سؤال:[حضرت آیت‏اللّه‏ از اینکه به من این فرصت را برای مصاحبه داده‏اید تشکر می‏کنم. شکل دولت اسلامی، که شما برای آینده در نظر دارید چگونه است و آیا این یک شکلی است در سوسیالیزم اسلامی و آیا دولت اسلامی شما، چگونه می‏خواهد یک کشور صنعتی نوین را اداره بکند؟]

جواب:اما شکل حکومت ما، جمهوری اسلامی است. جمهوری به معنای اینکه متکی بر آرای اکثریت است و اسلامی برای اینکه متکی به قانون اسلام است. و دیگر حکومتها اینطور نیستند که تکیه بر قانون اسلام داشته باشند. اما ادارۀ مملکت، کارشناسانی هستند که الآن در انزوا هستند و در زمان حکومت شاه، از باب اینکه انسانهایی امین بوده‏اند از صحنه برکنار مانده‏اند، از باب اینکه با شاه نمی‏خواستند همراهی بکنند. اینها کارشناسانی هستند که کار را انجام خواهند داد.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، آیا شما علاقه‏ای یا اهمیتی به همکاری با عناصر مارکسیستی می‏دهید و آیا بین هدفهای جنبش شما و مارکسیستها هیچ سازگاری وجود دارد؟ و آیا نسبت به مقاصد شوروی در ایران نگران هستید؟]

ــهدفهای ما با هدفهای آنها مختلف است. ما متکی بر اسلام هستیم و بر توحید، و آنها مخالف با هر دو آنها هستند. احکام ما احکام اسلام است و آنها اسلام را نمی‏پذیرند، و لذا ما به آنها نه تنها علاقه‏مند نیستیم که همکاری هم نداریم و نخواهیم داشت. اما راجع به شوروی، نه، ما نگرانی نداریم. برای اینکه، ملتی که خودش سرپای خودش زندگی می‏کند کسی نمی‏تواند در امور آن دخالت کند.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، در گزارشهای مطبوعاتی آمده است که دولتهای لیبی و جبهۀ ملی آزادیبخش فلسطین حرکتهای ضد شاه را در ایران تقویت مالی می‏کنند. ممکن است حضرتعالی بفرمایید که سازمان آزادیبخش فلسطین و لیبی و سایر کشورها و احزاب کمونیست تا چه مقدار جنبش شما را
کمک می‏کنند؟]

ــما به کمک مالی آنان احتیاجی نداریم و به کمکهای دیگر از قبیل کمکهای تبلیغاتی هم که احتیاج هست، هیچ کس کمکی نکرده است. و اما احزاب کمونیست و کشورهای دیگر چون آن دو، هیچ کاری برای ما نکرده‏اند. این است استقلال به معنای عالی کلمه.

ــ[حضرت آیت‏اللّه‏، انتظار شما چیست؟ چه موقعی این تضاد و جنگ به پایان خواهد رسید؟ و آیا این جنگ و نتیجۀ این جنگ را چگونه انتظار دارید؟ آیا این جنگ را جنگ مقدسی می‏دانید؟]

ــاما جنگ ما جنگ مقدسی است؛ برای اینکه برای اسلام است، برای خداست. و چیزی که برای خدا باشد مقدسترین امور است. و اما نتیجۀ ما، تا وقتی که نتیجۀ آخر که عبارت از کوتاه شدن دست اجانب و رفتن رژیم سلطنتی تحقق پیدا نکند، دست از مبارزات خود برنمی‏داریم. مردم به غیر آن راضی نیستند.

ــ[به نظر حضرتعالی، حکومت اسلامی شما با مسائل بانکی و مسئلۀ بهره چگونه برخورد خواهد کرد؟ با مسئلۀ صنایع چگونه برخورد خواهد کرد؟ آیا حضرتعالی در افکار خودتان با عربستان سعودی نزدیکتر هستید یا لیبی؟ یا تصور می‏فرمایید که یک چیزی است متفاوت از همۀ اینها؟]

ــاما راجع به بهرۀ بانکی، ما بانکهایی که بی‏بهره باشد باید تأسیس کنیم. ما بهره‏ها را جایز نمی‏دانیم. اما راجع به صنایع، صنایع را در ایران به بهترین وجه پایه‏گذاری خواهیم کرد. و اما آنچه که امروز به عنوان صنایع است در ایران، مونتاژی بیش نیست و اصولاً به درد نمی‏خورد.

ــ[راجع به لیبی چه؟]

ــآن مسئلۀ دیگری است. ما در مسائل اسلامی که آنان به آنها عمل می‏کنند موافقت داریم.

ــ[روابط دولت اسلامی حضرت آیت‏اللّه‏ با امریکا چگونه خواهد بود؟ آیا شما فروش نفت را به غرب ادامه می‏دهید، و روابط شما با شوروی چگونه خواهد بود؟]

ــما با تمام دولتها، در صورتی که دخالت در امور داخلی ما نکنند و برای ما احترام متقابل قائل باشند، با احترام رفتار می‏کنیم و نفت را هم هرکس مشتری است به او می‏فروشیم. ما از زیاده‏روی و غلط‏رویهایی که راجع به نفت بوده است و چیزهایی که خلاف مصلحت ملت بوده است، جلوگیری می‏کنیم، و الاّ نفت را می‏فروشیم.

ــ[روابط شما با شوروی چگونه خواهد بود؟]

ــهمان طور که با امریکا، فرقی ندارد. روابط مثل هم است.

ــ[در مورد مسائل اجتماعی، حضرت آیت‏اللّه‏ حضور زنان را در دانشگاه و یا کار کردن آنان در جامعه چگونه می‏بینید؟آیا برای‏آنها شما محدودیتهایی قائل می‏شوید که الآن در جامعه کنونی وجود ندارد. و نظرحضرتعالی در مورد کنترل موالید و تحصیل زنان و مردان در دانشگاه به صورت مخلوط چیست؟]

ــزنان در جامعۀ اسلامی آزادند و از رفتن آنان به دانشگاه و ادارات و مجلسیْن به هیچ وجه جلوگیری نمی‏شود. از چیزی که جلوگیری می‏شود فساد اخلاقی است که زن و مرد نسبت به آن مساوی هستند و برای هر دو حرام است. راجع به موالید، تابع آن است که حکومت چه تصمیمی بگیرد.

ــ[ممکن است راجع به تاریخچه و نمای تاریخی جنبش تاریخی خودتان و توسعه‏اش در طی پانزده سال گذشته از زمانی که در تبعید بودید، برای من شرح دهید؟ چگونه در سازمان دادن چنین جنبش بسیار مؤثری اقدام کردید و سازمان‏دهندگان این جنبش چه کسانی بودند و چه نوع از روابط و تأمینهای مختلف که برای دنیا باور کردنی نیست وجود داشته و دارد؟]

ــاصل جنبش و مقدمات آن طولانی است. ولی آنقدر که به طور اختصار می‏توانم بگویم این است که شاه از ابتدای سلطنت غاصبانه‏اش جنایتهای بیشماری کرد و مواردی هم پیش آمد که قدرت آن پیدا شد که او را از مملکت بیرون کنند که مع‏الأسف سستی کردند. شروع مبارزات پانزده سالۀ اخیر بدین صورت بود که شاه برخلاف مصلحت ملت کارهایی انجام داد. ابتدا علمای اسلام مخالفت کردند و این مخالفت به گرفتاری شبانۀ من انجامید. در 15 خرداد 42 از قراری که می‏گویند، پانزده هزار نفر کشته شدند. قریب یک سال در زندان و حصر بودم. پس از آزادی به مبارزاتم ادامه دادم و مفاسد و جنایات شاه را افشا نمودم، تا اینکه یکی از خیانتهای بزرگ شاه یعنی قضیۀ کاپیتولاسیون پیش‏آمد و شاه، مستشاران امریکایی را مصونیت داد. از این جهت که این قضیه مخالف مصالح اسلام و کشور بود، من با آن شدیداً مخالفت نمودم و به دنبال آن شبانه دستگیر شدم و مستقیماً به ترکیه تبعید شدم. یک سال در ترکیه بودیم. پس از آن ما را تحویل عراق دادند و قریب چهارده سال در عراق بودیم. در طول این مدت من در مواقع
مختلف، جنایات شاه را چه در اعلامیه و چه در خطابه اعلام می‏کردم و هر فاجعه‏ای را گوشزد می‏نمودم و هرگز ساکت ننشستم و بعد هم که به اینجا آمدم. و اما سازمان دادن نهضت اسلامی همگانی ملت ایران، این نهضت جنبشی است که همۀ مردم را شامل می‏شود و از آنها و مردم سرچشمه می‏گیرد، و اعتقادش به این است که این نهضت را تا به ثمر رسیدن باید ادامه داد. البته ما روحانیون، مردم را هدایت کردیم و تمام جرایم رژیم را افشا کردیم و روشنگری روحانیون، بحمداللّه‏ مفید واقع شد و مردم روشن شدند، و یک تحول فکری برای جامعۀ ایران به وجود آمد، به طوری که همه با هم یکصدا به دنبال یک راه و مقصد در حرکتند، و آن نابودی این دودمان و برچیده شدن نظام شاهنشاهی و برقراری حکومت اسلامی است و این هدف در سراسر ایران حکمفرماست. در مرکز، همین مطلب را می‏خواهند، در شمال و جنوب و شرق و غرب هم همین موضوع را طالبند. همه فریاد استقلال، آزادی، حکومت اسلامی را سر داده‏اند و می‏خواهند. چرا نخواهند؟! شاه تمام مخازن زیرزمینی و روی زمینی آنان را به غارت داده است. استقلال سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی آنان را بر باد داده است. آنان می‏خواهند و همگی می‏خواهیم که شاه را به جزای اعمالش برسانیم و این صدای مجازات شاه در سراسر ایران طنین انداخته است. شاه غیر از اینکه برود هیچ چاره‏ای ندارد، البته اگر به دست مردم نیفتد. امریکا و سایر کشورهایی که از او پشتیبانی می‏کنند، خطاکار و در اشتباهی بزرگ هستند و این پشتیبانی برای خودشان بسیار مضر است و باید در این امر تجدید نظر کنند.

ــ[آیا از طرف مقامات امریکایی، هیچ نوع تماسی با حضرتعالی گرفته شده است؟]

ــخیر.

ــ[پس از پایان اقامت در فرانسه، کجا خواهید رفت؟]

ــتصمیم نگرفته‏ام.