنیم. ما امیدواریم که بشر به رشدی برسد که مسلسلها را به قلم تبدیل کند. آن قدری که قلم و بیان به خدمت بشر بوده است مسلسلها نبوده‏اند. مسلسلها غالباً در خدمت ابرقدرتها بوده‏اند و برای تباهی بشر بوده‏اند. واسلام هم که امر فرموده است به اینکه جهاد بکنند و دفاع بکنند والبته محتاج به همه ابزار جنگی است.[2]اساس بر این است که دفاع از حق بکنند و حق را و علم را
جانشین مسلسل بکنند. قلم و علم و بیان است که می‏تواند بشر را بسازد، نه مسلسل و نه سایر قوای تخریب کننده. مسلسلها هم و همۀ آلات حربی هم در سایۀ علم تحقق پیدا کردند. منتها گاهی مسلسلها و سایر ابزار باصطلاح تمدن را اشخاصی ایجاد کرده‏اند که موجب تخریب بلاد و عباد شده است. و گاهی اشخاصی ایجاد کرده‏اند که موجب تأیید انسان و ساختن انسان و آرامش در بین انسانها بوده است و در این خدمت بوده است. شما کوشش کنید که با بیان و قلم مسلسلها را کنار بگذارید و میدان را به قلمها و به علمها و به دانشها واگذار کنید.

بشر تا در سایۀ مسلسل و توپ و تانک می‏خواهد ادامۀ حیات بدهد، نمی‏تواند انسان باشد، نمی‏تواند به مقاصد انسانی برسد. آن وقتی مردم به مقاصد اسلامی و انسانی می‏رسند و به کمال دانش و علم می‏رسند که قلمها بر مسلسلها غلبه کند، و دانشها در بین بشر به آنجا برسد که مسلسلها را کنار بگذارد، و میدان، میدان قلم باشد، میدان علم باشد.

ملاک ارزش افعال و غایات آنها

در قرآن کریم وقتی که ظاهراً اوّل آیه‏ای که بر پیغمبر اکرم وارد شده است، هم قرائت را توصیه کرده است، هم آن جهتی را که باید قرائت در خدمت او باشد و علم در خدمت او باشد بیان فرموده است؛ فرموده است:اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ[3]قرائت مطلقاً، علم مطلقاً، دانش مطلقاً مطلوب نیست. چه بسا دانشی که بر ضد انسانیت انسان و بر ضد کرامت انسان است، لکن دانشی که جهت داشته باشد، برای خدمت بشر باشد، به اسم ربّ باشد، توجه به ربوبیّت الهی داشته باشد، توجه به اسم خدا داشته باشد، آن قرائت و آن علم و آن مسلسل همه‏شان در خدمت انسان‏اند. عمده آن جهت و غایاتی است که در افعال انسان و در آلاتی که انسان درست می‏کند، و در علم و دانش و سایر چیزهایی که افعال انسان است، آن چیزی را که جهت می‏دهد آن غایات است. آن چیزهایی است که برای آن

چیزها قلمها وجود پیدا کرده است، مسلسلها وجود پیدا کرده است، علم و دانش وجود پیدا کرده است. اگر غایات و مقاصد و آن چیزهایی که برای او اینها وجود پیدا کرده است، الهی باشد، هم قلم و هم مسلسل و هم علم و دانش و هم هر عملی ارزش پیدا می‏کنند؛ ارزش الهی. ارزش قلم به غایتی است که برای او قلم زده می‏شود. ارزش مسلسل هم به غایتی است که برای او مسلسل کشیده می‏شود. اگر این ارزش غایی نباشد و اگر آن مقصد، مقصد انسانی و الهی نباشد، نه مسلسل آلتی است که به درد بخورد و نه قلم. و خطر قلم بیشتر از مسلسل است. و خطر بیان بیشتر از توپ و تانک است. و خطر علم بیشتر از همۀ اینهاست. لکن اگر به خدمت خلق باشد و به دستور انسان باشد و در خدمت انسان باشد و در خدمت خدای تبارک و تعالی باشد، تمام اینها ارزش پیدا می‏کند. مسلسل هم همچون قلم می‏شود، قلم هم همچون مسلسل.

لزوم الهی بودن غایات افعال

باید بشر به فکر این باشد که آن چیزهایی که مقصد است و برای تربیت انسان است، برای آموزش انسان است، برای تعلیم انسان است، جهت به آن بدهد. چنانچه دانشگاهها جهت به آن داده نشود، همان دانشگاههایی می‏شود که در بین بشر هست، و از همان دانشگاهها قوای مخرّبه بیرون می‏آید. و اگر جهت به آن داده بشود، دانشگاهها کاری می‏کنند که مسلسلها نمی‏تواند بکند. خدمتی می‏توانند به بشر بکنند که هیچ کس دیگر نمی‏تواند این قدر خدمت بکند. عمده آن جهتی که طرف آن جهت رفته می‏شود. و قرآن این را فرموده است:اِقْرَءْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَقرائت کن نه قرائت مطلق. بیاموز، نه آموزش مطلق. علم تحصیل کن، نه علم مطلق و تحصیل مطلق؛ علم جهتدار، آموزش جهتدار. جهت، اسم ربّ است، توجه به خداست، برای خدا و برای خلق خدا. قلمها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به کار بیفتند مسلسلها کنار می‏رود. و اگر برای خدا و برای خلق خدا نباشد، مسلسل ساز می‏شود. ابزار کوبندۀ انسان با دست قلمدارها و دست علمایی که در همۀ دانشگاهها هستند، با دست آنها وجود پیدا کرده است. و همۀ ترقیات

بشر هم با دست علما و بیان و قلم علما وجود پیدا کرده است. کوشش کنید که در این آموزشی که به مردم می‏دهید جهتدار باشد. در کلاسهایی که جوانها یا سالخوردگان برای آموزش می‏آیند، همان طوری که سواد را به آنها یاد می‏دهید، و همان طوری که نوشتن و خواندن را بر آنها یاد می‏دهید، جهت هم به آن بدهید که برای خدا بخوانند و برای خدا بنویسند. برای خدمت به خلق و برای خدمت به خدا و برای خدمت به اسلام.

ضرورت توأم بودن آموزش با پرورش

باید آموزش و پرورش مردم توأم باشد. پرورش، پرورش انسانی، پرورشی که به درد انسان برسد، آموزشی که برای انسان باشد، جهتدار باشد، اسم ربّ در آن باشد، توجه به خدا باشد. باید تمام کلاسهایی که در سرتاسر کشور ـ ان‏شاءاللّه‏ ـ وجود پیدا می‏کند، و شما آقایان و کسان دیگری که در خدمت یک همچو امر بزرگی هستید و متکفّل یک همچو عبادت بزرگی هستید، توجه داشته باشید که آموزگاران را جهت به آنها بدهید، توجه به خدا بدهید، علمشان برای خدا باشد، برای اطاعت خدا. خدای تبارک و تعالی علم را یکی از عبادات بزرگ قرار داده است چنانچه جهت داشته باشد. جهت هم همان است کهاِقْرَءْ بِاسْمِ رَبِّکَ. در هیچ ملتی مثل ملت اسلام از علم توصیف نکرده است. قرآن کریم در جاهای زیاد از علم و از عالِم و توجه به علم توصیف فرموده است. و در کم جایی از آهن صحبت کرده است. آنجا هم که از آهن صحبت می‏کند منافع ناس در نظر گرفته شده است:وَ اَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ[4]بأس شدید دارد و منافع برای ناس. اگر منافع برای ناس نداشته باشد و در خدمت ابرقدرتهایی که می‏بینید[بوده]باشد، آهن هیچ ارزش ندارد. و اگر آهن در خدمت نفع مردم باشد، منافع مردم باشد، ارزشش بسیار زیاد است. همان طوری که قلم ارزش دارد، آهن هم ارزش دارد و همه چیز ارزش دارد. ارزش همه چیز

به آن چیزی است که برای او، انسان[عمل]می‏کند. نماز هم که انسان می‏خواند ارزشش به آن نیتی است که به آن نیت وارد نماز می‏شود. ای چه بسا نمازگزارانی که نمازشان در جهنم وارد می‏شود؛ و آن وقتی است که ارائه بخواهند بدهند به مردم. و چه بسا ارتشیهایی که برای خدا عمل می‏کنند، سربازهایی که برای خدا عمل می‏کنند، پاسدارانی که برای خدا خدمت می‏کنند، ارزش آنها از نماز هم بیشتر است. ارزش مسلسل آنها از قلم هم در آن وقت بیشتر خواهد شد. توجه کنید که آموزش بدهید و در ضمن آموزش تربیت کنید.

بِاسْمِ رَبِّکَاختصاص این اسم که ربّ است برای اینکه توجه به تربیت را بدهد به مردم که باید قرائت کنید. و با اسم ربّ برای تربیت بشر قرائت کنید. قلم به دست بگیرند برای تربیت بشر. آن قدری که بشر از قلمهای صحیح نفع برده است از چیزی دیگر نبرده است. و آن قدر که ضرر کشیده است، از چیزهای دیگر ضرر نبرده است. قلمها و بیانها با مغزهای مردم رابطه دارند. اگر قلمها و بیانها و علمها و تعلیمها و آموزشها برای خدا باشد، مغزها را الهی تربیت می‏کنند. و اگر بر خلاف این باشد، مغزها، مغزهای غرورمند، مغزهای طاغوتی از آن پیدا می‏شود.

لزوم سوادآموزی اقشار بی‏سواد

من از همۀ ملت ایران می‏خواهم که در این امر بزرگ و این امر حیاتی کمک کنند. در روستاها که آقایان می‏روند اقبال کنند کسانی که سواد ندارند، وارد بشوند برای سوادآموزی.طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ[5]خدای تبارک و تعالی به وسیله نبی اکرم فرموده است بنابراین حدیث، که طلب علم فریضه است. و در بعض از روایاتفَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ[6]برای همه زنها و مردها فریضه است. با علم است که انسان می‏تواند تأمین سعادت دنیا و آخرت را بکند. با آموزش است که انسان می‏تواند تربیت کند جوانها را به طوری که مصالح دنیا و آخرت خودشان را خودشان حفظ کنند. اگر کشور ما علم را بیاموزد،

ادب بیاموزد، جهتیابی علم و عمل را بیاموزد، هیچ قدرتی نمی‏تواند بر او حکومت کند.

جهالت مردم؛ گرفتاری بزرگ ما در طول تاریخ

تمام گرفتاریهایی که ما در این طول مدت تاریخ داشتیم بهره‏برداری از جهالت مردم بوده است. جهالت مردم را آلت دست قرار دادند و بر خلاف مصالح خودشان تجهیز کردند. اگر علم داشتند؛ علم جهتدار داشتند، ممکن نبود که مخرّبین بتوانند آنها را به یک جهتی که بر خلاف آن مسیری است که مسیر خود ملت است تجهیز کنند. علم و سواد است با آن جهتی که باید به او توجه کرد، که می‏تواند ملت را از همۀ گرفتاریها نجات بدهد. و نمی‏توانند کسانی که می‏خواهند این نهضت را، این نهضت اسلامی را به خلل برسانند، و نمی‏توانند ببینند که اسلام در این مملکت پیاده دارد می‏شود. این علم است که می‏تواند جلوی این فسادها را بگیرد. اگر ملت ما علم را، آن علم جهتدار را یاد بگیرند، تربیت بشوند، در مقابل علم، در پهلویِ علم هم تربیت باشد؛ تربیت دینی، تربیت الهی، تربیت انسانی و هم علم، اگر این دو حربه در دست شما باشد، کسی نمی‏تواند به شما تعدّی کند، کسی نمی‏تواند استبداد را برگرداند. و اگر این علم نباشد مردم را توجیه می‏کنند به جایی که باز هم آن مسائل سابق برگردد، و آن استبداد سابق و آن وابستگیهای سابق.

شما سوادآموزان در تمام کشور بدانید که یک خدمتی دارید به این انسان می‏کنید که بالاترین خدمتهاست. و روستاییان و سایر قشرهای بیسواد بدانند که این خدمت، خدمتی است که باید آنها به جان ودل قبول کنند. و این طور که گمان کنند ما نمی‏توانیم، این طور نیست. هر انسانی می‏تواند سوادآموزی کند و می‏تواند انسان بشود. علم از مَهْد تا لَحَد است.[7]از بچگی تا نزدیک مردن. دنیا باید با علم و با علم جهتدار اداره بشود. پیرمرد و پیرزن هم می‏توانند آموزش ببینند، می‏توانند تحصیل کنند، مأیوس از خودشان نباشند. جوانها، پیرها، بچه‏ها، روستاییها، شهریها همه باید کمک کنند و این امر مهمی[است]

که تمدن شما، اسلام شما، انسانیت شما و همه چیز شما تابع اوست و بسته به اوست، تربیت کنید اینها را. و همه چیز بسته به اوست. همه باید کمک کنند، و همه با هم ـ ان شاءاللّه‏ ـ سال دیگر اگر من باشم ببینم که سوادآموزی به طور چشمگیری پیش رفته است. و اگر نباشم، خود شما ببینید. خداوند ـ ان شاءاللّه‏ ـ به همۀ شما توفیق بدهد و به همۀ ملت ما توفیق بدهد که هم علم را یاد بگیرند و هم جهت علم را و هم مسلسل را برای آرامش دنیا به دست بگیرند و هم تربیت نظامی را.

والسلام علیکم و رحمة‏اللّه‏ و برکاته