بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

تحولات روحی، ارزشمندتر از تحولات اجتماعی

در همه انقلاباتی که در ایران حاصل شده است، بازار، یکی از کانونهای بسیار مؤثر بوده است در پیشرفت. در انقلاب تنباکو، بازار سهم بزرگی در پیشرفت داشته است، در انقلاب مشروطیت هم همین طور. در این انقلاب هم که صد درصد اسلامی است، و بازار صد درصد اسلامی است، وفاداری بازاریها ـ به واسطۀ اینکه مخلوط نبوده‏اند با یک ایده‏های دیگر ـ یک سهم بسیار بزرگی است؛ لذا بازار مبدأ برکات هست و باید باشد. در یک مملکتی که اسلامی می‏خواهیم باشد، و اسلامی ـ انسانی است به تمام معنا، بازار همان طوری که در نهضت دخالت داشت و با تعطیلهای طولانی ـ گاهی چند ماهه ـ این نهضت را پیش برد و یک تحول روحی بسیار عظیم پیدا شد در بازار و در سایر قشرها؛ به طوری که تحول روحی شاید از این انقلابی که این سد را شکست، آن تحول، اهمیتش بیشتر باشد. این حس تعاونی که پیدا شد در جامعه، و در مردم، ارزش آن خیلی زیاد بود. ولی بعد از آنکه این انقلاب به یک نحو از پیروزی رسید، یک قدری آن معانی اسلامی و آن تحولاتی که بود ـ یک قدری ـ رو به کاهش دارد می‏رود، و این یک طرفش بستگی به بازار است.

مقابله با سوء استفاده در بازار

همان طوری که بازار حظی وافر دارد، در همۀ امور سیاسی، امور اسلامی، امور
اجتماعی، این بازار است که می‏تواند یک تحولاتی را ایجاد کند. الآن خوب اینطور صحبتهایی که می‏شود که یک دسته‏ای از آن اشخاص، یک استفاده‏هایی حالا می‏خواهند بکنند، تلافی ـ مثلاً ـ بعضی اشخاص آن مدتی که تعطیل بوده است می‏خواهند درآورند، یا منتظر این بوده‏اند که یک چیزی بشود و یک سوءاستفاده‏هایی بکنند، این بازار است که می‏تواند جلوی این را بگیرد، بازار خودش باید جلوی این اشخاصی که برای سوءاستفاده، خودشان را مهیا کرده‏اند بگیرد. نمی‏گویم که بروند بزنند، چه بکنند. بروند یک نفر آدمی که می‏بینند دارد اجحاف می‏کند به این مستمندان، این فقرا که جانشان را داده‏اند، خونشان را داده‏اند، حالا هم ضعیفند، حالا هم همچه نیست که دارا باشند، فقیرند، مستمندند، اینها بخواهند چیزهایی را به قیمت گزاف بخرند، نمی‏توانند، باید محروم بمانند. این را اگر فرض کنید که یک چند نفر نشانداری که در بازار هست و اینطور هست، قرار بگذارند این بازاریها، یکی‏یکی بروند سلام بکنند، به اینها بگویند «آقا، این کار را نکن!» اگر در یک روز هزار نفر آدم برود به یک نفر بگوید «آقا نکن! این کار خلاف انصاف است»، این کار پیشرفت می‏کند.

حکایتی از استاد شاه‏آبادی

خدا رحمت کند شیخ ما مرحوم آقای شاه‏آبادی را ـ رضوان‏اللّه‏ علیه ـ ایشان به من فرمود که: «در آن زمان شدت، مقابل منزل ما یک دکانی باز شد که مثل اینکه چیزهای خلاف می‏فروخت، دکان بدی باز شد. من به رفقایم گفتم که شما یکی‏یکی بروید نهیش کنید. یک روز قریب دویست نفر، یکی‏یکی صبح رفتند: «سلامٌ علیکم! و علیکم السلام! آقا، این دکان اینجا مناسب نیست» این رد شد، یکی دیگر آمد. تا عصر حدود دویست نفر رفتند به این آدم گفتند. تمام شد. برچید بساطش را.

این نهی وقتی مکرر شد در روح انسان تأثیر می‏کند. یکی بگوید، ممکن است، خوب، تأثیر کمی بکند. دنبالش یکی دیگر برود بگوید: «آقا نکن این کار را، این کار انصاف نیست. این مردم خونشان را داده‏اند و حالا شما دارید آنها را در مضیقه
می‏گذارید. این بیچاره‏ها نمی‏توانند اینطور اجناس بخرند».

شیوۀ مبارزه با گرانفروشی

اگر بنا بگذارند این جوانهای بازار و آن محترمین بازار بروند پیش آنها یکی‏یکی از اینها ـ و نهیشان کنند، بگویند نکنید، اگر در یک روز، مثلاً عدۀ زیادی بروند و با ملایمت بسیار به آنها بدون اینکه کلمۀ تندی، زبری، گفته بشود، همان نهیش بکنند. و همان طوری که خدا فرموده است که نهی بکنید مردم را، امر بکنید مردم را، نهیش بکنند از اینکه «این گرانفروشی خوب نیست، نکن شما این گرانفروشی را»، این تأثیر می‏کند. می‏تواند بازار؛ اگر همت بکنند دوستان بازاری می‏توانند با همین نصیحت، با همین نرم‏گویی، با همین نهی، جلوی اینها را بگیرند؛ و ما نمی‏خواهیم که با این اشخاصی که برخلاف انصاف[عمل]می‏کنند، باز با شدت عمل بشود. ما می‏خواهیم که همه با برادری حل بشود مسائل، با دوستی حل بشود مسائل. و این بهتر همین است که خود بازار، اشخاصی که می‏بینند که یک فردی خلاف می‏کند تندروی می‏کند، میوه‏ها خیلی گران، فروش می‏رود، همین، به طور دوستانه بهشان بگویند آقا نکنید این کار را. این ممکن است در آنها ان‏شاءاللّه‏ تأثیر بکند و یک بازاری بشود، بازار اسلامی. همان طوری که در یک برهه‏ای از همین نهضتی که واقع شد، یک حس تعاون بسیار عجیب پیدا شد در مردم.

نمونه‏ای از خصلتهای اسلامی و روح برادری

بعضیها که در این تظاهرات بودند به من این را کراراً گفتند. یکی از آقایان که بوده است گفت که: مثلاً ساندویچی که یک کسی می‏آورد می‏داد به یک نفر، این خودش نمی‏خورد، این[را]تکه‏تکه می‏کرد ـ نمی‏دانم ـ یک تکه به او، یک تکه به او، یک تکه به او، و شاید آخرش به خودش هم نمی‏رسید. و مردم در خیابانها وقتی که این دستجات حرکت می‏کردند آب برایشان می‏آوردند، غذا برایشان می‏آوردند، تظاهر می‏کردند برایشان. و این یک مطلب است که مطلب اسلامی است. یک تحول روحی است که
اسلام می‏خواهد. اسلام می‏خواهد که بازار ما، خیابان ما، خانۀ ما، بیرون، داخل همه ـ یک نظم اسلامی، تعاونی پیدا بکند، محبت‏آمیز باشد؛ محیط محبت باشد. مردم با هم رحیم باشند؛رُحَماء بَیْنَهُمْ. خودشان با خودشان رحیمند، دوستند، برادرند. مثل فرزند خودش ببیند این جامعه را مثل برادر خودش ببیند این جامعه را؛ همان طور که رسول خداـصلی‏اللّه‏ علیه و آله وسلم ـ که رأس همه است، اینطور بودند که حتی برای آنهایی که مشرک می‏شدند در قرآن هست که تو مثل اینکه خودت را داری برای آنها هلاک می‏کنی که مشرکند، مسلم نمی‏شوند.[1]آن یک محبت عالمی بوده است. یک رحمت بزرگ بوده است که آنهایی را هم که دعوت می‏کردند؛ مشرکین را، این یک رحمتی مثل یک پدر مهربان برای ملت بودند و مردم را دعوت به خیر و صلاح می‏کردند؛ برای اینکه، خیر و صلاح برای خود آن مردم خوب بود.

پیروی از سیره پیامبر و امامان

باید مملکت اسلامی به پیغمبر اسلام و ائمۀ اسلام اقتدا بکنند. همان طور که آنها سیره‏شان یک سیرۀ محبت‏آمیز بود نسبت به برادرهاشان، نسبت به مردم، نسبت به مسلمین، باید ماها هم که تبع آنها هستیم، همین سیره را داشته باشیم و جدیت کنیم که جوانها اینطور بار بیایند، اسلامی بار بیایند. جوانها اگر اسلامی بار آمدند، اینها امین خواهند بود. اگر اسلامی بار آمدند اینها خیانت نخواهند کرد، و اینها مفید خواهند بود برای مملکت. و من امیدوارم که خداوند همۀ شما را توفیق بدهد، سلامت بدهد، تأیید کند.

[در ادامۀ بیانات یکی از حضار در مورد گرانفروشی و مسائل جاری بازار سؤالاتی مطرح کرده است]

بله، این هم یک عده‏ای از همانهایند؛ که اینها هم لابد عددشان یک عدد معدودی است. بله، همین عدد محصور را اینطور که من گفتم شما یک چند روزی اینطوری عمل بکنید. امیدوارم با «نهی» درست بشود. امیدوارم که مؤثر واقع بشود.