زندگی نامه امام خمینی(س)
فصل سوم نجف، کانون جدید نهضت اسلامی
آقامصطفی و امام خمینی(س)، از بغداد رهسپار کاظمین شدند. دو روز در این شهر در
مهمانخانه جمالی که صاحبش اصالتاً ایرانی بود، توقف کردند. البته امام و حاج آقا
مصطفی با اطلاع قبلی این مهمانخانه را انتخاب نکردند، بلکه راننده تاکسی که آنها را به
کاظمین منتقل کرد، چون با صاحب آنجا آشنا بود، بدان علت، آنها را به آن مهمانخانه
برد. صاحب مهمانخانه عبدالامیر جمالی بود که کم و بیش با علما و روحانیونی که از
نجف و سایر بلاد به کاظمین میآمدند، آشنایی داشت. با توجه به این که آنها ساعت دو
بعدازظهر سیزده مهر 1344 به بغداد رسیده بودند، ورودشان به کاظمین بعد از ظهر
همان روز بوده است.
مهمانخانه جمالی که صاحبش اصالتاً ایرانی بود، توقف کردند. البته امام و حاج آقا
مصطفی با اطلاع قبلی این مهمانخانه را انتخاب نکردند، بلکه راننده تاکسی که آنها را به
کاظمین منتقل کرد، چون با صاحب آنجا آشنا بود، بدان علت، آنها را به آن مهمانخانه
برد. صاحب مهمانخانه عبدالامیر جمالی بود که کم و بیش با علما و روحانیونی که از
نجف و سایر بلاد به کاظمین میآمدند، آشنایی داشت. با توجه به این که آنها ساعت دو
بعدازظهر سیزده مهر 1344 به بغداد رسیده بودند، ورودشان به کاظمین بعد از ظهر
همان روز بوده است.
حاج آقا مصطفی ساعتی پس از ورود به کاظمین و کمی استراحت، چون پولی به
همراه نداشتند و روحانیون و مبارزین ایرانی مقیم عراق از ورود آنها اطلاعی نداشتند، از
همان مسافرخانه به نجف تلفن کرد. ایشان به منزل شیخ نصراللّه خلخالی، از دوستان
قدیمی و مورد اعتماد و علاقه امام خمینی تلفن کردند تا وی را در جریان امر قرار دهند.
شیخ نصراللّه خلخالی از مجتهدین و فقهای در مظان مرجعیت حمایت میکرد و از تمکن
مالی خوبی برخوردار بود؛ اما در این روز وی در نجف نبود و به مسافرت رفته بود. حاج
آقا مصطفی به ناچار به منزل آیتاللّه خویی تلفن کرد؛ چون آیتاللّه خویی و کسانی که در
اطراف ایشان بودند، از دوستان شیخ نصراللّه خلخالی بودند. مستخدم آیتاللّه خویی
همراه نداشتند و روحانیون و مبارزین ایرانی مقیم عراق از ورود آنها اطلاعی نداشتند، از
همان مسافرخانه به نجف تلفن کرد. ایشان به منزل شیخ نصراللّه خلخالی، از دوستان
قدیمی و مورد اعتماد و علاقه امام خمینی تلفن کردند تا وی را در جریان امر قرار دهند.
شیخ نصراللّه خلخالی از مجتهدین و فقهای در مظان مرجعیت حمایت میکرد و از تمکن
مالی خوبی برخوردار بود؛ اما در این روز وی در نجف نبود و به مسافرت رفته بود. حاج
آقا مصطفی به ناچار به منزل آیتاللّه خویی تلفن کرد؛ چون آیتاللّه خویی و کسانی که در
اطراف ایشان بودند، از دوستان شیخ نصراللّه خلخالی بودند. مستخدم آیتاللّه خویی
مورد خطاب حاج آقا مصطفی قرار گرفت و در پایان خبر ورود امام خمینی(س) و حاج
آقا مصطفی در نجف منتشر گردید. در ساعات پایانی بعد از ظهر نیز شیخ نصراللّه
خلخالی از مسافرت برگشت و مشتاقان امام برای اطلاع از این رخداد به مدرسه آیتاللّه
بروجردی نجف که معمولاً شیخ نصراللّه خلخالی بعدازظهرها آنجا میرفت، هجوم
آوردند. یکی از دلایلی که امام و حاج آقا مصطفی تا موقع ورود به کاظمین ناشناخته
مانده بودند، این بود که در گذرنامه امام، نام خانوادگی ایشان مصطفوی ذکر شده بود و
اسم مشهورتر ایشان ـ خمینی ـ در گذرنامه نیامده بود. در مدتی که حاج آقا مصطفی
سرگرم تماس با نجف بود، امام خمینی(س) نیز از فرصت استفاده کرده، برای زیارت
حرم امام موسی کاظم(ع) رفتند. در موقع مکالمه حاج آقا مصطفی، جمالی، صاحب
مسافرخانه، وی و امام را شناخته و با اصرار آنها را به خانه خودش برد تا از رفاه و راحتی
بیشتری برخوردار شوند. خود جمالی نیز سعی کرد که خبر ورود آنها را به افراد مختلف
اطلاع دهد. وقتی صحّت این خبر برای افراد گردآمده در مدرسه آیتاللّه بروجردی
نجف، مسلّم گردید، با کمک نصراللّه خلخالی و دیگران، بدون درنگ وسایل نقلیه برای
عزیمت به کاظمین فراهم شد و مشتاقان، به استقبال امام و حاج آقا مصطفی رهسپار
شدند. افرادی چون شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ غلامرضا رضوانی، شیخ محمدحسن
قدیری، شیخ نصراللّه خلخالی و غیره هر یک با طرفداران و شاگردان خود در اولین
فرصت خود را به کاظمین رساندند. چون شب در پیش رو بود، بقیه افراد، خود را برای
روز بعد آماده کردند.
آقا مصطفی در نجف منتشر گردید. در ساعات پایانی بعد از ظهر نیز شیخ نصراللّه
خلخالی از مسافرت برگشت و مشتاقان امام برای اطلاع از این رخداد به مدرسه آیتاللّه
بروجردی نجف که معمولاً شیخ نصراللّه خلخالی بعدازظهرها آنجا میرفت، هجوم
آوردند. یکی از دلایلی که امام و حاج آقا مصطفی تا موقع ورود به کاظمین ناشناخته
مانده بودند، این بود که در گذرنامه امام، نام خانوادگی ایشان مصطفوی ذکر شده بود و
اسم مشهورتر ایشان ـ خمینی ـ در گذرنامه نیامده بود. در مدتی که حاج آقا مصطفی
سرگرم تماس با نجف بود، امام خمینی(س) نیز از فرصت استفاده کرده، برای زیارت
حرم امام موسی کاظم(ع) رفتند. در موقع مکالمه حاج آقا مصطفی، جمالی، صاحب
مسافرخانه، وی و امام را شناخته و با اصرار آنها را به خانه خودش برد تا از رفاه و راحتی
بیشتری برخوردار شوند. خود جمالی نیز سعی کرد که خبر ورود آنها را به افراد مختلف
اطلاع دهد. وقتی صحّت این خبر برای افراد گردآمده در مدرسه آیتاللّه بروجردی
نجف، مسلّم گردید، با کمک نصراللّه خلخالی و دیگران، بدون درنگ وسایل نقلیه برای
عزیمت به کاظمین فراهم شد و مشتاقان، به استقبال امام و حاج آقا مصطفی رهسپار
شدند. افرادی چون شیخ مجتبی لنکرانی، شیخ غلامرضا رضوانی، شیخ محمدحسن
قدیری، شیخ نصراللّه خلخالی و غیره هر یک با طرفداران و شاگردان خود در اولین
فرصت خود را به کاظمین رساندند. چون شب در پیش رو بود، بقیه افراد، خود را برای
روز بعد آماده کردند.
دولت عراق نیز با مشاهده جنب و جوش یاران و دوستداران امام، در روز دوم ورود
امام، یکی از وزیران دولت به نام عبدالرزاق محیالدین (وزیر وحدت عراق) را به دیدن
امام فرستاد. مشارٌالیه از طرف عبدالسّلام عارف، رئیس جمهور عراق، این مأموریت را
انجام میداد و ظاهراً با گشادهرویی از امام و حاج آقا مصطفی استقبال کرده، و اعلام
میکند که هر نوع تسهیلاتی لازم داشته باشند، دولت حاضر است آنها را تأمین کند. در
روز دوم ورود امام به کاظمین، علمای طراز اول نجف نیز هر کدام، یکی از فرزندان خود
امام، یکی از وزیران دولت به نام عبدالرزاق محیالدین (وزیر وحدت عراق) را به دیدن
امام فرستاد. مشارٌالیه از طرف عبدالسّلام عارف، رئیس جمهور عراق، این مأموریت را
انجام میداد و ظاهراً با گشادهرویی از امام و حاج آقا مصطفی استقبال کرده، و اعلام
میکند که هر نوع تسهیلاتی لازم داشته باشند، دولت حاضر است آنها را تأمین کند. در
روز دوم ورود امام به کاظمین، علمای طراز اول نجف نیز هر کدام، یکی از فرزندان خود
را برای عرض خیرمقدم، راهی کاظمین کردند.[204]
در روز سوم ورود امام و آقامصطفی به کاظمین، عصر آن روز ـ پنج شنبه پانزدهم
مهر1344، آن دو به همراه کسانی که به استقبالشان آمده بودند، به اتفاق هم به سوی
سامرا حرکت کردند. وضعیت در سامرا متفاوتتر از کاظمین بود. در سامرا خبر ورود
آنها پیچیده بود و کاروانی نیز همراه ایشان بود؛ بنابراین با شعار «یعیش الخمینی،
فلیسقط الشاه» از ایشان استقبال شد. مجلس جشنی نیز به همین مناسبت در مدرسه
آیتاللّه میرزاحسن شیرازی، معروف به میرزای شیرازی، برپا گردید. در این جشن،
علاوه بر طلاب و روحانیون، طبقات مختلف مردم و مقامات دولتی عراق نیز شرکت
کردند. در این مراسم، شیخ سعید البدری، از روحانیون بزرگ اهل تسنن و دکتر محمد
صادقی در تجلیل از مقام علمی، فقهی و مجاهدات امام خمینی(س) سخنرانی کردند.
مهر1344، آن دو به همراه کسانی که به استقبالشان آمده بودند، به اتفاق هم به سوی
سامرا حرکت کردند. وضعیت در سامرا متفاوتتر از کاظمین بود. در سامرا خبر ورود
آنها پیچیده بود و کاروانی نیز همراه ایشان بود؛ بنابراین با شعار «یعیش الخمینی،
فلیسقط الشاه» از ایشان استقبال شد. مجلس جشنی نیز به همین مناسبت در مدرسه
آیتاللّه میرزاحسن شیرازی، معروف به میرزای شیرازی، برپا گردید. در این جشن،
علاوه بر طلاب و روحانیون، طبقات مختلف مردم و مقامات دولتی عراق نیز شرکت
کردند. در این مراسم، شیخ سعید البدری، از روحانیون بزرگ اهل تسنن و دکتر محمد
صادقی در تجلیل از مقام علمی، فقهی و مجاهدات امام خمینی(س) سخنرانی کردند.
عصر روز جمعه شانزدهم مهر 1344 امام، حاج آقا مصطفی و استقبالکنندگان همراه
آنها، راهی کربلا شدند. در 30 کیلومتری شهر، در قصبه «مسیّب» افرادی از طلاب علوم
دینی و مردم کربلا و نجف به استقبال آمده بودند.[205]
آنها، راهی کربلا شدند. در 30 کیلومتری شهر، در قصبه «مسیّب» افرادی از طلاب علوم
دینی و مردم کربلا و نجف به استقبال آمده بودند.[205]
بنابراین با استقبال شایانی وارد کربلا شدند و پیش از همه به زیارت مرقد مطهر امام
حسین(ع) و شهدای کربلا شتافتند. مدت توقف در کربلا بیش از دو شهر قبلی، یعنی
یک هفته به طول انجامید. با توجه به اکثریت جمعیت شیعه در کربلا که بسیاری از آنها
نیز ایرانیالاصل بودند، استقبال بسیار خوبی، علیرغم ممانعتها و توطئهها و شایعات
منتشر شده، از امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به عمل آمد.[206]
حسین(ع) و شهدای کربلا شتافتند. مدت توقف در کربلا بیش از دو شهر قبلی، یعنی
یک هفته به طول انجامید. با توجه به اکثریت جمعیت شیعه در کربلا که بسیاری از آنها
نیز ایرانیالاصل بودند، استقبال بسیار خوبی، علیرغم ممانعتها و توطئهها و شایعات
منتشر شده، از امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به عمل آمد.[206]
مقصد نهایی پدر و پسر مبارز در عراق، نجف اشرف بود. شیخ نصراللّه خلخالی در
نجف برای آنها منزلی با اسباب و اثاثیه مورد نیاز تدارک دیده بود.[207] عاقبت عصر جمعه
23 مهر 1344، امام و حاج آقا مصطفی همراه کاروان عظیمی، رهسپار نجف شدند. پس
نجف برای آنها منزلی با اسباب و اثاثیه مورد نیاز تدارک دیده بود.[207] عاقبت عصر جمعه
23 مهر 1344، امام و حاج آقا مصطفی همراه کاروان عظیمی، رهسپار نجف شدند. پس
از ورود به نجف، ابتدا به زیارت حرم علوی شتافتند، آنگاه راهی خانهای که در خیابان
رسول، کوچه شربهایها اجاره شده بود، شدند.
رسول، کوچه شربهایها اجاره شده بود، شدند.
در نخستین شب ورود، برخی علمای بلندپایه و مطرح نجف از جمله، آیتاللّه
شاهرودی و آیتاللّه خویی و شماری از علمای حوزه علمیه نجف از آنها دیدار کردند.
آیتاللّه سیدمحسن حکیم نیز در دومین شب ورود آنها به دیدارشان رفت. در کلیه
مراحل انتقال امام و حاج آقا مصطفی به عراق تا استقرار در نجف، تلاشهای پنهانی
وجود داشت که ورود آنها را عادی جلوه دهد و در نهایت، نگذارند استقبال باشکوهی
صورت گیرد.[208]
شاهرودی و آیتاللّه خویی و شماری از علمای حوزه علمیه نجف از آنها دیدار کردند.
آیتاللّه سیدمحسن حکیم نیز در دومین شب ورود آنها به دیدارشان رفت. در کلیه
مراحل انتقال امام و حاج آقا مصطفی به عراق تا استقرار در نجف، تلاشهای پنهانی
وجود داشت که ورود آنها را عادی جلوه دهد و در نهایت، نگذارند استقبال باشکوهی
صورت گیرد.[208]
به هر صورت با استقرار امام و حاج آقا مصطفی، مرحله دیگری از نهضت اسلامی
شروع شد که متفاوتتر از دورههای قبل بود. در این مرحله، سید مصطفی پس از امام،
نقش اول را در هدایت نهضت اسلامی بر عهده داشت. در این دوره که حدود سیزده
سال به طول انجامید، در دوازده سال آن، سید مصطفی حلقه اتصال اجزای نهضت
اسلامی در ایران و نقاط مختلف جهان، با کانون آن در نجف بود. در ادامه به بررسی
نقش ایشان در ارتباط با موضوعات گوناگون خواهیم پرداخت.
شروع شد که متفاوتتر از دورههای قبل بود. در این مرحله، سید مصطفی پس از امام،
نقش اول را در هدایت نهضت اسلامی بر عهده داشت. در این دوره که حدود سیزده
سال به طول انجامید، در دوازده سال آن، سید مصطفی حلقه اتصال اجزای نهضت
اسلامی در ایران و نقاط مختلف جهان، با کانون آن در نجف بود. در ادامه به بررسی
نقش ایشان در ارتباط با موضوعات گوناگون خواهیم پرداخت.
به طور مسلم قبل از تبعید امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به نجف، بین مبارزین
ایرانی با گرایشهای فکری اسلامی و گاهی غیراسلامی، ارتباطهایی وجود داشته، ولی از
انسجام و استحکام لازم برخوردار نبوده است. با ظهور رهبر سیاسی ـ مذهبی و
قدرتمندی چون امام خمینی(س)، مبارزان مسلمان از ایران، عراق، کشورهای اسلامی،
اروپا و امریکا متوجه نجف شدند و با وجود اختلاف نظرها و برخورداری از سطوح
مختلف فکری و مبارزاتی، رهبری امام خمینی(س) را پذیرفتند. در مقاطعی، حتی
نیروهای چپگرا و مخالفین رژیم پهلوی با گرایشهای غیراسلامی نیز سعی فراوانی به
عمل آوردند که از حمایت امام خمینی(س) برخوردار شوند، اما موفق نشدند. در
ایرانی با گرایشهای فکری اسلامی و گاهی غیراسلامی، ارتباطهایی وجود داشته، ولی از
انسجام و استحکام لازم برخوردار نبوده است. با ظهور رهبر سیاسی ـ مذهبی و
قدرتمندی چون امام خمینی(س)، مبارزان مسلمان از ایران، عراق، کشورهای اسلامی،
اروپا و امریکا متوجه نجف شدند و با وجود اختلاف نظرها و برخورداری از سطوح
مختلف فکری و مبارزاتی، رهبری امام خمینی(س) را پذیرفتند. در مقاطعی، حتی
نیروهای چپگرا و مخالفین رژیم پهلوی با گرایشهای غیراسلامی نیز سعی فراوانی به
عمل آوردند که از حمایت امام خمینی(س) برخوردار شوند، اما موفق نشدند. در
گفتارهای آینده به مواردی در این زمینه اشاره خواهد شد.
با توجه به تنوّع دیدگاههای مبارزان و پیچیدگی جریان مبارزه و کنترلها، مراقبتها و
تلاشهایی که سعی در نفوذ در شبکه نهضت اسلامی داشت و بیت و اطرافیان امام، کانون
توجه بود، حاج آقا مصطفی یکی از با اهمیتترین و سختترین نقشها را در ایجاد و
برقراری رابطه با مبارزان علیه حکومت پهلوی در سطوح مختلف برعهده گرفت. چنانکه
اشاره شد، محوریت و مرکزیت ارتباطهای سید مصطفی، با مبارزین مسلمان بود. قابل
ذکر است که حاج آقا مصطفی درگیر امور مالی بیت امام نبودند و صرفاً به امور اجرایی و
ارتباطهای نهضت امام خمینی(س) و نظارت بر آنها همت میگماشت. در یکی از
گزارشهای ساواک در تاریخ 18 اسفند 1352 در این زمینه آمده است.
تلاشهایی که سعی در نفوذ در شبکه نهضت اسلامی داشت و بیت و اطرافیان امام، کانون
توجه بود، حاج آقا مصطفی یکی از با اهمیتترین و سختترین نقشها را در ایجاد و
برقراری رابطه با مبارزان علیه حکومت پهلوی در سطوح مختلف برعهده گرفت. چنانکه
اشاره شد، محوریت و مرکزیت ارتباطهای سید مصطفی، با مبارزین مسلمان بود. قابل
ذکر است که حاج آقا مصطفی درگیر امور مالی بیت امام نبودند و صرفاً به امور اجرایی و
ارتباطهای نهضت امام خمینی(س) و نظارت بر آنها همت میگماشت. در یکی از
گزارشهای ساواک در تاریخ 18 اسفند 1352 در این زمینه آمده است.
مصطفی خمینی که سرپرستی قسمت اجرایی فعالیتهای خمینی را برعهده دارد، در
ضمن، مسئولیت[209] ارتباطات خارج از عراق نیز برعهده وی است[210] و با سفرهایی که
انجام میدهد بر فعالیتهای خارج نظارت مینماید.[211]
ضمن، مسئولیت[209] ارتباطات خارج از عراق نیز برعهده وی است[210] و با سفرهایی که
انجام میدهد بر فعالیتهای خارج نظارت مینماید.[211]
اقدام وی برای نشر افکار انقلابی و اندیشههای امام خمینی(س) از طریق توزیع
رسالۀ عملیه، اعلامیهها، پیامها، نامهها و نشر سخنان امام خمینی در ایران و سایر
کشورها از طریق شبکه مبارزین صورت میگرفت.
رسالۀ عملیه، اعلامیهها، پیامها، نامهها و نشر سخنان امام خمینی در ایران و سایر
کشورها از طریق شبکه مبارزین صورت میگرفت.
راهنمایی یاران امام، استفاده و اغتنام فرصتها از طریق یاران ایشان و مشورت با آنها
در مواقع ضروری و مقتضی، دریافت و پرداخت کمکهای مالی، دریافت وجوه شرعی و
غیره، غالباً بر عهده حاج آقا مصطفی بود؛ البته باید این نکته را نیز در نظر داشت، افراد
دیگری بودند که در بیت امام با نظارت دقیق امام در این زمینه فعالیت میکردند و همۀ
این کارها را حاج آقا مصطفی به تنهایی انجام نمیداد. این توضیح در امور مالی بیش از
سایر امور صدق میکند. عمدهترین انگیزۀ سفرهای متعدد حاج آقا مصطفی به
کشورهای اسلامی از جمله عربستان سعودی، سوریه، لبنان و کویت، ارتباط با مبارزین
مسلمان ایرانی و طرفداران غیر ایرانی امام خمینی(س) و راهنمایی آنها و حتی ترویج
در مواقع ضروری و مقتضی، دریافت و پرداخت کمکهای مالی، دریافت وجوه شرعی و
غیره، غالباً بر عهده حاج آقا مصطفی بود؛ البته باید این نکته را نیز در نظر داشت، افراد
دیگری بودند که در بیت امام با نظارت دقیق امام در این زمینه فعالیت میکردند و همۀ
این کارها را حاج آقا مصطفی به تنهایی انجام نمیداد. این توضیح در امور مالی بیش از
سایر امور صدق میکند. عمدهترین انگیزۀ سفرهای متعدد حاج آقا مصطفی به
کشورهای اسلامی از جمله عربستان سعودی، سوریه، لبنان و کویت، ارتباط با مبارزین
مسلمان ایرانی و طرفداران غیر ایرانی امام خمینی(س) و راهنمایی آنها و حتی ترویج
اندیشه آموزش نظامی و مبارزۀ مسلحانه بود که در بسیاری موارد در قالب زیارت دو
طرف انجام میگرفت. در این زمینه به طور مستند در گفتارهای بعدی، بحث و بررسی
خواهد شد. بدین ترتیب پس از امام خمینی(س)، محور نهضت اسلامی، حاج آقا
مصطفی بود. علیاکبر محتشمیپور میگوید: «در بررسیهایی که کارشناسان ساواک کرده
بودند، ایشان را یک شخصیت بسیار خطرناک بعد از حضرت امام برای کیان و هستی
رژیم سلطنتی شناخته بودند».[212]
طرف انجام میگرفت. در این زمینه به طور مستند در گفتارهای بعدی، بحث و بررسی
خواهد شد. بدین ترتیب پس از امام خمینی(س)، محور نهضت اسلامی، حاج آقا
مصطفی بود. علیاکبر محتشمیپور میگوید: «در بررسیهایی که کارشناسان ساواک کرده
بودند، ایشان را یک شخصیت بسیار خطرناک بعد از حضرت امام برای کیان و هستی
رژیم سلطنتی شناخته بودند».[212]
حجتالاسلام سیدرضا برقعی درباره نقش ارتباطی و سیاسی حاج آقا مصطفی
میگوید:
میگوید:
در آنجا [نجف] حضرت امام برای ایشان، محدودیتهای قم را قایل نبودند. این
موضوع به چند دلیل بود. از جمله آن که نیاز به حضور حاج آقامصطفی در صحنه،
مشخص بود، افراد بسیاری بودند که در زوایای جامعه در شکلهای گوناگون،
میتوانستند پیامرسان امام باشند. ارتباط حضرت امام با همه اینها کار مشکلی بود.
حاج آقامصطفی مجموعهای از افراد را که قریب بیست نفر بودند، زیر نظر داشت.
این افراد با تمام محیط خارج از نجف از نظر سیاسی در ارتباط بودند. شاید در تمام
مدتی که حضرت امام در نجف بودند، تعداد انگشت شماری توانستند مستقیماً با
خود ایشان تماس بگیرند. حاج آقامصطفی در منزل تلفن داشت و به این وسیله،
بسیاری از کارها را انجام میداد.
موضوع به چند دلیل بود. از جمله آن که نیاز به حضور حاج آقامصطفی در صحنه،
مشخص بود، افراد بسیاری بودند که در زوایای جامعه در شکلهای گوناگون،
میتوانستند پیامرسان امام باشند. ارتباط حضرت امام با همه اینها کار مشکلی بود.
حاج آقامصطفی مجموعهای از افراد را که قریب بیست نفر بودند، زیر نظر داشت.
این افراد با تمام محیط خارج از نجف از نظر سیاسی در ارتباط بودند. شاید در تمام
مدتی که حضرت امام در نجف بودند، تعداد انگشت شماری توانستند مستقیماً با
خود ایشان تماس بگیرند. حاج آقامصطفی در منزل تلفن داشت و به این وسیله،
بسیاری از کارها را انجام میداد.
از طریق حاج آقامصطفی، کارهای بیرون از نجف در رابطه با امام هماهنگ
میشد و ایشان با تیزهوشی و تیزبینی خاصی که در مسائل سیاسی داشت، حد و حدود
ارتباط افراد را با امام تنظیم میکرد. به برخی افراد اصلاً اجازه ملاقات با امام را
نمیداد؛ مثلاً، تیمور بختیار زیاد سعی کرد که با امام در ارتباط باشد، به وسیله بسیاری
از افراد پیغام و سلام فرستاد که به نحوی برای حفظ وجهۀ خود در مخالفت با رژیم با
امام دیدار کند، ولی به او اجازه داده نشد....[213]
میشد و ایشان با تیزهوشی و تیزبینی خاصی که در مسائل سیاسی داشت، حد و حدود
ارتباط افراد را با امام تنظیم میکرد. به برخی افراد اصلاً اجازه ملاقات با امام را
نمیداد؛ مثلاً، تیمور بختیار زیاد سعی کرد که با امام در ارتباط باشد، به وسیله بسیاری
از افراد پیغام و سلام فرستاد که به نحوی برای حفظ وجهۀ خود در مخالفت با رژیم با
امام دیدار کند، ولی به او اجازه داده نشد....[213]
البته امام در جریان این امر بود و خود ایشان به صراحت گفته بودند: به هیچ وجه
حاضر به همکاری با تیمور بختیار علیه رژیم پهلوی نیستند. در یکی از گزارشهای
ساواک از عراق در تاریخ 26 خرداد 1352 افراد نزدیک به امام خمینی(س) را به شرح
زیر نام میبرد:
ساواک از عراق در تاریخ 26 خرداد 1352 افراد نزدیک به امام خمینی(س) را به شرح
زیر نام میبرد:
اشخاصی که در عراق جزء دار و دسته خمینی هستند عبارتند از:
1. سیدمحمود دعایی؛
2. سیدمحمدباقر موسوی مازندرانی؛
3. شیخ حسنعلی کروبی؛
4. شیخ حسن رستمی مازندرانی؛
6. شیخ محمدحسن ثقفی؛
7. شیخ محمدحسین املایی خوزانی؛
8. شیخ احمد نفری؛
9. شیخ غلامرضا رضوانی؛
10. شیخ محمدحسن شریعت (جعفری)؛
11. شیخ محمدحسن طاووسی بجنوردی؛
12. شخصی به نام نیکنام.
و این افراد مرتب بین عراق و سایر کشورها در حال رفت و آمد هستند.[215]
البته افراد دیگری بودند که برای ساواک کمتر شناخته شده بود. سیدمحمود دعایی در
خاطرات خود به دو تن از اینها به نامهای علیاکبر ابوترابی و شیخ محمود محمدی یزدی
اشاره میکند که با حاج آقا مصطفی در ارتباط بودند و بدون نام و نشان در بدترین شرایط،
پیامها و اعلامیهها و غیره را به ایران میرساندند.[216] سیدمحمود دعایی، از سال1346 تا
پیروزی انقلاب از نزدیکترین افراد به امام و حاج آقا مصطفی بود و فعالیتهای
خستگیناپذیری را در این سالهای سخت و دشوار انجام داد. شروع فعالیتهای وی
خاطرات خود به دو تن از اینها به نامهای علیاکبر ابوترابی و شیخ محمود محمدی یزدی
اشاره میکند که با حاج آقا مصطفی در ارتباط بودند و بدون نام و نشان در بدترین شرایط،
پیامها و اعلامیهها و غیره را به ایران میرساندند.[216] سیدمحمود دعایی، از سال1346 تا
پیروزی انقلاب از نزدیکترین افراد به امام و حاج آقا مصطفی بود و فعالیتهای
خستگیناپذیری را در این سالهای سخت و دشوار انجام داد. شروع فعالیتهای وی
همزمان با اوجگیری اختلافات دولتهای ایران و عراق بود. وی در خاطراتش میگوید:
وقتی رفتم نجف، یک روز مرحوم حاج آقامصطفی، ـ خدا رحمتش کند ـ ایشان
آمدند در مدرسه مرحوم آقای بروجردی، قبل از نماز امام چون مرحوم امام در
مدرسه آقای بروجردی نجف نماز میخواندند، معمولاً نیم ساعت به مغرب جمع
میشدیم برای آماده شدن برای نماز جماعت، حاج آقا مصطفی آمدند به من گفتند:
که شما در ایران امکان تکثیر دارید، اعلامیهای، چیزی تکثیر شود؟ گفتم: بله داریم،
ایشان فرمودند: که آقا برای اولین بار بعد از تبعیدشان یک نامه، و یک اعلامیهای
دادند... نامه سرگشادهای به هویدا دادند و اعلامیهای هم خطاب به روحانیون بوده،
اعلامیهها زیر چاپ کشف شده و ساواک هم خیلی هارت و هورت میکند؛ چون به
دنبال آن پیروزی که امام در صدور و توزیع اعلامیهشان علیه کاپیتولاسیون که در
سراسر کشور توزیع شده بود و هیچ کس هم گیر نیفتاده بود و توزیع موفقی بود، این
اعلامیهها زیر چاپ توقیف شده، ساواک هم مدعی هست که دیگر امام یارانی ندارد.
امام هسته هایش کشف شده و امکان هیچ تحرکی ندارند. شما امکان دارید؟ گفتم: بله
ما امکان داریم، ما هم امکانات توزیع و تکثیر و تهیه نشریه بعثت را داشتیم در قم، که
خود من مسئولشان بودم.
آمدند در مدرسه مرحوم آقای بروجردی، قبل از نماز امام چون مرحوم امام در
مدرسه آقای بروجردی نجف نماز میخواندند، معمولاً نیم ساعت به مغرب جمع
میشدیم برای آماده شدن برای نماز جماعت، حاج آقا مصطفی آمدند به من گفتند:
که شما در ایران امکان تکثیر دارید، اعلامیهای، چیزی تکثیر شود؟ گفتم: بله داریم،
ایشان فرمودند: که آقا برای اولین بار بعد از تبعیدشان یک نامه، و یک اعلامیهای
دادند... نامه سرگشادهای به هویدا دادند و اعلامیهای هم خطاب به روحانیون بوده،
اعلامیهها زیر چاپ کشف شده و ساواک هم خیلی هارت و هورت میکند؛ چون به
دنبال آن پیروزی که امام در صدور و توزیع اعلامیهشان علیه کاپیتولاسیون که در
سراسر کشور توزیع شده بود و هیچ کس هم گیر نیفتاده بود و توزیع موفقی بود، این
اعلامیهها زیر چاپ توقیف شده، ساواک هم مدعی هست که دیگر امام یارانی ندارد.
امام هسته هایش کشف شده و امکان هیچ تحرکی ندارند. شما امکان دارید؟ گفتم: بله
ما امکان داریم، ما هم امکانات توزیع و تکثیر و تهیه نشریه بعثت را داشتیم در قم، که
خود من مسئولشان بودم.
من از نجف برگشتم و اعلامیهها را تکثیر کردم و با شیوۀ بسیار موفقی آنها را
توزیع کردیم...[217]
توزیع کردیم...[217]
ساواک در گزارش مورخه 25 بهمن 1347 در مورد ارتباط سیدمحمود دعایی با امام
و حاج آقا مصطفی میگوید:
و حاج آقا مصطفی میگوید:
نامبرده بالا [سیدمحمود دعایی] که هم اکنون در مدرسه آیتاللّه بروجردی واقع در
نجف اشرف به سر میبرد، در حدود دو سال قبل، از ایران به عراق عبور نموده است.
وی در حال حاضر از طرفداران امام خمینی(س) میباشد و از طرف سید مصطفی
خمینی به مشارٌالیه کمکهایی میشود. از قرار معلوم بین یاد شده فوق و سید مصطفی
خمینی، روابط محرمانهای وجود دارد که از چگونگی آن اطلاعی در دست نیست.
وی ضمناً به برخی از روحانیون مقیم نجف اشرف در مورد فعالیتهای مضره خود در
نجف اشرف به سر میبرد، در حدود دو سال قبل، از ایران به عراق عبور نموده است.
وی در حال حاضر از طرفداران امام خمینی(س) میباشد و از طرف سید مصطفی
خمینی به مشارٌالیه کمکهایی میشود. از قرار معلوم بین یاد شده فوق و سید مصطفی
خمینی، روابط محرمانهای وجود دارد که از چگونگی آن اطلاعی در دست نیست.
وی ضمناً به برخی از روحانیون مقیم نجف اشرف در مورد فعالیتهای مضره خود در
ایران مطالبی ابراز داشته است...[218]
ساواک در گزارش دیگری در تاریخ ششم اسفند 1347 نیز آورده است.
سیدمحمود دعایی کرمانی که از بدو ورود به نجف تاکنون به منزل آیتاللّه خمینی
رفت و آمد دارد، با مصطفی خمینی دائماً در تماس بوده، به طوری که اظهار داشته بنا
به توصیه مصطفی خمینی از وجوه مربوط به آیتاللّه خمینی، ماهیانه پانزده دینار
دریافت مینماید. همچنین سیدمحمود دعایی درصدد تهیۀ گذرنامهای میباشد تا
بدین وسیله بتواند به اقامت خود در نجف ادامه دهد.[219]
رفت و آمد دارد، با مصطفی خمینی دائماً در تماس بوده، به طوری که اظهار داشته بنا
به توصیه مصطفی خمینی از وجوه مربوط به آیتاللّه خمینی، ماهیانه پانزده دینار
دریافت مینماید. همچنین سیدمحمود دعایی درصدد تهیۀ گذرنامهای میباشد تا
بدین وسیله بتواند به اقامت خود در نجف ادامه دهد.[219]
علیاکبر محتشمیپور که از یاران نزدیک امام و حاج آقا مصطفی در نجف بود، در
مورد ارتباط سید مصطفی با مبارزین سیاسی ـ مذهبی ایران، میگوید:
مورد ارتباط سید مصطفی با مبارزین سیاسی ـ مذهبی ایران، میگوید:
با عنایت به این که حاج آقامصطفی یک شخصیت سیاسی دارای اندیشه و تفکر
خاص و راه، روش و منش مشخص در رابطه با مسائل سیاسی و مبارزاتی بود، وقتی از
ایران شخصیتهایی مثل آیتاللّه دکتر بهشتی، آیتاللّه مطهری،
حجتالاسلاموالمسلمین هاشمی رفسنجانی، آیتاللّه جنتی، آیتاللّه موسوی اردبیلی
و آقای شیخ علی تهرانی و دیگران در ارتباط با مسائل مبارزاتی از قم، تهران و سایر
مناطق به نجف میآمدند، اگر یک جلسه با امام ملاقات و مذاکره داشتند، در حاشیه
آن، جلساتی نیز با حاج آقا مصطفی داشتند و نظریات ایشان را هم دریافت و منتقل
میکردند؛ چرا که نیروهای داخل، دیدگاهها و نظرگاههای حاج آقا مصطفی را هم
در رابطه با کیفیت مبارزه و نحوه شکلگیری انقلاب میطلبیدند و درخواست
داشتند، همین طور کسانی که از اروپا و امریکا میآمدند، نظیر بنیصدر، قطبزاده،
صادق طباطبایی، دکتر یزدی و دیگران در رابطه با مسائل سیاسی و مبارزاتی پس از
ملاقات با امام، جلسات متعددی هم با حاج آقامصطفی ملاقات میکردند.[220]
خاص و راه، روش و منش مشخص در رابطه با مسائل سیاسی و مبارزاتی بود، وقتی از
ایران شخصیتهایی مثل آیتاللّه دکتر بهشتی، آیتاللّه مطهری،
حجتالاسلاموالمسلمین هاشمی رفسنجانی، آیتاللّه جنتی، آیتاللّه موسوی اردبیلی
و آقای شیخ علی تهرانی و دیگران در ارتباط با مسائل مبارزاتی از قم، تهران و سایر
مناطق به نجف میآمدند، اگر یک جلسه با امام ملاقات و مذاکره داشتند، در حاشیه
آن، جلساتی نیز با حاج آقا مصطفی داشتند و نظریات ایشان را هم دریافت و منتقل
میکردند؛ چرا که نیروهای داخل، دیدگاهها و نظرگاههای حاج آقا مصطفی را هم
در رابطه با کیفیت مبارزه و نحوه شکلگیری انقلاب میطلبیدند و درخواست
داشتند، همین طور کسانی که از اروپا و امریکا میآمدند، نظیر بنیصدر، قطبزاده،
صادق طباطبایی، دکتر یزدی و دیگران در رابطه با مسائل سیاسی و مبارزاتی پس از
ملاقات با امام، جلسات متعددی هم با حاج آقامصطفی ملاقات میکردند.[220]
در اسناد ساواک به ارتباط سید مصطفی با افرادی چون؛ سیدمرتضی غروی
نخجوانی[221]، سیدحسن بجنوردی (پدر محمدکاظم بجنوردی)[222]، موسی قمی[223]،
سیدمحمدرضا اشکوری (از بستگان موسی آیتاللّهزاده اصفهانی)[224]، سیدمرتضی فقیه
(مبرقع) معروف به حاج داداش،[225] و شیخ محمدتقی بهلول[226] اشاره شده است.[227] از دیگر
افراد که با سید مصطفی ارتباط نزدیک داشتند و در راستای مبارزه جلسههای متعددی
را تشکیل میدادند، موسی آیتاللّهزاده اصفهانی، دکتر محمد صادقی و محمدعلی
مولوی عربشاهی بودند. در یکی از گزارشهای ساواک در تاریخ 20 بهمن 1344 آمده
است، «مصطفی خمینی، پسر آیتاللّه خمینی، آیتاللّهزاده اصفهانی، دکتر محمد صادقی
که در نجف اشرف سکونت دارند، با یکدیگر ارتباط داشته و تصمیم دارند مبادرت به
چاپ مجلهای به نام جمهوریّت در عراق بنمایند و دربارۀ ایران مطالبی در مجلۀ مزبور
چاپ نمایند»؛[228] اما از چاپ احتمالی و مطالب چنین نشریهای اطلاعی در دست نیست.
در گزارش دیگری در تاریخ 25 تیر 1345، در مورد موسی آیتاللّهزاده اصفهانی و
ارتباط وی با سید مصطفی و دیگر مبارزین آمده است:
سیدمحمدرضا اشکوری (از بستگان موسی آیتاللّهزاده اصفهانی)[224]، سیدمرتضی فقیه
(مبرقع) معروف به حاج داداش،[225] و شیخ محمدتقی بهلول[226] اشاره شده است.[227] از دیگر
افراد که با سید مصطفی ارتباط نزدیک داشتند و در راستای مبارزه جلسههای متعددی
را تشکیل میدادند، موسی آیتاللّهزاده اصفهانی، دکتر محمد صادقی و محمدعلی
مولوی عربشاهی بودند. در یکی از گزارشهای ساواک در تاریخ 20 بهمن 1344 آمده
است، «مصطفی خمینی، پسر آیتاللّه خمینی، آیتاللّهزاده اصفهانی، دکتر محمد صادقی
که در نجف اشرف سکونت دارند، با یکدیگر ارتباط داشته و تصمیم دارند مبادرت به
چاپ مجلهای به نام جمهوریّت در عراق بنمایند و دربارۀ ایران مطالبی در مجلۀ مزبور
چاپ نمایند»؛[228] اما از چاپ احتمالی و مطالب چنین نشریهای اطلاعی در دست نیست.
در گزارش دیگری در تاریخ 25 تیر 1345، در مورد موسی آیتاللّهزاده اصفهانی و
ارتباط وی با سید مصطفی و دیگر مبارزین آمده است:
دکتر موسی آیتاللّهزاده اصفهانی از بدو مراجعت از مصر و سکونت در عراق
فعالیتهای خود را علیه ایران دنبال نموده، به شدت مشغول فعالیت است. این شخص با
رهبر حزب التحریرالاسلامی به نام خلیل ابراهیم عبدالحمید که مرکز اصلی آن در
مصر است، دائماً در تماس میباشد. دکتر موسی آیتاللّهزاده اصفهانی با شیخ موسی
قمی، مصطفی خمینی فرزند آیتاللّه خمینی، دکتر محمد صادقی، سیدمرتضی
نخجوانی و محمدعلی مولوی عربشاهی عضو کمیته مرکزی حزب ملل اسلامی که به
فعالیتهای خود را علیه ایران دنبال نموده، به شدت مشغول فعالیت است. این شخص با
رهبر حزب التحریرالاسلامی به نام خلیل ابراهیم عبدالحمید که مرکز اصلی آن در
مصر است، دائماً در تماس میباشد. دکتر موسی آیتاللّهزاده اصفهانی با شیخ موسی
قمی، مصطفی خمینی فرزند آیتاللّه خمینی، دکتر محمد صادقی، سیدمرتضی
نخجوانی و محمدعلی مولوی عربشاهی عضو کمیته مرکزی حزب ملل اسلامی که به
عراق متواری شده، در هفته سه شب جلسات مخفی دارند. این جلسات در محل
جدیدِ نجف، منزل شیخ موسی قمی تشکیل میشود و غیر از افراد مذکور، افراد
دیگری حق شرکت در جلسات را ندارند. مطالبی که در جلسات مطرح میشود،
کاملاً معلوم نیست؛ لیکن در مورد اخبار داخلی ایران و مسائل روز بحث میشود و
فعالیتهای مشکوکی نیز به عمل میآید....[229]
جدیدِ نجف، منزل شیخ موسی قمی تشکیل میشود و غیر از افراد مذکور، افراد
دیگری حق شرکت در جلسات را ندارند. مطالبی که در جلسات مطرح میشود،
کاملاً معلوم نیست؛ لیکن در مورد اخبار داخلی ایران و مسائل روز بحث میشود و
فعالیتهای مشکوکی نیز به عمل میآید....[229]
رابطه سید مصطفی با آیتاللّهزاده اصفهانی، تا زمان شروع تلاشهای تیمور بختیار
علیه رژیم پهلوی در عراق برقرار بود، ولی از آن پس به دلیل عدم همراهی امام و حاج آقا
مصطفی با تیمور بختیار که رابطش موسی آیتاللّهزاده اصفهانی بود و ارتباطات وی با
حکومت عراق، محدود و در نهایت قطع گردید.
علیه رژیم پهلوی در عراق برقرار بود، ولی از آن پس به دلیل عدم همراهی امام و حاج آقا
مصطفی با تیمور بختیار که رابطش موسی آیتاللّهزاده اصفهانی بود و ارتباطات وی با
حکومت عراق، محدود و در نهایت قطع گردید.
ارتباط سید مصطفی خمینی با افراد مختلف که درجه تعهدشان به اسلام و نهضت
اسلامی تا حدودی متغیر بود، بیانگر این اصل است که وی در ارتباط با مبارزین علیه
حکومت پهلوی «اصل مبارزه» را بیشتر از سایر امور مورد توجه قرار میداد و از این
طریق سعی در ایجاد وحدت بین مبارزین داشت. نمونۀ بارز آن موسی آیتاللّهزاده
اصفهانی میباشد که چندین سال با ایشان ارتباط و مبارزات مشترک و همکاریهای
مخفیانه داشت؛ ولی زمانی که بر او ثابت شد که آیتاللّهزاده اصفهانی از مسیر اصلی
نهضت امام منحرف شده و به همکاری جدی و گسترده با تیمور بختیار و حکومت عراق
روی آورده است، راه خود را از او جدا کرد. البته وجود اختلافات جزئی بین مبارزین از
نظر سید مصطفی قابل چشمپوشی و یک امر عادی بود و مهم این بود که به اصل هدف
آسیبی نرسد. حجتالاسلام علی ستاری در این زمینه میگوید:
اسلامی تا حدودی متغیر بود، بیانگر این اصل است که وی در ارتباط با مبارزین علیه
حکومت پهلوی «اصل مبارزه» را بیشتر از سایر امور مورد توجه قرار میداد و از این
طریق سعی در ایجاد وحدت بین مبارزین داشت. نمونۀ بارز آن موسی آیتاللّهزاده
اصفهانی میباشد که چندین سال با ایشان ارتباط و مبارزات مشترک و همکاریهای
مخفیانه داشت؛ ولی زمانی که بر او ثابت شد که آیتاللّهزاده اصفهانی از مسیر اصلی
نهضت امام منحرف شده و به همکاری جدی و گسترده با تیمور بختیار و حکومت عراق
روی آورده است، راه خود را از او جدا کرد. البته وجود اختلافات جزئی بین مبارزین از
نظر سید مصطفی قابل چشمپوشی و یک امر عادی بود و مهم این بود که به اصل هدف
آسیبی نرسد. حجتالاسلام علی ستاری در این زمینه میگوید:
در مورد برنامهریزی حاج آقا مصطفی در امور سیاسی مربوط به خارج عراق و یا
دولت شاه، زیاد اتفاق میافتاد که میدیدم برخی تند میروند، برخی کند و برخی هم
محافظهکارانه عمل میکنند. ایشان در جلسات، به عنوان ارشاد، به آنها میگفت:
«هدف شما یکی است، همه ما یک راه را انتخاب کردهایم؛ اما در جزئیات اختلاف
نظر وجود دارد و این به اصل هدف ضرری نمیرساند. ما باید این اختلافها را در بین
خودمان حل کنیم تا این جزئیات موجب نشود که اختلاف اصولی با هم پیدا نماییم،
دولت شاه، زیاد اتفاق میافتاد که میدیدم برخی تند میروند، برخی کند و برخی هم
محافظهکارانه عمل میکنند. ایشان در جلسات، به عنوان ارشاد، به آنها میگفت:
«هدف شما یکی است، همه ما یک راه را انتخاب کردهایم؛ اما در جزئیات اختلاف
نظر وجود دارد و این به اصل هدف ضرری نمیرساند. ما باید این اختلافها را در بین
خودمان حل کنیم تا این جزئیات موجب نشود که اختلاف اصولی با هم پیدا نماییم،
اما در ارشاد، تند نمیشد و از کسی جانبداری نمیکرد، با آنها صحبت میکرد و از
سوء استفاده دشمنان برحذر میداشت.[230]
سوء استفاده دشمنان برحذر میداشت.[230]
سید مصطفی اگر کسی از مبارزین را میدید که از خط امام و انقلاب منحرف شده، یا
مغرضانه فکر میکند با او کاملاً قطع رابطه میکرد؛ ولی اگر متوجه میشد که کسی فریب
خورده، تلاش میکرد که او را اصلاح کند و به راه راست باز گرداند. در مسافرتهایی که به
کشورهای اسلامی میکرد، موارد زیادی پیش میآمد که با روش مذکور برخورد
میکرد.[231] آیتاللّه سیدمحمد موسوی بجنوردی در خاطراتش خاطرنشان میکند که حاج
آقا مصطفی در برخورد با مبارزین ایرانی مثل لیبرالها و اعضای سازمان مجاهدین خلق
ایران و غیره که برای دیدن امام و تبادلنظر به نجف میآمدند؛ ولی خط فکری انحرافی
و غیراصولی داشتند. به من میگفتند: «من با اینها هیچ خوش ندارم که نشست و
برخاست کنم. شما کاری بکنید که اینها اصلاً طرف ما نیایند... میگفت: اینها آدمهای
فاسدی هستند، اینها از مسلمین نیستند، اینها ضررشان برای اسلام از کافر بیدین بدتر
است؛ چون اینها به نام اسلام میخواهند، اسلام را از بین ببرند.»[232] همکاری نیروهای
مبارز اسلامی و روحانیون مبارز با نیروهایی که اسلامی بودند، ولی اسلام برای آنها در
مرحله بعد از ملیگرایی قرار داشت و همانهایی که پس از انقلاب به لیبرالها معروف
شدند، بنا به تعبیر اسماعیل فردوسیپور «تاکتیکی بود نه ایدئولوژیکی». مبارزین به
منظور پیشرفت کار مبارزه، با رژیم پهلوی با آنها همکاری میکردند و حتی از آنها کمک
میگرفتند؛ ولی به آنها باج نمیدادند.[233]
مغرضانه فکر میکند با او کاملاً قطع رابطه میکرد؛ ولی اگر متوجه میشد که کسی فریب
خورده، تلاش میکرد که او را اصلاح کند و به راه راست باز گرداند. در مسافرتهایی که به
کشورهای اسلامی میکرد، موارد زیادی پیش میآمد که با روش مذکور برخورد
میکرد.[231] آیتاللّه سیدمحمد موسوی بجنوردی در خاطراتش خاطرنشان میکند که حاج
آقا مصطفی در برخورد با مبارزین ایرانی مثل لیبرالها و اعضای سازمان مجاهدین خلق
ایران و غیره که برای دیدن امام و تبادلنظر به نجف میآمدند؛ ولی خط فکری انحرافی
و غیراصولی داشتند. به من میگفتند: «من با اینها هیچ خوش ندارم که نشست و
برخاست کنم. شما کاری بکنید که اینها اصلاً طرف ما نیایند... میگفت: اینها آدمهای
فاسدی هستند، اینها از مسلمین نیستند، اینها ضررشان برای اسلام از کافر بیدین بدتر
است؛ چون اینها به نام اسلام میخواهند، اسلام را از بین ببرند.»[232] همکاری نیروهای
مبارز اسلامی و روحانیون مبارز با نیروهایی که اسلامی بودند، ولی اسلام برای آنها در
مرحله بعد از ملیگرایی قرار داشت و همانهایی که پس از انقلاب به لیبرالها معروف
شدند، بنا به تعبیر اسماعیل فردوسیپور «تاکتیکی بود نه ایدئولوژیکی». مبارزین به
منظور پیشرفت کار مبارزه، با رژیم پهلوی با آنها همکاری میکردند و حتی از آنها کمک
میگرفتند؛ ولی به آنها باج نمیدادند.[233]
سید مصطفی به مبارزینی که حول محور امام خمینی(س) و متناسب با اهداف
مبارزاتی و تفکر ایشان بودند و به صحت گفتار و کردار آنها اطمینان داشت، مأموریتهایی
را در راستای نهضت اسلامی محول میکرد. البته این مأموریتها به نوعی از طرف امام
مبارزاتی و تفکر ایشان بودند و به صحت گفتار و کردار آنها اطمینان داشت، مأموریتهایی
را در راستای نهضت اسلامی محول میکرد. البته این مأموریتها به نوعی از طرف امام
خمینی(س) نیز به حساب میآمد. برخی مأمور انتقال وجوه شرعی از ایران به نجف
بودند و گاهی این انتقال از طریق کشور اسلامی ثالثی مثل عربستان سعودی، لبنان یا
سوریه صورت میگرفت و گاهی نیز مستقیماً با سفر یاران امام و دوستان سید مصطفی
به نجف عملی میشد. مأموریتهای سیاسی و اجتماعی هم به همین طریق انجام
میگرفت. نمونههایی از این مأموریتها و فعالیتها در ذیل ذکر میشود. ساواک اصفهان به
تاریخ نهم مرداد 1345 گزارش داده است.
بودند و گاهی این انتقال از طریق کشور اسلامی ثالثی مثل عربستان سعودی، لبنان یا
سوریه صورت میگرفت و گاهی نیز مستقیماً با سفر یاران امام و دوستان سید مصطفی
به نجف عملی میشد. مأموریتهای سیاسی و اجتماعی هم به همین طریق انجام
میگرفت. نمونههایی از این مأموریتها و فعالیتها در ذیل ذکر میشود. ساواک اصفهان به
تاریخ نهم مرداد 1345 گزارش داده است.
حاج آقا مصطفی خمینی پسر آقای خمینی طی نامههایی به آقای مستجابی سردفتر
168 اصفهان یادآور شده که خاطر آقای خمینی از اینکه شنیدهاند، عدهای از
روحانیون اصفهان و البته به دستگاههای دولتی در اصفهان به نام دین، مؤسسهای باز
کرده و از حقوق امام زمان(عج) جهت این کار استفاده مینمایند، ناراحت شده،
مصطفی خمینی از نامبرده خواسته است که تحقیق کند این موضوع حقیقت دارد یا
خیر؟[234]
168 اصفهان یادآور شده که خاطر آقای خمینی از اینکه شنیدهاند، عدهای از
روحانیون اصفهان و البته به دستگاههای دولتی در اصفهان به نام دین، مؤسسهای باز
کرده و از حقوق امام زمان(عج) جهت این کار استفاده مینمایند، ناراحت شده،
مصطفی خمینی از نامبرده خواسته است که تحقیق کند این موضوع حقیقت دارد یا
خیر؟[234]
بنا به گزارشهای بعدی ساواک، حاج سیدمرتضی مستجابی از دوستان سید مصطفی
خمینی میباشد و با روحانیون مبارز مخالف حکومت پهلوی، ارتباط و تماس دارد.[235]
خمینی میباشد و با روحانیون مبارز مخالف حکومت پهلوی، ارتباط و تماس دارد.[235]
نمایندگی ساواک در لبنان به تاریخ شانزدهم دی 1353 گزارش داده است که:
آخوندی به نام موسی دهسرخی که در رستمآباد شمیران، مسجدی به نام امام
مهدی(عج) دارد در زمان حج، مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی
بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمعآوری کرده است. ترتیب ملاقات
ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص خارج از محل کاروان نامبردگان،
انجام میگرفت.[236]
مهدی(عج) دارد در زمان حج، مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی
بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمعآوری کرده است. ترتیب ملاقات
ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص خارج از محل کاروان نامبردگان،
انجام میگرفت.[236]
گزارشهای متعددی در این زمینه وجود دارد که به چند مورد از آنها در گفتار مربوط
به حج اشاره خواهد شد؛ اما یکی از مأموریتهای مهمی که حاج آقا مصطفی به یکی از
یاران امام به نام سیدمحمود دعایی، محول کرده و انجام دادهاند، استفاده از موج
به حج اشاره خواهد شد؛ اما یکی از مأموریتهای مهمی که حاج آقا مصطفی به یکی از
یاران امام به نام سیدمحمود دعایی، محول کرده و انجام دادهاند، استفاده از موج
رادیویی بود که دولت عراق در راستای اختلافاتش با دولت ایران در اختیار نیروهای
مبارز ایرانی قرار داده بود. سیدمحمود دعایی در مورد ماهیت این جریان میگوید:
مبارز ایرانی قرار داده بود. سیدمحمود دعایی در مورد ماهیت این جریان میگوید:
به دنبال اوجگیری مبارزات و درگیریهایی که به هر حال بین دو رژیم [ایران و عراق]
وجود داشت و اختلافات که به شدت اوج گرفته بود، مسئولین عراقی تصمیم گرفتند
که برای فشار به رژیم ایران، امکاناتی برای مبارزین ایرانی قرار بدهند. در این زمینه
سعی کردند که از مبارزینی که در خود عراق حضور داشتند، دعوت کنند و از سراسر
اروپا و امریکا تشکلهای مبارزاتی دانشجویی و غیردانشجویی که وجود داشت و علیه
رژیم شاه فعالیت میکردند، شناسایی کردند و از ایشان دعوت کردند... این مسأله
مطرح بود تا این که عراقیها به هر حال موفق شدند، تشکلهای نیرومندی را از
ایرانیهای خارج از کشور راضی کنند و آنها را به عراق بیاورند. از کنفدراسیون
دعوت کرده بودند؛ از حزب توده دعوت کرده بودند؛ از جبهه ملی دعوت کرده
بودند و از گروههای مختلف مبارزی که به هر حال در خارج از کشور فعالیت داشتند
دعوت کرده بودند... در کنار همه اینها از تیمور بختیار هم دعوت کرده بودند که بیاید
در عراق پایگاهی تأسیس کند و یک جبهه نیرومندی علیه تشکیلات رژیم به وجود
بیاورد. طبیعتاً امکاناتی که در اختیار مبارزین میگذاشتند علاوه بر امکانات آموزشی،
تسلیحاتی، پایگاههایی که برای تمرین و آموزش نیروهایی که میخواهند با رژیم شاه
بجنگند، علاوه بر اینها، امکانات تبلیغاتی در اختیار میگذاشتند... در ابتدا برنامه
فارسی رادیو بغداد را به استثنای قسمتی که مربوط به اخبار و تفسیر سیاسی بود، بقیه
آن را کلاً در اختیار نیروهای مبارز ایرانی قرار میدادند...
وجود داشت و اختلافات که به شدت اوج گرفته بود، مسئولین عراقی تصمیم گرفتند
که برای فشار به رژیم ایران، امکاناتی برای مبارزین ایرانی قرار بدهند. در این زمینه
سعی کردند که از مبارزینی که در خود عراق حضور داشتند، دعوت کنند و از سراسر
اروپا و امریکا تشکلهای مبارزاتی دانشجویی و غیردانشجویی که وجود داشت و علیه
رژیم شاه فعالیت میکردند، شناسایی کردند و از ایشان دعوت کردند... این مسأله
مطرح بود تا این که عراقیها به هر حال موفق شدند، تشکلهای نیرومندی را از
ایرانیهای خارج از کشور راضی کنند و آنها را به عراق بیاورند. از کنفدراسیون
دعوت کرده بودند؛ از حزب توده دعوت کرده بودند؛ از جبهه ملی دعوت کرده
بودند و از گروههای مختلف مبارزی که به هر حال در خارج از کشور فعالیت داشتند
دعوت کرده بودند... در کنار همه اینها از تیمور بختیار هم دعوت کرده بودند که بیاید
در عراق پایگاهی تأسیس کند و یک جبهه نیرومندی علیه تشکیلات رژیم به وجود
بیاورد. طبیعتاً امکاناتی که در اختیار مبارزین میگذاشتند علاوه بر امکانات آموزشی،
تسلیحاتی، پایگاههایی که برای تمرین و آموزش نیروهایی که میخواهند با رژیم شاه
بجنگند، علاوه بر اینها، امکانات تبلیغاتی در اختیار میگذاشتند... در ابتدا برنامه
فارسی رادیو بغداد را به استثنای قسمتی که مربوط به اخبار و تفسیر سیاسی بود، بقیه
آن را کلاً در اختیار نیروهای مبارز ایرانی قرار میدادند...
در همین مناسبت بود که از میان علاقهمندان حضرت امام، بخصوص به حاج آقا
مصطفی، فرزند ایشان زیاد تأکید میکردند که از فرصت به وجود آمده، این چنینی،
خوب است که دوستان و یاران امام هم بهره بگیرند. اینطور نباشد که که این امکانات
تبلیغاتی این چنینی، صرفاً در اختیار عناصر غیرمذهبی و غیرروحانی قرار بگیرد؛
بنابراین آن روز مرحوم حاجآقامصطفی به من فرمودند که یک امکان بهرهگیری
رادیویی برای ما وجود دارد، به ما پیشنهاد شده است، هم از داخل پیشنهاد دادهاند،
هم از مسئولین محلی در عراق، کسانی که مرتبط با آنها هستند به ما پیشنهاد دادهاند که
شما میتوانید اعلامیهها و برنامهها و اهداف مربوط به حضرت امام را از طریق رادیو
مصطفی، فرزند ایشان زیاد تأکید میکردند که از فرصت به وجود آمده، این چنینی،
خوب است که دوستان و یاران امام هم بهره بگیرند. اینطور نباشد که که این امکانات
تبلیغاتی این چنینی، صرفاً در اختیار عناصر غیرمذهبی و غیرروحانی قرار بگیرد؛
بنابراین آن روز مرحوم حاجآقامصطفی به من فرمودند که یک امکان بهرهگیری
رادیویی برای ما وجود دارد، به ما پیشنهاد شده است، هم از داخل پیشنهاد دادهاند،
هم از مسئولین محلی در عراق، کسانی که مرتبط با آنها هستند به ما پیشنهاد دادهاند که
شما میتوانید اعلامیهها و برنامهها و اهداف مربوط به حضرت امام را از طریق رادیو
به سمع شنوندگان برسانید.[237]
سیدمحمود دعایی در ادامه خاطراتش میگوید که من به حاج آقا مصطفی گفتم، که
میترسم و نگران هستم که بهرهگیری از تبلیغات رادیویی و استفاده از امکانات دولت
عراق به ساحت امام خمینی(س) لطمه و صدمه بزند و بهتر است که در این زمینه نظر
امام خمینی(س) را قبلاً بدانیم. حاج آقا مصطفی در پاسخ استدلال کردند: «طبیعتاً ما اگر
برویم از آقا سؤال بکنیم، ایشان در یک تنگنا قرار خواهند گرفت که طبیعتاً پاسخ روشنی
نخواهند داد و ممکن است مخالفت کنند؛ چون به هر حال مصلحت نیست که با اجازه
ایشان، و با اطلاع ایشان، یک حرکتی را شروع کنیم که نوعی خطر باشد و تبعات
پیشبینی نشدۀ منفی در پی داشته باشد و آن را به حساب امام بگذاریم.»[238]
میترسم و نگران هستم که بهرهگیری از تبلیغات رادیویی و استفاده از امکانات دولت
عراق به ساحت امام خمینی(س) لطمه و صدمه بزند و بهتر است که در این زمینه نظر
امام خمینی(س) را قبلاً بدانیم. حاج آقا مصطفی در پاسخ استدلال کردند: «طبیعتاً ما اگر
برویم از آقا سؤال بکنیم، ایشان در یک تنگنا قرار خواهند گرفت که طبیعتاً پاسخ روشنی
نخواهند داد و ممکن است مخالفت کنند؛ چون به هر حال مصلحت نیست که با اجازه
ایشان، و با اطلاع ایشان، یک حرکتی را شروع کنیم که نوعی خطر باشد و تبعات
پیشبینی نشدۀ منفی در پی داشته باشد و آن را به حساب امام بگذاریم.»[238]
سید محمود دعایی میافزاید که ما کار را شروع کردیم و پس از گذشت یک ماه،
انعکاس وسیعی پیدا کرد و از داخل ایران نیز ما را تشویق کردند. امام خمینی(س) نیز
پس از اطلاع از آن، از حاج آقا مصطفی در مورد آن توضیح خواسته بودند که این برنامه
چیست؟ شما اطلاع دارید؟ ایشان گفته بودند: که بله، برنامه اینچنینی بوده و فلانی
[دعایی] میرود اداره میکند. یک روز مرا خواستند و فرمودند: که شما این برنامههایی
را که تا به حال اجرا کردهاید، بیاورید، من ببینم. در حدود یک ماه برنامه را نوشته بودم،
بردم خدمت ایشان، ایشان مطالعه کردند و روز بعد از آن، مرا خواستند و دعایم کردند و
فرمودند:
انعکاس وسیعی پیدا کرد و از داخل ایران نیز ما را تشویق کردند. امام خمینی(س) نیز
پس از اطلاع از آن، از حاج آقا مصطفی در مورد آن توضیح خواسته بودند که این برنامه
چیست؟ شما اطلاع دارید؟ ایشان گفته بودند: که بله، برنامه اینچنینی بوده و فلانی
[دعایی] میرود اداره میکند. یک روز مرا خواستند و فرمودند: که شما این برنامههایی
را که تا به حال اجرا کردهاید، بیاورید، من ببینم. در حدود یک ماه برنامه را نوشته بودم،
بردم خدمت ایشان، ایشان مطالعه کردند و روز بعد از آن، مرا خواستند و دعایم کردند و
فرمودند:
خداوند به شما توفیق بدهد، منتهی شما سعی کنید که گزافه نگویید و حقیقت را
بگویید و لزومی ندارد که از ما زیاد تعریف کنید. شما حقانیت مبارزات را بیان کنید.
ستمی که بر مردم روا میشود، آن را بیان کنید. اهداف و برنامههایی که مبارزین
اسلامی دارند، اعلامیههایی که ما داشتیم، مسائلی که از این قبیل بوده و به طور ساده و
بدون پیرایه آنها را مطرح کنید و سعی کنید، گزافه نباشد.[239]
بگویید و لزومی ندارد که از ما زیاد تعریف کنید. شما حقانیت مبارزات را بیان کنید.
ستمی که بر مردم روا میشود، آن را بیان کنید. اهداف و برنامههایی که مبارزین
اسلامی دارند، اعلامیههایی که ما داشتیم، مسائلی که از این قبیل بوده و به طور ساده و
بدون پیرایه آنها را مطرح کنید و سعی کنید، گزافه نباشد.[239]
در هر صورت با رضایت امام خمینی(س) و تنفیذ ایشان، برنامه ادامه یافت. برنامه
رادیویی تحت عنوان «نهضت روحانیت در ایران» پخش میگردید. ابتدا 15 تا 30 دقیقه،
از بخش فارسی رادیو بغداد پخش میشد. بعدها موج مستقلی در اختیار سیدمحمود
دعایی قرار دادند تا به مدت 45 دقیقه برنامه پخش کند. این فعالیت رادیویی هفت سال
ادامه یافت.[240]
رادیویی تحت عنوان «نهضت روحانیت در ایران» پخش میگردید. ابتدا 15 تا 30 دقیقه،
از بخش فارسی رادیو بغداد پخش میشد. بعدها موج مستقلی در اختیار سیدمحمود
دعایی قرار دادند تا به مدت 45 دقیقه برنامه پخش کند. این فعالیت رادیویی هفت سال
ادامه یافت.[240]
در ارتباط با برنامه نهضت روحانیت درایران، موسی آیتاللّهزاده اصفهانی رابط
برنامه با دولت عراق بود. در یکی از گزارشهای ساواک در تاریخ 28 مرداد 1345 آمده
است:
برنامه با دولت عراق بود. در یکی از گزارشهای ساواک در تاریخ 28 مرداد 1345 آمده
است:
... اخیراً در عراق، برنامه نهضت روحانیون که به حمایت از روش خمینی است و
مورد حمایت دولت عراق میباشد، به وجود آمده که در رأس آن سیدموسی
آیتاللّهزاده اصفهانی قرار دارد. به همین منظور و برای جلب توجه خمینی سیدموسی
آیتاللّهزاده اصفهانی هر هفته دو سه روز از بغداد به نجف به ملاقات خمینی میرود
و گویا تاکنون موفق نشده که نظر خمینی را نسبت به برنامه مزبور جلب نماید...[241]
مورد حمایت دولت عراق میباشد، به وجود آمده که در رأس آن سیدموسی
آیتاللّهزاده اصفهانی قرار دارد. به همین منظور و برای جلب توجه خمینی سیدموسی
آیتاللّهزاده اصفهانی هر هفته دو سه روز از بغداد به نجف به ملاقات خمینی میرود
و گویا تاکنون موفق نشده که نظر خمینی را نسبت به برنامه مزبور جلب نماید...[241]
در مقطعی از اجرای برنامه رادیویی گفته شد، تیمور بختیار که درصدد تشکیل جبهه
آزادیبخش از تمام نیروهای مخالف رژیم پهلوی در عراق به رهبری خود بود، از طریق
موسی آیتاللّهزاده اصفهانی که واسطهاش بود، پیشنهاد همکاری و حمایت از وی در
رادیوی نهضت روحانیت به حاج آقا مصطفی داده شد،[242] که به طور قطعی رد گردید و
حتی برنامه اجرا شده توسط سید محمود دعایی مدتی تعطیل گردید. دعایی میگوید:
آزادیبخش از تمام نیروهای مخالف رژیم پهلوی در عراق به رهبری خود بود، از طریق
موسی آیتاللّهزاده اصفهانی که واسطهاش بود، پیشنهاد همکاری و حمایت از وی در
رادیوی نهضت روحانیت به حاج آقا مصطفی داده شد،[242] که به طور قطعی رد گردید و
حتی برنامه اجرا شده توسط سید محمود دعایی مدتی تعطیل گردید. دعایی میگوید:
ایشان [آیتاللّهزاده اصفهانی] آمد تهدید کرد ما را، که اگر شما به برنامههایتان ادامه
ندهید، تلقی خنجر از پشت زدن میشود به مبارزین علیه رژیم شاه در عراق، و ما شما
را به عنوان خائن دستگیر میکنیم و تحت پیگرد قرار میگیرید. من پیغام دادم توسط
کسی که این پیغام را از طرف ایشان آورده بود، که ما اگر بنا بود تسلیم شویم، تسلیم
رژیم شاه میشدیم، چرا تسلیم بختیار بشویم و تنها عراق مأمن مبارزین ایرانی نیست،
ندهید، تلقی خنجر از پشت زدن میشود به مبارزین علیه رژیم شاه در عراق، و ما شما
را به عنوان خائن دستگیر میکنیم و تحت پیگرد قرار میگیرید. من پیغام دادم توسط
کسی که این پیغام را از طرف ایشان آورده بود، که ما اگر بنا بود تسلیم شویم، تسلیم
رژیم شاه میشدیم، چرا تسلیم بختیار بشویم و تنها عراق مأمن مبارزین ایرانی نیست،
اگر اینجا برایمان امن نباشد، ما میرویم خارج از عراق، میرویم سوریه، جای
دیگر...
دیگر...
تسلیم نشدیم و به دنبال مقاومت ما، دیگر دوستانی که در آنجا بودند و نوعی
استقلال داشتند، آنها هم طبیعتاً مقاومت کردند و در نتیجه آن تلاش بختیار را که این
مجموعه رادیویی را به زیر مجموعه خودش وصل بکند که مدعی بشود که همه با
ایشان هماهنگ هستند، شکست خورد و ما توانستیم که برنامه را با استقلال خودمان،
با موفقیت خودمان مجدداً شروع کنیم.[243]
استقلال داشتند، آنها هم طبیعتاً مقاومت کردند و در نتیجه آن تلاش بختیار را که این
مجموعه رادیویی را به زیر مجموعه خودش وصل بکند که مدعی بشود که همه با
ایشان هماهنگ هستند، شکست خورد و ما توانستیم که برنامه را با استقلال خودمان،
با موفقیت خودمان مجدداً شروع کنیم.[243]
در تهیه این برنامه، سیدمحمود دعایی تنها بود و فقط مدت کوتاهی شهید محمد
منتظری به وی کمک کرد. نقطۀ اوج فعالیتهای آن به دنبال اوجگیری مبارزات و فعالیتهای
مسلحانه علیه رژیم از سال 1349 تا 1353 بود که اعلامیهها، اخبار و اطلاعات و
محاکمات مبارزین و انعکاس آثار دکترعلی شریعتی در کنار اخبار نهضت اسلامی و
اقدامات و فعالیتهای امام خمینی(س) پخش میگردید. مطالبی نیز در مورد روشها و
تاکتیکهای مبارزاتی تهیه و پخش میشد.[245]
منتظری به وی کمک کرد. نقطۀ اوج فعالیتهای آن به دنبال اوجگیری مبارزات و فعالیتهای
مسلحانه علیه رژیم از سال 1349 تا 1353 بود که اعلامیهها، اخبار و اطلاعات و
محاکمات مبارزین و انعکاس آثار دکترعلی شریعتی در کنار اخبار نهضت اسلامی و
اقدامات و فعالیتهای امام خمینی(س) پخش میگردید. مطالبی نیز در مورد روشها و
تاکتیکهای مبارزاتی تهیه و پخش میشد.[245]
از دیگر مأموریتهای محوّله میتوان به فراگیری آموزشهای نظامی و مبارزۀ مسلحانه
اشاره کرد. حتی به برخی از مبارزین، مأموریت داده میشد که در قالب فراگیری آموزش
نظامی در چهارچوب همکاری مخالفین رژیم پهلوی با دولت عراق، در ارکان حزب بعث
نفوذ کرده و اطلاعات موثّقی به دست آورد و ایرانیهایی که بر ضد حکومت ایران در
داخل حزب بعث فعالیت میکردند، شناسایی کنند. حجتالاسلام شیخحسن مهاجر
یکی از این افراد بود که چنان مأموریتی را انجام داد. وی در خاطراتش در این زمینه
میگوید:
اشاره کرد. حتی به برخی از مبارزین، مأموریت داده میشد که در قالب فراگیری آموزش
نظامی در چهارچوب همکاری مخالفین رژیم پهلوی با دولت عراق، در ارکان حزب بعث
نفوذ کرده و اطلاعات موثّقی به دست آورد و ایرانیهایی که بر ضد حکومت ایران در
داخل حزب بعث فعالیت میکردند، شناسایی کنند. حجتالاسلام شیخحسن مهاجر
یکی از این افراد بود که چنان مأموریتی را انجام داد. وی در خاطراتش در این زمینه
میگوید:
مأموریتی بود که ایشان [سید مصطفی خمینی ] به من دستور داد که با ارکان حزب
بعث ارتباط برقرار کنم و گزارشهایی شفاهی از وضع آنها تهیه نمایم که ببینم چطور و
در چه زمینههایی میتوان با آنها کار کرد. برای این منظور به بغداد رفتم و به وسیله
دکترموسی موسوی [آیتاللّهزاده اصفهانی] نوۀ مرحوم حاج سیدابوالحسن اصفهانی،
با علیرضا که یکی از سه نفر ارکان حزب بعث، محسوب میشد، آشنا شدم و از آن
طریق، با ایرانیهایی که ضد حکومت ایران در حزب بعث فعالیت میکردند یا در این
زمینه، کمکهایی میکردند، ارتباط برقرار کردم. با روحیه آنها آشنا شدم و تا حدودی
ضد اسلام بودنشان برایم آشکار شد؛ یعنی با آن که مخالف شاه بودند، با اسلام هم
میانهای نداشتند. طرز تفکر آنها، فعالیتهای علمیشان و همچنین ارتباطشان با گروههای
داخل ایران را هم شناسایی کردم. همه این گزارشها را خدمت حاج آقا مصطفی(ره)
عرض کردم...
در چه زمینههایی میتوان با آنها کار کرد. برای این منظور به بغداد رفتم و به وسیله
دکترموسی موسوی [آیتاللّهزاده اصفهانی] نوۀ مرحوم حاج سیدابوالحسن اصفهانی،
با علیرضا که یکی از سه نفر ارکان حزب بعث، محسوب میشد، آشنا شدم و از آن
طریق، با ایرانیهایی که ضد حکومت ایران در حزب بعث فعالیت میکردند یا در این
زمینه، کمکهایی میکردند، ارتباط برقرار کردم. با روحیه آنها آشنا شدم و تا حدودی
ضد اسلام بودنشان برایم آشکار شد؛ یعنی با آن که مخالف شاه بودند، با اسلام هم
میانهای نداشتند. طرز تفکر آنها، فعالیتهای علمیشان و همچنین ارتباطشان با گروههای
داخل ایران را هم شناسایی کردم. همه این گزارشها را خدمت حاج آقا مصطفی(ره)
عرض کردم...
علاوه بر این مأموریتی که از سوی حاج آقا مصطفی(ره) داشتم، ایشان در زمینه
تربیت رزمندگان که بتوانند در مقابل رژیم طاغوت بایستند، به من مأموریت دیگری
داده بود. به ارتش عراق رفتم، یک دوره کامل چریکی در آنجا دیدم و با سلاحهای
گوناگون از کوچک تا بزرگ آشنا شدم. بعد، از آنها سلاح کمری گرفته بودم و در
کنار امام، برای جلوگیری از خطرهای احتمالی، از ایشان محافظت میکردم. در کنار
این کار، آقای محتشمی را هم با اسلحه آشنا کردم... آن موقع در لبنان و نجف به
مسلمانان آموزش چریکی میدادیم که البته اساس آن را حاجآقا مصطفی بنا نهاده
بود، در همان موقع، ایشان سفری هم به لبنان داشت که به منزل بنده آمد و ده روز در
خدمت ایشان بودم...[246]
تربیت رزمندگان که بتوانند در مقابل رژیم طاغوت بایستند، به من مأموریت دیگری
داده بود. به ارتش عراق رفتم، یک دوره کامل چریکی در آنجا دیدم و با سلاحهای
گوناگون از کوچک تا بزرگ آشنا شدم. بعد، از آنها سلاح کمری گرفته بودم و در
کنار امام، برای جلوگیری از خطرهای احتمالی، از ایشان محافظت میکردم. در کنار
این کار، آقای محتشمی را هم با اسلحه آشنا کردم... آن موقع در لبنان و نجف به
مسلمانان آموزش چریکی میدادیم که البته اساس آن را حاجآقا مصطفی بنا نهاده
بود، در همان موقع، ایشان سفری هم به لبنان داشت که به منزل بنده آمد و ده روز در
خدمت ایشان بودم...[246]
در راستای اهداف نهضت اسلامی، سیدمحمود دعایی نیز به مدت سه ماه در پایگاه
سازمان الفتح در لبنان آموزش نظامی دیده بود.[247] در ارتباط با فراگیری آموزش نظامی،
جلالالدین فارسی هم با حاجآقامصطفی ارتباطاتی داشت.[248]
سازمان الفتح در لبنان آموزش نظامی دیده بود.[247] در ارتباط با فراگیری آموزش نظامی،
جلالالدین فارسی هم با حاجآقامصطفی ارتباطاتی داشت.[248]
بنابه گزارشهای ساواک، سید مصطفی با توجه به جایگاه و نفوذی که داشت به حل
مشکلات به وجود آمده برای مبارزین مسلمان نیز کمک میکرد. اگر کسی دستگیر
میشد، سعی در آزادی او داشت.[249] یا اگر مشکل گذرنامه و روادید برای مبارزی پیش
میآمد، در حد توان آن را حل میکرد.[250]
مشکلات به وجود آمده برای مبارزین مسلمان نیز کمک میکرد. اگر کسی دستگیر
میشد، سعی در آزادی او داشت.[249] یا اگر مشکل گذرنامه و روادید برای مبارزی پیش
میآمد، در حد توان آن را حل میکرد.[250]
پس از انتقال امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به عراق و استقرارشان در نجف
اشرف، آنها برخلاف ترکیه به طرق مختلف با طرفداران نهضت اسلامی در ایران و سایر
نقاط جهان ارتباط برقرار کردند. یکی از کانالهای ارتباط، زائرینی بودند که از ایران و
کشورهای اسلامی همجوار ایران برای زیارت به عتبات عالیات، مکه، مدینه و سوریه
میرفتند. همه ساله امکان آن وجود نداشت که حاج آقا مصطفی به حج بروند و در آنجا
با مبارزین و مخالفین رژیم پهلوی که در لباس حج میآمدند، دیدار و اخبار و اطلاعات را
مبادله کنند؛ اما این امکان در چند نوبت فراهم شد و حاج آقا مصطفی ضمن بهرهمندی
از فیض الهی و معنوی حج، به پیشبرد نهضت نیز از آن طریق، کمکهای شایانی کرد.
اشرف، آنها برخلاف ترکیه به طرق مختلف با طرفداران نهضت اسلامی در ایران و سایر
نقاط جهان ارتباط برقرار کردند. یکی از کانالهای ارتباط، زائرینی بودند که از ایران و
کشورهای اسلامی همجوار ایران برای زیارت به عتبات عالیات، مکه، مدینه و سوریه
میرفتند. همه ساله امکان آن وجود نداشت که حاج آقا مصطفی به حج بروند و در آنجا
با مبارزین و مخالفین رژیم پهلوی که در لباس حج میآمدند، دیدار و اخبار و اطلاعات را
مبادله کنند؛ اما این امکان در چند نوبت فراهم شد و حاج آقا مصطفی ضمن بهرهمندی
از فیض الهی و معنوی حج، به پیشبرد نهضت نیز از آن طریق، کمکهای شایانی کرد.
گزارشی از نمایندگی ساواک در بغداد به مرکز، در تاریخ دوازدهم اسفند 1344
موجود میباشد که در آن آمده است: سید مصطفی مصطفوی در سال جاری، عازم مکه
میباشد. در زیر آن گزارش پینوشتی بدین شرح اضافه شده است: «به کلیه منابع اطلاع
دهید که مراقبت نمایند. به سرکار سرهنگ شیخان اطلاع داده شود، عکس نامبرده تکثیر
و به منابع و همکاران داده شود. به منابعی که با ساواک تهران نیز همکاری میکنند،
اطلاع داده شود.[251]» در تاریخ هفده اسفند 1344 مدیرکل اداره سوم ساواک (مقدم) طی
مکاتبهای با اداره کل دوم ساواک، خواستار شده است که به نمایندگی ساواک در
عربستان سعودی دستور داده شود که اعمال و رفتار سید مصطفی و همراهانش را تحت
موجود میباشد که در آن آمده است: سید مصطفی مصطفوی در سال جاری، عازم مکه
میباشد. در زیر آن گزارش پینوشتی بدین شرح اضافه شده است: «به کلیه منابع اطلاع
دهید که مراقبت نمایند. به سرکار سرهنگ شیخان اطلاع داده شود، عکس نامبرده تکثیر
و به منابع و همکاران داده شود. به منابعی که با ساواک تهران نیز همکاری میکنند،
اطلاع داده شود.[251]» در تاریخ هفده اسفند 1344 مدیرکل اداره سوم ساواک (مقدم) طی
مکاتبهای با اداره کل دوم ساواک، خواستار شده است که به نمایندگی ساواک در
عربستان سعودی دستور داده شود که اعمال و رفتار سید مصطفی و همراهانش را تحت
کنترل و مراقبت قرار دهند.[252] گزارش اداره کل دوم ساواک به تاریخ 25 اسفند 1344
حاکی است که سید مصطفی در روز 23 اسفند 1344 وارد عربستان سعودی شده است.
حاکی است که سید مصطفی در روز 23 اسفند 1344 وارد عربستان سعودی شده است.
مدیریت کل اداره سوم
بازگشت به شماره 64243 /613 ـ 18/12/44
طبق اطلاع واصله، نامبرده 00:20 روز 23/12/44 با هواپیمای سعودی وارد
جدّه گردیده و به وسیله یکی از اعضای سرپرستی حج که از دوستان کاملاً مورد
اعتماد او میباشد، استقبال گردید و از تنها وسیله که همراه داشته بازدید سطحی به
عمل آمد؛ ولی چیز قابل ملاحظهای در آن رؤیت نگردید. مشارالیه پس از انجام
مراسم گمرکی به دفتر آقای ابوزید وکیل مطاوفین رفته و پس از قدری استراحت
درحدود یک ساعت در اطراف مدینةالحاج به گردش پرداخته و سپس در حدود
ساعت 00:23 به منزل ابوزید رفته، شب را در آنجا به سر برده است و قرار است که
با اتومبیل به شهر مدینه، مسافرت و در منزل آقای سیدمحمد لواسانی سکونت نماید.
جدّه گردیده و به وسیله یکی از اعضای سرپرستی حج که از دوستان کاملاً مورد
اعتماد او میباشد، استقبال گردید و از تنها وسیله که همراه داشته بازدید سطحی به
عمل آمد؛ ولی چیز قابل ملاحظهای در آن رؤیت نگردید. مشارالیه پس از انجام
مراسم گمرکی به دفتر آقای ابوزید وکیل مطاوفین رفته و پس از قدری استراحت
درحدود یک ساعت در اطراف مدینةالحاج به گردش پرداخته و سپس در حدود
ساعت 00:23 به منزل ابوزید رفته، شب را در آنجا به سر برده است و قرار است که
با اتومبیل به شهر مدینه، مسافرت و در منزل آقای سیدمحمد لواسانی سکونت نماید.
نامبرده ضمن صحبت اظهار داشته که منتظر شخصی به نام سیدمحمدصادق لواسانی
است که از تهران با پرواز 145 به جدّه خواهد رفت و از این که دولت شاهنشاهی
ایران به او ویزای خروجی داده، اظهار تعجب نموده است.
است که از تهران با پرواز 145 به جدّه خواهد رفت و از این که دولت شاهنشاهی
ایران به او ویزای خروجی داده، اظهار تعجب نموده است.
خواهشمند است دستور فرمایید که در مورد سوابق آقای سیدمحمدصادق
لواسانی و این که آیا به این شخص اجازه خروج داده شده است یا خیر؟، این اداره
کل را مطلع گردانید.
لواسانی و این که آیا به این شخص اجازه خروج داده شده است یا خیر؟، این اداره
کل را مطلع گردانید.
پس از این گزارش، اداره کل سوم ساواک از خروج سیدمحمدصادق لواسانی برای
عزیمت به حج جلوگیری به عمل آورد.[254] سفارت ایران در عربستان سعودی نیز مراقب
اعمال سید مصطفی بوده است. در دیداری که سفیر ایران با امیر مکه و مدینه به عمل
آورد، از وی خواست که به سید مصطفی اجازه هیچگونه فعالیت سیاسی علیه دولت
عزیمت به حج جلوگیری به عمل آورد.[254] سفارت ایران در عربستان سعودی نیز مراقب
اعمال سید مصطفی بوده است. در دیداری که سفیر ایران با امیر مکه و مدینه به عمل
آورد، از وی خواست که به سید مصطفی اجازه هیچگونه فعالیت سیاسی علیه دولت
ایران داده نشود.[255]
علیرغم آنهمه کنترل و مراقبت از سید مصطفی، ایشان موفق شد با چندین نفر از
مبارزین ایرانی تماس بگیرد و پیام امام خمینی(س) را به آنها و از طریق آنها به ایران
برساند. در گزارشها آمده است، که در دیدار با برخی مخالفین رژیم، با آنها در مورد
نحوۀ سخنرانی و فعالیت در ماههای محرّم و صفر صحبت و تبادل نظر کرده است.[256] در
یکی از گزارشهای ساواک تهران به اداره کل دوم ساواک در تاریخ 24 فروردین 1345 در
مورد تبادل نظر و طرحریزی وی با مبارزین ایرانی برای ماههای محرّم و صفر آمده
است:
مبارزین ایرانی تماس بگیرد و پیام امام خمینی(س) را به آنها و از طریق آنها به ایران
برساند. در گزارشها آمده است، که در دیدار با برخی مخالفین رژیم، با آنها در مورد
نحوۀ سخنرانی و فعالیت در ماههای محرّم و صفر صحبت و تبادل نظر کرده است.[256] در
یکی از گزارشهای ساواک تهران به اداره کل دوم ساواک در تاریخ 24 فروردین 1345 در
مورد تبادل نظر و طرحریزی وی با مبارزین ایرانی برای ماههای محرّم و صفر آمده
است:
موضوع: اظهارات سیدعبدالرضا حجازی
طبق اظهارات سیدعبدالرضا حجازی، آقای شیخ مجدالدین محلاتی و آقای مصطفی
خمینی پسر آیتاللّه خمینی در مدینه و مکه صحبتهایی کرده و تصمیماتی برای ایام
محرّم گرفتهاند. ضمناً سیدعبدالرضا حجازی اضافه نمود، عدهای روحانی مخفیانه
عازم عراق میباشند که با آیتاللّه خمینی ملاقات نموده و دستوراتی بگیرند.[257]
خمینی پسر آیتاللّه خمینی در مدینه و مکه صحبتهایی کرده و تصمیماتی برای ایام
محرّم گرفتهاند. ضمناً سیدعبدالرضا حجازی اضافه نمود، عدهای روحانی مخفیانه
عازم عراق میباشند که با آیتاللّه خمینی ملاقات نموده و دستوراتی بگیرند.[257]
به دنبال گزارشهایی دیگر در این زمینه، اداره کل سوم ساواک به ساواکهای قم، شیراز
و مشهد دستور زیر را صادر کرد:
و مشهد دستور زیر را صادر کرد:
به: ساواکهای قم، مشهد، شیراز
از، 316 [اداره کل سوم ساواک]
اطلاع واصله حاکی است، مصطفی خمینی فرزند آیتاللّه خمینی که در سال جاری به
مکه عزیمت نموده، با پارهای از عناصر افراطی منجمله؛ مجدالدین محلاتی از
روحانیون مخالف شیراز تماس و تصمیماتی برای ماههای محرّم و صفر گرفتهاند؛
چون امکان دارد این قبیل افراد در مراجعت به ایران تحریکاتی بنمایند، دستور
فرمایید با مراقبت کامل از عوامل شناخته شده، در این مورد پیشبینیهای لازم به عمل
مکه عزیمت نموده، با پارهای از عناصر افراطی منجمله؛ مجدالدین محلاتی از
روحانیون مخالف شیراز تماس و تصمیماتی برای ماههای محرّم و صفر گرفتهاند؛
چون امکان دارد این قبیل افراد در مراجعت به ایران تحریکاتی بنمایند، دستور
فرمایید با مراقبت کامل از عوامل شناخته شده، در این مورد پیشبینیهای لازم به عمل
آورده، نتیجه را اعلام نمایند. مقدم.[258]
طی گزارش دیگری که بخش 216 اداره کل دوم ساواک تهیه کرده است، به ملاقات
سید مصطفی با شخصی به نام نودودی از ایرانیان مقیم هندوستان، در جریان حج اشاره
شده است، که شخص نامبرده آمادگی خود را برای اجرای منویات امام خمینی(س) و
تهیه نشریاتی در هند و توزیع آن در مناطق مورد نظر از جمله سفارتخانههای خارجی به
نفع امام خمینی(س)، اعلام کرده است.[259] اسناد دیگری نیز در دست هست که نشان
میدهد سید مصطفی در جریان حج برخی وجوه شرعی فرستاده شده از ایران را برای
تحویل به امام خمینی(س) دریافت کرده است.[260]
سید مصطفی با شخصی به نام نودودی از ایرانیان مقیم هندوستان، در جریان حج اشاره
شده است، که شخص نامبرده آمادگی خود را برای اجرای منویات امام خمینی(س) و
تهیه نشریاتی در هند و توزیع آن در مناطق مورد نظر از جمله سفارتخانههای خارجی به
نفع امام خمینی(س)، اعلام کرده است.[259] اسناد دیگری نیز در دست هست که نشان
میدهد سید مصطفی در جریان حج برخی وجوه شرعی فرستاده شده از ایران را برای
تحویل به امام خمینی(س) دریافت کرده است.[260]
در این سفر، سید مصطفی با حجتالاسلام فضلاللّه مهدیزاده محلاتی که از روحانیون
مبارز بود، در مکه دیدار کرد و پس از پایان حج برای دیدن امام خمینی(س) با هم به
نجف رفتند. محلاتی در خاطراتش میگوید که در جریان حج، اعلامیههایی که تهیه کرده
بودیم، پخش کردیم و فعالیتهای خود را در مکه به امام خمینی(س) گزارش دادیم. وی در
مدت توقف در نجف، در منزل حاج آقا مصطفی اقامت داشته است. همچنین یادآور
میشود که در سالهای آینده چند سفر دیگر که مکه رفتم، کیفیت به همین منوال گذشت؛
یعنی در آنجا علیه رژیم پهلوی فعالیت کرده است و از آنجا پیش امام خمینی(س) در
نجف رفته و پس از ملاقات و تبادل اطلاعات، به ایران برگشته است.[261]
مبارز بود، در مکه دیدار کرد و پس از پایان حج برای دیدن امام خمینی(س) با هم به
نجف رفتند. محلاتی در خاطراتش میگوید که در جریان حج، اعلامیههایی که تهیه کرده
بودیم، پخش کردیم و فعالیتهای خود را در مکه به امام خمینی(س) گزارش دادیم. وی در
مدت توقف در نجف، در منزل حاج آقا مصطفی اقامت داشته است. همچنین یادآور
میشود که در سالهای آینده چند سفر دیگر که مکه رفتم، کیفیت به همین منوال گذشت؛
یعنی در آنجا علیه رژیم پهلوی فعالیت کرده است و از آنجا پیش امام خمینی(س) در
نجف رفته و پس از ملاقات و تبادل اطلاعات، به ایران برگشته است.[261]
در مکاتبات ساواک که در اسفند ماه 1346 صورت گرفته، اشاره شده است که
امسال سید مصطفی خمینی به همراه مادرش در مراسم حج شرکت خواهد کرد؛ ولی از
انجام یا عدم انجام این سفر اطلاعی در دست نیست.[262]
امسال سید مصطفی خمینی به همراه مادرش در مراسم حج شرکت خواهد کرد؛ ولی از
انجام یا عدم انجام این سفر اطلاعی در دست نیست.[262]
سید مصطفی در سال 1353 نیز در موسم حج به مکه و مدینه رفت و ضمن به جا
آوردن حج، با ایرانیان طرفدار امام خمینی(س) دیدار و گفتگو کرد. ساواک که به شرکت
وی در حج حساس بود، از ماهها قبل در این زمینه تحقیق کرده، اطلاع داشت که وی در
مراسم حج شرکت خواهد کرد. در یکی از گزارشهای ساواک که از نمایندگی ساواک در
لبنان است به بخش 334 اداره کل سوم ساواک در تاریخ 27/8/1353 چنین آمده است:
وی در حج حساس بود، از ماهها قبل در این زمینه تحقیق کرده، اطلاع داشت که وی در
مراسم حج شرکت خواهد کرد. در یکی از گزارشهای ساواک که از نمایندگی ساواک در
لبنان است به بخش 334 اداره کل سوم ساواک در تاریخ 27/8/1353 چنین آمده است:
قرار است مصطفی خمینی برای مراسم حج به مکه برود و به همین علت نیز شایع
است که بعضی از ایرانیانی که طرفدار خمینی هستند در صددند در مراسم حج از
فرصت استفاده کرده، با وی ملاقات نمایند.[263]
است که بعضی از ایرانیانی که طرفدار خمینی هستند در صددند در مراسم حج از
فرصت استفاده کرده، با وی ملاقات نمایند.[263]
در ماههای قبل از موسم حج، ساواک افرادی را که احتمال میداد با سید مصطفی
ارتباطی در جریان حج برقرار کند، بویژه آنهایی که وجوه شرعی را از ایران به وی تحویل
میدادند، تحت کنترل و مراقبت قرار میداد. در گزارشی که نمایندگی ساواک در لبنان به
تاریخ 16/10/1353 به بخش 334 اداره کل سوم ساواک ارسال کرده، چنین آمده است.
ارتباطی در جریان حج برقرار کند، بویژه آنهایی که وجوه شرعی را از ایران به وی تحویل
میدادند، تحت کنترل و مراقبت قرار میداد. در گزارشی که نمایندگی ساواک در لبنان به
تاریخ 16/10/1353 به بخش 334 اداره کل سوم ساواک ارسال کرده، چنین آمده است.
آخوندی به نام موسی دهسرخی که در رستم آباد شمیران مسجدی به نام امام
مهدی[عج] دارد، در زمان حج مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی
بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمعآوری کرده است. ترتیب ملاقات
ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص، خارج از محل کاروان نامبردگان
انجام میگرفت.
مهدی[عج] دارد، در زمان حج مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی
بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمعآوری کرده است. ترتیب ملاقات
ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص، خارج از محل کاروان نامبردگان
انجام میگرفت.
در زیر این گزارش مدیرکل اداره سوم ساواک پینوشت کرده است:
وسیله ساواک تهران، شناسایی و در اطراف وی تحقیق و سپس دستگیر و منزل وی
بازرسی و از او تحقیق شود. 18/10/53[264]
بازرسی و از او تحقیق شود. 18/10/53[264]
در حج این سال، فضلاللّه محلاتی نیز که جزو حجاج بوده با سید مصطفی چندین بار
دیدار و گفتگو کرده است.
دیدار و گفتگو کرده است.
در یکی از گزارشهای ساواک به نقل از خود محلاتی آمده است:
یواشکی چند بار در مساجد و معابر با وی صحبت و در مورد سلامتی آقای خمینی
سؤال کردم و در مورد بدبختیها و ستمگریهای اخیر ساواک نیز با وی صحبت
سؤال کردم و در مورد بدبختیها و ستمگریهای اخیر ساواک نیز با وی صحبت
نمودم.[265]
محلاتی به دلیل ارتباطهایش با سید مصطفی در جریان حج، پس از بازگشت به ایران،
به دستور ساواک تهران در ماههای محرّم و صفر، ممنوعالمنبر شد و ساواک پیشنهاد
دستگیری وی را توسط کمیته مشترک ضد خرابکاری، مطرح کرد.[266]
به دستور ساواک تهران در ماههای محرّم و صفر، ممنوعالمنبر شد و ساواک پیشنهاد
دستگیری وی را توسط کمیته مشترک ضد خرابکاری، مطرح کرد.[266]
ساواک تهران در گزارشی که در مورد نحوه دیدارهای سید مصطفی با ایرانیان تهیه
کرده، چنین آورده است.
کرده، چنین آورده است.
شب 30/9/53 و 1/10/53 و 2/10/53، سید مصطفی خمینی از ساعت
00:24، بالاتر از مقام ابراهیم مینشست. در این موقع افرادی که با او ملاقات
کردهاند، عبارتند از: شیخ فضلاللّه محلاتی؛ سیدزنجانی که مشهور است به شبستری،
کتابدار کتابخانه چهلستون مسجد جامع تهران، شیخ ابوالقاسم نجات، شیخ غلامحسین
مراغهای و چند نفر دیگر که شناخته نشدند... محلاتی مکرر به نزد مصطفی میرفت
و افرادی را با خودش میبرد که دست او را ببوسند و چند نفر هم مبالغی به او پول
دادند.[267]
00:24، بالاتر از مقام ابراهیم مینشست. در این موقع افرادی که با او ملاقات
کردهاند، عبارتند از: شیخ فضلاللّه محلاتی؛ سیدزنجانی که مشهور است به شبستری،
کتابدار کتابخانه چهلستون مسجد جامع تهران، شیخ ابوالقاسم نجات، شیخ غلامحسین
مراغهای و چند نفر دیگر که شناخته نشدند... محلاتی مکرر به نزد مصطفی میرفت
و افرادی را با خودش میبرد که دست او را ببوسند و چند نفر هم مبالغی به او پول
دادند.[267]
در جریان حج همین سال یکی از مأموران ساواک نیز توانسته بود ملاقات و گفتگویی
با سید مصطفی داشته باشد. هدف سید مصطفی این بود که از کانالهای مختلف از
اوضاع ایران و موقعیت روحانیون در ایران اطلاعاتی جمعآوری بکند. این مأمور گزارش
داد که در دیدارش با وی از او در مورد اوضاع ایران و روحانیون، و بویژه احوال آیتاللّه
محمدهادی میلانی را پرس و جو کرده است. مأمور ساواک میافزاید که سید مصطفی
گفت: «چنانچه پدرم از میلانی حمایت کند خوبست؟ گفتم: منظورت چیست؟ اظهار
داشت: آقای میلانی بایستی در مقابل شریعتمداری تقویت شود؛ زیرا او دیگر صلاحیت
ندارد». سید مصطفی در مورد آیتاللّه مطهری، دکتر بهشتی و محمدجواد باهنر نیز از
وی سؤال کرده است.[268] در گزارش دیگری نیز آمده است که:
با سید مصطفی داشته باشد. هدف سید مصطفی این بود که از کانالهای مختلف از
اوضاع ایران و موقعیت روحانیون در ایران اطلاعاتی جمعآوری بکند. این مأمور گزارش
داد که در دیدارش با وی از او در مورد اوضاع ایران و روحانیون، و بویژه احوال آیتاللّه
محمدهادی میلانی را پرس و جو کرده است. مأمور ساواک میافزاید که سید مصطفی
گفت: «چنانچه پدرم از میلانی حمایت کند خوبست؟ گفتم: منظورت چیست؟ اظهار
داشت: آقای میلانی بایستی در مقابل شریعتمداری تقویت شود؛ زیرا او دیگر صلاحیت
ندارد». سید مصطفی در مورد آیتاللّه مطهری، دکتر بهشتی و محمدجواد باهنر نیز از
وی سؤال کرده است.[268] در گزارش دیگری نیز آمده است که:
ساعت 30: 21 شب 29/9/53 در خانه کعبه، سیدمهدی لواسانی چند نفر از
حجاج را به شرح زیر طواف میداد: اسماعیل محمد اسماعیلی؛ ماشاءاللّه چنگیزپور،
یعقوب حاجیان، ابراهیم مراغهچی، ولیاللّه رهنما، سیدمهدی ابراهیمی،... ناگهان پس
از خاتمۀ طواف، سید مهدی لواسانی فریاد زد، حجاج، سید مصطفی خمینی اینجا
تشریف دارند، بیایید دست آقا را ببوسید و بلافاصله جملگی به سر و روی پسر
خمینی ریخته و او را بوسیدند به طوری که مصطفی منقلب شد و لواسانی گفت: آقا
را اذیت نکنید و سپس با گریه و زاری از او جدا شدند.
حجاج را به شرح زیر طواف میداد: اسماعیل محمد اسماعیلی؛ ماشاءاللّه چنگیزپور،
یعقوب حاجیان، ابراهیم مراغهچی، ولیاللّه رهنما، سیدمهدی ابراهیمی،... ناگهان پس
از خاتمۀ طواف، سید مهدی لواسانی فریاد زد، حجاج، سید مصطفی خمینی اینجا
تشریف دارند، بیایید دست آقا را ببوسید و بلافاصله جملگی به سر و روی پسر
خمینی ریخته و او را بوسیدند به طوری که مصطفی منقلب شد و لواسانی گفت: آقا
را اذیت نکنید و سپس با گریه و زاری از او جدا شدند.
نظریه شنبه: نامبردگان فوق همه از مقلّدین امام خمینی(س) هستند.[269]
گزارشهایی نیز وجود دارد که در مورد دیدار سید مصطفی با برخی روحانیون که
جزو معاودین عراقی ساکن شهرهای خرمشهر و قم و کشور کویت میباشند، پرداخته
است.[270]
جزو معاودین عراقی ساکن شهرهای خرمشهر و قم و کشور کویت میباشند، پرداخته
است.[270]
در سال 1355 در گزارشهای ساواک آمده است که امسال امام خمینی(س) به حج
خواهد رفت و یا این که پسرش سید مصطفی را به مکه اعزام خواهد کرد که چنین اتفاقی
صورت عملی به خود نگرفته است. در یکی از گزارشها نیز به سفر سید مصطفی همراه
برادرش سید احمد به حج عمره در مرداد 1356 اشاره شده است. در این سفر به
دیدارهای آن دو، با ایرانیان، اشاره نگردیده است.[271]
خواهد رفت و یا این که پسرش سید مصطفی را به مکه اعزام خواهد کرد که چنین اتفاقی
صورت عملی به خود نگرفته است. در یکی از گزارشها نیز به سفر سید مصطفی همراه
برادرش سید احمد به حج عمره در مرداد 1356 اشاره شده است. در این سفر به
دیدارهای آن دو، با ایرانیان، اشاره نگردیده است.[271]
در مجموع، رهاورد سفرهای سید مصطفی به مکه برای پیشبرد نهضت اسلامی
ارزنده و قابل توجه بوده است؛ زیرا وی علیرغم کنترلها و مراقبتهای کامل مأموران
ساواک، توانست با مبارزین ایرانی و مقلّدین امام خمینی(س) دیدار گفتگو و تبادل نظر
کند و احیاناً اعلامیهها، نامهها و سایر اسناد و مدارک و دستورهای امام خمینی(س) را
ازطریق آنان به سایر کشورها، ارسال کند.
ارزنده و قابل توجه بوده است؛ زیرا وی علیرغم کنترلها و مراقبتهای کامل مأموران
ساواک، توانست با مبارزین ایرانی و مقلّدین امام خمینی(س) دیدار گفتگو و تبادل نظر
کند و احیاناً اعلامیهها، نامهها و سایر اسناد و مدارک و دستورهای امام خمینی(س) را
ازطریق آنان به سایر کشورها، ارسال کند.
بخشی از فعالیتهای سیاسی سید مصطفی، پس از انتقال به عراق، سفر به کشورهای
اسلامی بود. این سفرها معمولاً در ماههای فصل تابستان و گاهی نیز در موسم حج
صورت میگرفت. جنبه اصلی این سفرها، فعالیت سیاسی در راستا و برای تداوم نهضت
امام خمینی بود؛ ولی گاهی هم جنبه زیارتی و سیاحتی داشت.
اسلامی بود. این سفرها معمولاً در ماههای فصل تابستان و گاهی نیز در موسم حج
صورت میگرفت. جنبه اصلی این سفرها، فعالیت سیاسی در راستا و برای تداوم نهضت
امام خمینی بود؛ ولی گاهی هم جنبه زیارتی و سیاحتی داشت.
برخی مسائل مربوط به نهضت امام با توجه به تنگناهای موجود در فضای سیاسی
عراق به آسانی قابل رسیدگی و حل و فصل نبود؛ اما در فضای مساعد کشورهایی چون
سوریه و لبنان و با ارتباطاتی که از طریق مبارزینی که به آن کشورها سفر میکردند،
پیشبرد امور مبارزاتی، سهل و ممکن بود. در این ارتباطها، اطلاعات مربوط به نهضت
مبادله میشد و نهضت تقویت و تداوم مییافت.[272]
عراق به آسانی قابل رسیدگی و حل و فصل نبود؛ اما در فضای مساعد کشورهایی چون
سوریه و لبنان و با ارتباطاتی که از طریق مبارزینی که به آن کشورها سفر میکردند،
پیشبرد امور مبارزاتی، سهل و ممکن بود. در این ارتباطها، اطلاعات مربوط به نهضت
مبادله میشد و نهضت تقویت و تداوم مییافت.[272]
وجه دیگر فعالیتهای سیاسی سید مصطفی در کشورهای اسلامی، در ارتباط
بااندیشه امام خمینی در مبارزه با حکّام مرتجع و نظام سیاسی آن کشورها بود که مبارزین
از خط مشی امام، الگوبرداری میکردند و سید مصطفی، نقش برقراری تماس مستقیم با
مبارزین را داشت. بخش عمدهای از مبارزین نیز علیه سلطه و تجاوزات اسرائیل فعالیت
میکردند. در این میان، نهضت مقاومت فلسطین جایگاه ویژهای داشت.
بااندیشه امام خمینی در مبارزه با حکّام مرتجع و نظام سیاسی آن کشورها بود که مبارزین
از خط مشی امام، الگوبرداری میکردند و سید مصطفی، نقش برقراری تماس مستقیم با
مبارزین را داشت. بخش عمدهای از مبارزین نیز علیه سلطه و تجاوزات اسرائیل فعالیت
میکردند. در این میان، نهضت مقاومت فلسطین جایگاه ویژهای داشت.
پس از شهریور 1349 که در اردن، واقعه سپتامبر سیاه اتفاق افتاد و طی آن ارتش
اردن، فلسطینیها و بویژه چریکهای فلسطینی را که در خاک آن کشور آموزشهای نظامی
میدیدند، قتل عام و قلع و قمع کرد و به طور کلّی عرصه بر فلسطینیها تنگ شد،
فلسطینیهای مبارز و مسلّح، مجبور شدند که به جنوب لبنان مهاجرت کنند.[273] از این پس
هواداران نهضت مقاومت فلسطین چه برای آموزش نظامی و چه کمکهای سیاسی و
اقتصادی، متوجه جنوب لبنان شدند. سید مصطفی نیز یکی از آنها بود که بارها به سوریه
و لبنان مسافرت کرد. شایان ذکر است که نهضت مقاومت فلسطین را در اردن، سازمان
الفتح رهبری میکرد و در اردن و پس از آن در جنوب لبنان، مواردی نیز پیش آمد که
اردن، فلسطینیها و بویژه چریکهای فلسطینی را که در خاک آن کشور آموزشهای نظامی
میدیدند، قتل عام و قلع و قمع کرد و به طور کلّی عرصه بر فلسطینیها تنگ شد،
فلسطینیهای مبارز و مسلّح، مجبور شدند که به جنوب لبنان مهاجرت کنند.[273] از این پس
هواداران نهضت مقاومت فلسطین چه برای آموزش نظامی و چه کمکهای سیاسی و
اقتصادی، متوجه جنوب لبنان شدند. سید مصطفی نیز یکی از آنها بود که بارها به سوریه
و لبنان مسافرت کرد. شایان ذکر است که نهضت مقاومت فلسطین را در اردن، سازمان
الفتح رهبری میکرد و در اردن و پس از آن در جنوب لبنان، مواردی نیز پیش آمد که
مبارزین ایرانی در آن پایگاهها آموزش میدیدند، تا فعالیتهای خود را در قالب مبارزه
مسلحانه در ایران ادامه دهند.[274]
مسلحانه در ایران ادامه دهند.[274]
در ارتباط با مبارزه مسلحانه، حاج آقا مصطفی بر خلاف امام خمینی(س)، به آن نوع
مبارزه اعتقاد داشت. سید مصطفی این نوع مبارزه را، هم علیه اسرائیل پیگیری میکرد و
هم بر این عقیده بود که علیه حکومت ایران، بایستی بدان شیوه نیز متوسل شد.[275] شایان
ذکر است که امام خمینی(س) مبارزه مسلحانه را نفی میکردند و معتقدین به آن را هم
نهی نمیکردند. هاشمی رفسنجانی در این زمینه میگوید:
مبارزه اعتقاد داشت. سید مصطفی این نوع مبارزه را، هم علیه اسرائیل پیگیری میکرد و
هم بر این عقیده بود که علیه حکومت ایران، بایستی بدان شیوه نیز متوسل شد.[275] شایان
ذکر است که امام خمینی(س) مبارزه مسلحانه را نفی میکردند و معتقدین به آن را هم
نهی نمیکردند. هاشمی رفسنجانی در این زمینه میگوید:
در طول تاریخ [مبارزه]، هیچ گاه امام به ما نفرمودند: که وارد مبارزه مسلحانه شویم،
البته ما را نهی هم نکردند. این مسأله مهمی است. اگر ما را نهی میکردند، وارد آن
نمیشدیم؛ اگر میفهمیدیم امام ناراضیاند، این کار را نمیکردیم؛ ولی ایشان تأیید
هم نکردند که مثلاً فتوایی داده باشند. شاید هم دلیل این مسأله آن باشد که
نمیخواستند در شکل مبارزه مداخله کنند. اصل مبارزه برایشان مهم بود. عدهای
خودشان تشخیص میدادند و دنبال مبارزه مسلحانه میرفتند، عدهای دیگر هم در پی
اعلامیه و سخنرانی ایشان میرفتند. هر کس به شکلی مبارزه میکرد.[276]
البته ما را نهی هم نکردند. این مسأله مهمی است. اگر ما را نهی میکردند، وارد آن
نمیشدیم؛ اگر میفهمیدیم امام ناراضیاند، این کار را نمیکردیم؛ ولی ایشان تأیید
هم نکردند که مثلاً فتوایی داده باشند. شاید هم دلیل این مسأله آن باشد که
نمیخواستند در شکل مبارزه مداخله کنند. اصل مبارزه برایشان مهم بود. عدهای
خودشان تشخیص میدادند و دنبال مبارزه مسلحانه میرفتند، عدهای دیگر هم در پی
اعلامیه و سخنرانی ایشان میرفتند. هر کس به شکلی مبارزه میکرد.[276]
سید مصطفی برای آموزش نظامی، اهمیت زیادی قائل بود. خود او نیز آموزشهایی
دیده بود و به مبارزین و روحانیون ایران در نجف توصیه میکرد که در پایگاههای الفتح
در جنوب لبنان یا سوریه، آموزش ببینند. در این راه تا جایی که میتوانست به افراد
مساعدت میکرد. سیدحمید روحانی به نقل از سید مصطفی میگوید:
دیده بود و به مبارزین و روحانیون ایران در نجف توصیه میکرد که در پایگاههای الفتح
در جنوب لبنان یا سوریه، آموزش ببینند. در این راه تا جایی که میتوانست به افراد
مساعدت میکرد. سیدحمید روحانی به نقل از سید مصطفی میگوید:
... وظیفه روحانیت همان وظیفه انبیاست. چنان که وظیفه انبیا(ع) در مقابل ظلم و ستم
و بیدادگری، قیام مسلحانه است، وظیفه روحانیت هم، چنین است و این حقیقت از
آیه شریفه «و اَعِدّوا لَهُم مااسْتَطَعْتُم من قُوةٍ وَ مِن رِباط الخَیل تُرهِبُون به عَدُوّاللّه
وَ‌عَدوَّکم» روشن و آشکار است و میتوان گفت که معنای خاتمیت در اسلام
مبسوط‌الید بودن زعمای اسلام و مراجع تقلید است.[277]
و بیدادگری، قیام مسلحانه است، وظیفه روحانیت هم، چنین است و این حقیقت از
آیه شریفه «و اَعِدّوا لَهُم مااسْتَطَعْتُم من قُوةٍ وَ مِن رِباط الخَیل تُرهِبُون به عَدُوّاللّه
وَ‌عَدوَّکم» روشن و آشکار است و میتوان گفت که معنای خاتمیت در اسلام
مبسوط‌الید بودن زعمای اسلام و مراجع تقلید است.[277]
او برای عملی کردن اهداف خود با مبارزین ایرانی تماس میگرفت و آنها را به طرف
مبارزه مسلحانه علیه رژیم پهلوی، راهنمایی میکرد. گاهی نیز افراد خاصی را برای
فراگیری آموزش نظامی و یا تعلیم آن مأمور میکرد. حجتالاسلام حسن مهاجر در
خاطرات خود میگوید:
مبارزه مسلحانه علیه رژیم پهلوی، راهنمایی میکرد. گاهی نیز افراد خاصی را برای
فراگیری آموزش نظامی و یا تعلیم آن مأمور میکرد. حجتالاسلام حسن مهاجر در
خاطرات خود میگوید:
مأموریتی که از سوی حاج آقا مصطفی داشتم، ایشان در زمینه تربیت رزمندگان که
بتوانند در مقابل رژیم طاغوت بایستند، به من مأموریت داده بود به ارتش عراق رفتم،
یک دوره کامل چریکی در آنجا دیدم و با سلاحهای گوناگون از کوچک تا بزرگ
آشنا شدم. بعد، از آنها سلاح کمری گرفته بودم و در کنار امام، برای جلوگیری از
خطرهای احتمالی، از ایشان محافظت میکردم. در کنار این کار، برخی دیگر از
دوستان از جمله آقای محتشمی را هم با اسلحه آشنا کردم.[278]
بتوانند در مقابل رژیم طاغوت بایستند، به من مأموریت داده بود به ارتش عراق رفتم،
یک دوره کامل چریکی در آنجا دیدم و با سلاحهای گوناگون از کوچک تا بزرگ
آشنا شدم. بعد، از آنها سلاح کمری گرفته بودم و در کنار امام، برای جلوگیری از
خطرهای احتمالی، از ایشان محافظت میکردم. در کنار این کار، برخی دیگر از
دوستان از جمله آقای محتشمی را هم با اسلحه آشنا کردم.[278]
مهاجر میافزاید: سید مصطفی با اقدامات مسلحانهای همچون واقعه سیاهکل که
یک حرکت ابتدایی نظامی بود، موافق نبود و میگفت: با اینگونه حرکتها و با ایجاد
آشوب، عدهای از مردم کشته میشوند؛ بنابراین به حرکتِ از بالا به پایین اعتقاد داشت.
برای رسیدن به این منظور، افراد زیادی در نجف و لبنان زیر نظر سید مصطفی
آموزشهای چریکی میدیدند.[279] مهدی کروبی نیز در خاطراتش گفته است: «در بُعد
مبارزاتی، ایشان در نجف طلبهها را دعوت میکند تا برای گذراندن دورههای آموزش
نظامی و پارتیزانی به لبنان بروند و چریکِ مسلّح شوند.»[280]
یک حرکت ابتدایی نظامی بود، موافق نبود و میگفت: با اینگونه حرکتها و با ایجاد
آشوب، عدهای از مردم کشته میشوند؛ بنابراین به حرکتِ از بالا به پایین اعتقاد داشت.
برای رسیدن به این منظور، افراد زیادی در نجف و لبنان زیر نظر سید مصطفی
آموزشهای چریکی میدیدند.[279] مهدی کروبی نیز در خاطراتش گفته است: «در بُعد
مبارزاتی، ایشان در نجف طلبهها را دعوت میکند تا برای گذراندن دورههای آموزش
نظامی و پارتیزانی به لبنان بروند و چریکِ مسلّح شوند.»[280]
سید مصطفی بارها به سوریه و لبنان سفر کرد و در آن کشور با مبارزین ایرانی دیدار و
گفتگو کرد. جلالالدین فارسی یکی از این مبارزین بود که بارها با سید مصطفی دیدار و
گفتگو کرد. فارسی در خاطراتش میگوید:
گفتگو کرد. جلالالدین فارسی یکی از این مبارزین بود که بارها با سید مصطفی دیدار و
گفتگو کرد. فارسی در خاطراتش میگوید:
شهید آیتاللّه حاج سید مصطفی خمینی، چند ماه پیش از شهادتش در نجف، به قصد
عمره از عراق خارج شد. ابتدا به دمشق و سپس به بیروت آمد. این افتخار را به بنده
داد که با حجج اسلام؛ سیدمحمد موسوی بجنوردی و حاج احمد آقا، تشریف فرما
عمره از عراق خارج شد. ابتدا به دمشق و سپس به بیروت آمد. این افتخار را به بنده
داد که با حجج اسلام؛ سیدمحمد موسوی بجنوردی و حاج احمد آقا، تشریف فرما
شدم. سال پیش هم که به اتفاق آقای بجنوردی به دمشق آمدند یکی ـ دو روزی را در
زبدانی و منزل بنده گذرانیدند. با آن شهید بزرگوار در مسائل لبنان و فلسطینیها،
توافق و همدلی داشتیم. از گزارشی که درباره اینگونه امور به او میدادم، خشنود
میگشت و به پاداش یا سپاس آنچه کار خیر و حق میدانست، محبتی میفرمود.[281]
زبدانی و منزل بنده گذرانیدند. با آن شهید بزرگوار در مسائل لبنان و فلسطینیها،
توافق و همدلی داشتیم. از گزارشی که درباره اینگونه امور به او میدادم، خشنود
میگشت و به پاداش یا سپاس آنچه کار خیر و حق میدانست، محبتی میفرمود.[281]
چنانکه گفته شد بخشی از فعالیتهای حاج آقا مصطفی در ارتباط با نهضتهای
آزادیبخش اسلامی، در قبال نهضت مقاومت فلسطین و حمایت از مبارزات آنها و
شیعیان جنوب لبنان بود. جنوب لبنان محلی بود که هم چریکهای فلسطینی از آنجا
به‌عنوان پایگاهی برای حمله به اسرائیل استفاده میکردند و هم شیعیان لبنانی در آن جا
تمرکز داشته و مورد تجاوز و کشت و کشتار اسرائیلیها قرار میگرفتند. امام موسی صدر
تلاشهای گستردهای را برای حل بحران مسائل اقتصادی و سیاسی و همچنین آموزش و
تجهیز شیعیان در مقابل اسرائیل انجام داد. از جمله آنها؛ «مدرسه صنعتی جبل عامل»
بود که شهید مصطفی چمران نیز به مدت هشت سال رئیس آن بود. در آن مدرسه،
یتیمان، محرومان و مستضعفان شیعه که اکثر آنها خانوادهشان، مورد هجوم اسرائیل قرار
گرفته و پدر و مادرشان کشته شده بودند، تحصیل میکردند. شاگردان این مدرسه و
فارغالتحصیلان آن از نظر علمی، فکری و مطالعات نظری، در سطح بسیار بالایی بودند.
دانشآموزان در این مدرسه، با فنون مبارزاتی و جنگهای چریکی آشنا میشدند.[282]
آزادیبخش اسلامی، در قبال نهضت مقاومت فلسطین و حمایت از مبارزات آنها و
شیعیان جنوب لبنان بود. جنوب لبنان محلی بود که هم چریکهای فلسطینی از آنجا
به‌عنوان پایگاهی برای حمله به اسرائیل استفاده میکردند و هم شیعیان لبنانی در آن جا
تمرکز داشته و مورد تجاوز و کشت و کشتار اسرائیلیها قرار میگرفتند. امام موسی صدر
تلاشهای گستردهای را برای حل بحران مسائل اقتصادی و سیاسی و همچنین آموزش و
تجهیز شیعیان در مقابل اسرائیل انجام داد. از جمله آنها؛ «مدرسه صنعتی جبل عامل»
بود که شهید مصطفی چمران نیز به مدت هشت سال رئیس آن بود. در آن مدرسه،
یتیمان، محرومان و مستضعفان شیعه که اکثر آنها خانوادهشان، مورد هجوم اسرائیل قرار
گرفته و پدر و مادرشان کشته شده بودند، تحصیل میکردند. شاگردان این مدرسه و
فارغالتحصیلان آن از نظر علمی، فکری و مطالعات نظری، در سطح بسیار بالایی بودند.
دانشآموزان در این مدرسه، با فنون مبارزاتی و جنگهای چریکی آشنا میشدند.[282]
از سال 1349 به بعد، امام موسی صدر، جریانی سیاسی ـ مذهبی به نام
«حرکت‌المحرومین» را به وجود آورد. شهید مصطفی چمران در این زمینه میگوید:
«حرکت‌المحرومین» را به وجود آورد. شهید مصطفی چمران در این زمینه میگوید:
از سال 1971 (1349) که به جنوب لبنان وارد شدم، کلاسهایی برای درسهای
ایدئولوژیک اسلامی، به سبک انجمنهای اسلامی دانشجویان، به راه انداختم. از هر
روستایی یک یا دو نفر از معلمان مؤمن و مسلمان را انتخاب کردم که مجموعاً حدود
150 نفر میشدند... همۀ اینان بودند که اولین هستههای سازمان «حرکت محرومین»
در جنوب [لبنان] را تشکیل دادند... شیعیان، فوج فوج وارد این نهضت میشدند و
سازماندهی این حرکت نیز با این حقیر بود. آنان احزاب را رها میکردند و به این
ایدئولوژیک اسلامی، به سبک انجمنهای اسلامی دانشجویان، به راه انداختم. از هر
روستایی یک یا دو نفر از معلمان مؤمن و مسلمان را انتخاب کردم که مجموعاً حدود
150 نفر میشدند... همۀ اینان بودند که اولین هستههای سازمان «حرکت محرومین»
در جنوب [لبنان] را تشکیل دادند... شیعیان، فوج فوج وارد این نهضت میشدند و
سازماندهی این حرکت نیز با این حقیر بود. آنان احزاب را رها میکردند و به این
سازمان میپیوستند. سازمانی مکتبی، براساس ایدئولوژی اسلامی، بر اساس خط علی
و حسین(ع).[283]
و حسین(ع).[283]
سازمان «حرکت‌المحرومین» بتدریج با احساس ضرورت مبارزه مسلحانه، سازمان
مسلحانهای بر اساس ایدئولوژی اسلامی پدید آورد که در واقع جناح نظامی حرکت
المحرومین و به نام «حرکت امل» معروف شد. امل از حروف اول سه کلمه «افواج،
مقاومت و لبنانیة» گرفته شده بود.[284]
مسلحانهای بر اساس ایدئولوژی اسلامی پدید آورد که در واقع جناح نظامی حرکت
المحرومین و به نام «حرکت امل» معروف شد. امل از حروف اول سه کلمه «افواج،
مقاومت و لبنانیة» گرفته شده بود.[284]
سید مصطفی با آشنایی قبلی که با امام موسی صدر داشت، پس از تأسیس سازمان
مذکور، با وی تماس برقرار کرد و در جریان فعالیتهای سازمان مذکور قرار گرفت. آیتاللّه
محمد موسوی بجنوردی که از نزدیک شاهد تماسها و فعالیتهای سید مصطفی در این
زمینه بود، میگوید:
مذکور، با وی تماس برقرار کرد و در جریان فعالیتهای سازمان مذکور قرار گرفت. آیتاللّه
محمد موسوی بجنوردی که از نزدیک شاهد تماسها و فعالیتهای سید مصطفی در این
زمینه بود، میگوید:
آقای موسی صدر بسیار از ایشان استمداد فکری میکرد، به خصوص راجع به
حرکت‌المحرومین که آقای صدر، نیروهای مسلحی را در جنوب لبنان تشکیل داد و
این را خود، شاهد بودم که در این مسأله حاج آقا مصطفی(ره) به او کمک کرد،
اهداف کاملاً مشخص شوند که در چهارچوب مذهب باشد و رنگ سیاسی به خود
نگیرد و به چه صورت و نحوهای نیروی مسلح تشکیل گردد. حاج آقا مصطفی(ره)
به آقای موسی صدر این مطلب را تأکید میکرد که اگر بخواهید تشکیلات مسلح هم
درست کنید، باید تشکیلات دینی باشد که مردم احساس وظیفه کنند و بگویند: اگر
کشتیم به بهشت میرویم و اگر هم کشته شدیم به بهشت میرویم. عنوان شهید
برایشان مشخص شود... حاج آقا مصطفی، بسیار در شکلگیری و عمدتاً شکل دینی
و مذهبی دادن این تشکّل تأکید داشت.[285]
حرکت‌المحرومین که آقای صدر، نیروهای مسلحی را در جنوب لبنان تشکیل داد و
این را خود، شاهد بودم که در این مسأله حاج آقا مصطفی(ره) به او کمک کرد،
اهداف کاملاً مشخص شوند که در چهارچوب مذهب باشد و رنگ سیاسی به خود
نگیرد و به چه صورت و نحوهای نیروی مسلح تشکیل گردد. حاج آقا مصطفی(ره)
به آقای موسی صدر این مطلب را تأکید میکرد که اگر بخواهید تشکیلات مسلح هم
درست کنید، باید تشکیلات دینی باشد که مردم احساس وظیفه کنند و بگویند: اگر
کشتیم به بهشت میرویم و اگر هم کشته شدیم به بهشت میرویم. عنوان شهید
برایشان مشخص شود... حاج آقا مصطفی، بسیار در شکلگیری و عمدتاً شکل دینی
و مذهبی دادن این تشکّل تأکید داشت.[285]
در یکی از گزارشهای ساواک در تایخ 17/5/1356 راجع به سفر سید مصطفی
همراه برادرش سیداحمد به لبنان و سوریه آمده است:
همراه برادرش سیداحمد به لبنان و سوریه آمده است:
مسافرت سید مصطفی از نجف و سیداحمد خمینی از ایران به سوریه و بیروت،
صحت دارد و نامبردگان، طبق قراری که با هم داشتند به دمشق وارد شدند و از آنجا
به اتفاق، جهت برگزاری حج عمره به عربستان سعودی مسافرت کردند و پس از
مراجعت به سوریه، سید مصطفی روز 15/5 و سیداحمد روز 16/5/36 به
نجف آمدند.
به اتفاق، جهت برگزاری حج عمره به عربستان سعودی مسافرت کردند و پس از
مراجعت به سوریه، سید مصطفی روز 15/5 و سیداحمد روز 16/5/36 به
نجف آمدند.
نظریه یکشنبه: خبر صحت دارد. به احتمال قوی سید مصطفی در سوریه با شیخ
نصراللّه خلخالی، نماینده خمینی ملاقات و گفتگوهایی انجام داده و در لبنان نیز با
موسی صدر، رهبر شیعیان این کشور تماس و احیاناً در مورد جنگ لبنان و آسیبهایی
که به شیعیان وارد شده مذاکراتی انجام داده و با توجه به این که خمینی در بهمن ماه
سال 35 [1355]، اعلامیهای در مورد جنگ لبنان صادر و از مسلمانان تقاضا کرده،
به مسلمانان لبنان کمک کنند، احتمالاً سید مصطفی در این مسافرت، کمکهایی به
موسی صدر، جهت پرداخت به شیعیان نموده است.[286]
نصراللّه خلخالی، نماینده خمینی ملاقات و گفتگوهایی انجام داده و در لبنان نیز با
موسی صدر، رهبر شیعیان این کشور تماس و احیاناً در مورد جنگ لبنان و آسیبهایی
که به شیعیان وارد شده مذاکراتی انجام داده و با توجه به این که خمینی در بهمن ماه
سال 35 [1355]، اعلامیهای در مورد جنگ لبنان صادر و از مسلمانان تقاضا کرده،
به مسلمانان لبنان کمک کنند، احتمالاً سید مصطفی در این مسافرت، کمکهایی به
موسی صدر، جهت پرداخت به شیعیان نموده است.[286]
در گزارشهای نمایندگی ساواک در لبنان به موارد دیگری از فعالیتهای سید مصطفی
اشاره شده است. در یکی از این گزارشها به تاریخ 29 شهریور 1352 آمده است:
اشاره شده است. در یکی از این گزارشها به تاریخ 29 شهریور 1352 آمده است:
... سالیانه حدود چهار میلیون تومان پول از ایران، توسط صرافها و اشخاص مختلف
برای خمینی به بیروت ارسال میگردد که این پولها در بیروت توسط مصطفی خمینی
که هر چند یک بار به بیروت میآید، جمعآوری و به عراق برده میشود.[287]
برای خمینی به بیروت ارسال میگردد که این پولها در بیروت توسط مصطفی خمینی
که هر چند یک بار به بیروت میآید، جمعآوری و به عراق برده میشود.[287]
همچنین در گزارشهای ساواک به فعالیتهایی اشاره شده است که مبارزین ایرانی در
ارتباط با سید مصطفی در لبنان انجام میدادهاند. در گزارشی به تاریخ چهارم
اسفند1352 آمده است:
ارتباط با سید مصطفی در لبنان انجام میدادهاند. در گزارشی به تاریخ چهارم
اسفند1352 آمده است:
موضوع: شیخ حسن کروبی
نامبرده که از نزدیکان خمینی است، چندی قبل وارد بیروت شد و فعلاً در هتلی واقع
در برج زندگی میکند. نامبرده اصولاً هر سال یک بار به بیروت وارد میگردد و
اقامت وی نیز در بیروت، چند ماهی طول میکشد و امسال نیز مثل این که قصد دارد،
چند ماهی در بیروت بماند.
در برج زندگی میکند. نامبرده اصولاً هر سال یک بار به بیروت وارد میگردد و
اقامت وی نیز در بیروت، چند ماهی طول میکشد و امسال نیز مثل این که قصد دارد،
چند ماهی در بیروت بماند.
نظریه سهراب: خبر مورد تأیید است. نامبرده مورد تأیید است. نامبرده از
نزدیکان پسر خمینی است و خود، سردسته تعدادی از آخوندهای مقیم نجف است
که علیه ایران فعالیت دارند و گویا وی سردسته جمعیت آزادیبخش اسلامی ایران
است.[288]
که علیه ایران فعالیت دارند و گویا وی سردسته جمعیت آزادیبخش اسلامی ایران
است.[288]
یا در گزارش دیگری به تاریخ هجده اسفند 1352 اشاره شده که سید مصطفی با
سفرهای خارج از عراق خود، که لبنان و سوریه از عمدهترین آنها بودهاند، بر فعالیت
مبارزین نظارت میکند.
سفرهای خارج از عراق خود، که لبنان و سوریه از عمدهترین آنها بودهاند، بر فعالیت
مبارزین نظارت میکند.
مصطفی خمینی که سرپرستی قسمت اجرایی فعالیتهای خمینی را به عهده دارد، در
ضمن مسئولیت، ارتباطات خارج از عراق نیز به عهده وی بوده و با سفرهایی که انجام
میدهد، بر فعالیتهای خارج نظارت مینماید.[289]
ضمن مسئولیت، ارتباطات خارج از عراق نیز به عهده وی بوده و با سفرهایی که انجام
میدهد، بر فعالیتهای خارج نظارت مینماید.[289]
سید مصطفی خمینی در طول اقامت دوازده سالۀ خود در عراق، در ارتباط با دولت آن
کشور، رویهای همسو و هماهنگ با امام خمینی(س) در پیش گرفت و در مجموع دچار
تناقض و چندگانگی نشد. محبتها، تطمیعها و تهدیدهای دولت عراق نیز تزلزلی در اراده
سیاسی او پدید نیاورد. رابطه سید مصطفی در ارتباط با دولت عراق، در دو دوره کلی
قابل بررسی میباشد. قبل از به قدرت رسیدن حزب بعث و در عصر حاکمیت حزب
بعث. رویه و سیاست دولت عراق در قبال امام خمینی(س) و سید مصطفی، تا حدود
زیادی از روابطش با دولت ایران تأثیر میپذیرفت. در زمانهایی که روابط دو کشور تیره
بود، دولت عراق سعی داشت از امام خمینی(س) به عنوان اهرمی علیه دولت ایران بهره
بگیرد. در زمانهایی نیز که روابط دو کشور بهبود مییافت، دولت عراق به همکاری بیشتر
با ساواک علیه مبارزین ایرانی مقیم عراق، روی میآورد و عرصه را بر آنها تنگ میکرد.
البته این رویه، الگوی ثابت و پایداری نبود، بلکه ایدئولوژی حزب بعث که از سال1347
به بعد بر سرنوشت کشور عراق مسلط شد و روابط منطقهای و بینالمللی عراق و مسائل
مربوط به شیعیان و اهل تسنن و غیره را تحت تأثیر قرار داد، در این زمینه نقش
کشور، رویهای همسو و هماهنگ با امام خمینی(س) در پیش گرفت و در مجموع دچار
تناقض و چندگانگی نشد. محبتها، تطمیعها و تهدیدهای دولت عراق نیز تزلزلی در اراده
سیاسی او پدید نیاورد. رابطه سید مصطفی در ارتباط با دولت عراق، در دو دوره کلی
قابل بررسی میباشد. قبل از به قدرت رسیدن حزب بعث و در عصر حاکمیت حزب
بعث. رویه و سیاست دولت عراق در قبال امام خمینی(س) و سید مصطفی، تا حدود
زیادی از روابطش با دولت ایران تأثیر میپذیرفت. در زمانهایی که روابط دو کشور تیره
بود، دولت عراق سعی داشت از امام خمینی(س) به عنوان اهرمی علیه دولت ایران بهره
بگیرد. در زمانهایی نیز که روابط دو کشور بهبود مییافت، دولت عراق به همکاری بیشتر
با ساواک علیه مبارزین ایرانی مقیم عراق، روی میآورد و عرصه را بر آنها تنگ میکرد.
البته این رویه، الگوی ثابت و پایداری نبود، بلکه ایدئولوژی حزب بعث که از سال1347
به بعد بر سرنوشت کشور عراق مسلط شد و روابط منطقهای و بینالمللی عراق و مسائل
مربوط به شیعیان و اهل تسنن و غیره را تحت تأثیر قرار داد، در این زمینه نقش
مؤثری‌داشت. قرارداد 1975 الجزایر و کاهش تیرگی روابط دو کشور ایران و عراق نیز در
ارتباط با مبارزین ایرانی و نهضت امام خمینی(س)، نقطه عطف میباشد.
ارتباط با مبارزین ایرانی و نهضت امام خمینی(س)، نقطه عطف میباشد.
در مورد نحوۀ توافق بین حکومت ایران و دولت عراق برای انتقال امام خمینی(س) به
آن کشور، اطلاعات مستندی وجود ندارد؛ اما در این دوره روابط ایران و عراق به دلیل
اختلافات مرزی و ادعای عراق نسبت به خوزستان و دستگیری اتباع ایرانی در عراق رو
به تیرگی بود.[290] پس از این که امام خمینی(س) و سید مصطفی در سیزده مهر 1344 وارد
عراق شدند، در پانزده مهر، وزیر وحدت عراق، دکتر عبدالرزاق محیالدین با امام
خمینی(س) در کاظمین دیدار کرد. در تاریخ 23 مهر، شخص مذکور مجدداً با امام
خمینی(س) دیدار و پس از ابلاغ سلام رئیس جمهور عراق، کوشید تا با عرضه امکانات
تبلیغاتی، از ایشان علیه دولت ایران، بهرهبرداری تبلیغاتی بکنند. این امر در جهان
سیاست یک موضوع مرسوم بود و مخالفین رژیمهای مختلف نیز چنین فرصتی را مغتنم
میشمردند و در عمل یک نوع انتفاع دوجانبهای را دنبال میکردند؛ اما امام خمینی(س)
چنانکه بعداً هم بارها پیش آمد، با این امر مخالفت کرد، و تا پایان تبعیدشان در عراق
حاضر به همکاری با حکومت عراق علیه دولت ایران نشدند.[291] هدفهای دولت عراق از
پذیرش امام و سید مصطفی، زمانی مشخصتر میشود که بدانیم در ماهها و روزهای
منتهی به تبعید امام و سید مصطفی به عراق، طبق گزارشهای سفارت ایران در بغداد و
ساواک، دولت عراق به ایرانیهای مقیم آن کشور اعلام کرده بود که باید عراق را ترک کنند
و دولت عراق در صدد تحریک عشایر مرزی و کردها، علیه دولت ایران بود.[292]
آن کشور، اطلاعات مستندی وجود ندارد؛ اما در این دوره روابط ایران و عراق به دلیل
اختلافات مرزی و ادعای عراق نسبت به خوزستان و دستگیری اتباع ایرانی در عراق رو
به تیرگی بود.[290] پس از این که امام خمینی(س) و سید مصطفی در سیزده مهر 1344 وارد
عراق شدند، در پانزده مهر، وزیر وحدت عراق، دکتر عبدالرزاق محیالدین با امام
خمینی(س) در کاظمین دیدار کرد. در تاریخ 23 مهر، شخص مذکور مجدداً با امام
خمینی(س) دیدار و پس از ابلاغ سلام رئیس جمهور عراق، کوشید تا با عرضه امکانات
تبلیغاتی، از ایشان علیه دولت ایران، بهرهبرداری تبلیغاتی بکنند. این امر در جهان
سیاست یک موضوع مرسوم بود و مخالفین رژیمهای مختلف نیز چنین فرصتی را مغتنم
میشمردند و در عمل یک نوع انتفاع دوجانبهای را دنبال میکردند؛ اما امام خمینی(س)
چنانکه بعداً هم بارها پیش آمد، با این امر مخالفت کرد، و تا پایان تبعیدشان در عراق
حاضر به همکاری با حکومت عراق علیه دولت ایران نشدند.[291] هدفهای دولت عراق از
پذیرش امام و سید مصطفی، زمانی مشخصتر میشود که بدانیم در ماهها و روزهای
منتهی به تبعید امام و سید مصطفی به عراق، طبق گزارشهای سفارت ایران در بغداد و
ساواک، دولت عراق به ایرانیهای مقیم آن کشور اعلام کرده بود که باید عراق را ترک کنند
و دولت عراق در صدد تحریک عشایر مرزی و کردها، علیه دولت ایران بود.[292]
در 25 فروردین 1345، عبدالسلام عارف، رئیس جمهور عراق در یک سانحه هوایی
کشته شد و برادرش عبدالرحمان عارف جانشین او شد. عارف در مقایسه با برادرش از
یک رویه و سیاست معتدل و بینابینی در جهان عرب و کلاً روابط خارجی پیروی میکرد.
بویژه پس از شکست اعراب در جنگ سال 1346 (1967) از اسرائیل، که موجب کاهش
و فروکش کردن احساسات ناسیونالیستی در جهان عرب شد، روابط عراق با ایران نیز
کشته شد و برادرش عبدالرحمان عارف جانشین او شد. عارف در مقایسه با برادرش از
یک رویه و سیاست معتدل و بینابینی در جهان عرب و کلاً روابط خارجی پیروی میکرد.
بویژه پس از شکست اعراب در جنگ سال 1346 (1967) از اسرائیل، که موجب کاهش
و فروکش کردن احساسات ناسیونالیستی در جهان عرب شد، روابط عراق با ایران نیز
حدودی بهبود یافت.[293] در گزارشهای ساواک اشاره شده است که عبدالرحمان عارف،
درصدد اجرای سیاست حُسن همجواری و نزدیکی به شیعیان مقیم عراق، بویژه آیتاللّه
حکیم میباشد؛[294] اما حکومت عبدالرحمان عارف دیری نپایید و با کودتای هفده ژوئیه
1968 (1347) حزب بعث، عمر آن دولت و مناسبات رو به بهبود ایران و‌عراق نیز به‌سر
آمد. احمد حسنالبکر به عنوان رهبر دولت کودتا به ریاست جمهوری دست یافت.[295]
درصدد اجرای سیاست حُسن همجواری و نزدیکی به شیعیان مقیم عراق، بویژه آیتاللّه
حکیم میباشد؛[294] اما حکومت عبدالرحمان عارف دیری نپایید و با کودتای هفده ژوئیه
1968 (1347) حزب بعث، عمر آن دولت و مناسبات رو به بهبود ایران و‌عراق نیز به‌سر
آمد. احمد حسنالبکر به عنوان رهبر دولت کودتا به ریاست جمهوری دست یافت.[295]
پس از به قدرت رسیدن حزب بعث مدت، کوتاهی ظواهر امر حکایت از آن داشت
که روابط ایران و عراق رو به بهبودی میرود؛ زیرا هیأتهای بلندپایهای به دو کشور
مسافرت کردند تا برای حل اختلافات موجود بین دو کشور، مذاکره کنند. این مذاکرات
در چهار ماهه آخر سال 1347 صورت گرفت. در فروردین 1348 دولت عراق اعلام کرد
که شطّالعرب (اروند رود) جزیی از قلمرو عراق است. واکنش دولت ایران به این اقدام
دولت عراق، لغو معاهده مرزی 1316 بود که وزارت امور خارجه ایران در
30 اردیبهشت 1348 در مجلس سنا، رسماً اعلام کرد.[296]
که روابط ایران و عراق رو به بهبودی میرود؛ زیرا هیأتهای بلندپایهای به دو کشور
مسافرت کردند تا برای حل اختلافات موجود بین دو کشور، مذاکره کنند. این مذاکرات
در چهار ماهه آخر سال 1347 صورت گرفت. در فروردین 1348 دولت عراق اعلام کرد
که شطّالعرب (اروند رود) جزیی از قلمرو عراق است. واکنش دولت ایران به این اقدام
دولت عراق، لغو معاهده مرزی 1316 بود که وزارت امور خارجه ایران در
30 اردیبهشت 1348 در مجلس سنا، رسماً اعلام کرد.[296]
به دنبال این جریانات، روابط دو کشور به تیرگی کامل گرایید. سران حزب بعث یکی
از راههای مبارزه و در نهایت تضعیف حکومت ایران را اتحاد با مخالفان آن کشور در نظر
گرفتند و فعالیتهایی را بر آن اساس شکل دادند. از جمله به امام خمینی(س) نزدیک
شدند و از ایشان درخواست کردند که با صدور بیانیهای اعمال و رفتار دولت ایران را
محکوم نماید؛ اما امام خمینی(س) هرگز آن را نپذیرفتند و اعلام کردند که اختلاف ما با
دولت ایران یک اختلاف اساسی و عقیدتی است و بر طرف شدنی نیست؛ اما اختلافی
که اکنون بین دولتهای ایران و عراق به وجود آمده است، زودگذر و رفع شدنی است؛
بنابراین حاضر به همکاری با دولت عراق علیه حکومت پهلوی نشدند.[297][298] حزب بعث
از راههای مبارزه و در نهایت تضعیف حکومت ایران را اتحاد با مخالفان آن کشور در نظر
گرفتند و فعالیتهایی را بر آن اساس شکل دادند. از جمله به امام خمینی(س) نزدیک
شدند و از ایشان درخواست کردند که با صدور بیانیهای اعمال و رفتار دولت ایران را
محکوم نماید؛ اما امام خمینی(س) هرگز آن را نپذیرفتند و اعلام کردند که اختلاف ما با
دولت ایران یک اختلاف اساسی و عقیدتی است و بر طرف شدنی نیست؛ اما اختلافی
که اکنون بین دولتهای ایران و عراق به وجود آمده است، زودگذر و رفع شدنی است؛
بنابراین حاضر به همکاری با دولت عراق علیه حکومت پهلوی نشدند.[297][298] حزب بعث
پس از ناامیدی از همکاری امام خمینی(س)، سراغ آیتاللّه حکیم رفت. ایشان با توجه به
شرایط زمان و مکان، اجباراً آن را پذیرفت؛ اما مدتی بعد مأموران حزب بعث، پسرش
سیدمهدی حکیم را بازداشت و خود ایشان را نیز خانهنشین کردند.
شرایط زمان و مکان، اجباراً آن را پذیرفت؛ اما مدتی بعد مأموران حزب بعث، پسرش
سیدمهدی حکیم را بازداشت و خود ایشان را نیز خانهنشین کردند.
در چنین شرایطی که آیتاللّه حکیم، ممنوعالملاقات بود و کسی جرأت نزدیک شدن
به بیت ایشان را نداشت، حاج آقا مصطفی از اولین افرادی بود که پس از بازگرداندن آقای
حکیم از بغداد به کوفه، به دیدار وی رفت. این دیدار برای حزب بعث قابل چشم پوشی
نبود، بنابراین در 21 خرداد 1348 رئیس سازمان امنیت و فرماندار نجف به حضور امام
رسیدند و اظهار داشتند که از طرف شورای فرماندهی حزب بعث مأموریت دارند، سید
مصطفی را به بغداد اعزام کنند و در این مورد ظاهراً از امام اجازه خواستند. ایشان گفتند
که اگر اعزام او به بغداد منوط به اجازۀ من است، من هرگز چنین اجازهای نمیدهم؛ ولی
اگر غیر از این است، خود میدانید. به هر صورت مأموران، حاج آقا مصطفی را با خود
بردند و به بغداد اعزام کردند.[299] در بغداد، «حسنالبکر پس از احترام زیاد به سید مصطفی
به وی اظهار میدارد که ما چندین بار از پدر شما خواستیم که به نفع دولت عراق و علیه
کشور شاهنشاهی ایران، اقداماتی معمول دارد و هر بار ازاین امر شانه خالی کردهاند،
شما از پدرتان بخواهید که در تأمین نظر ما اقدام نماید. سید مصطفی اظهار میدارد که
من اجازه ندارم که از طرف پدرم به شما قولی بدهم و تصور میکنم حرف ایشان همان
حرف اولی باشد و سپس از پیش احمد حسنالبکر مرخص میشود.»[300] در گزارش
سفارت ایران در بغداد نیز به تاریخ پنجم تیر 1348 در این مورد آمده است:
به بیت ایشان را نداشت، حاج آقا مصطفی از اولین افرادی بود که پس از بازگرداندن آقای
حکیم از بغداد به کوفه، به دیدار وی رفت. این دیدار برای حزب بعث قابل چشم پوشی
نبود، بنابراین در 21 خرداد 1348 رئیس سازمان امنیت و فرماندار نجف به حضور امام
رسیدند و اظهار داشتند که از طرف شورای فرماندهی حزب بعث مأموریت دارند، سید
مصطفی را به بغداد اعزام کنند و در این مورد ظاهراً از امام اجازه خواستند. ایشان گفتند
که اگر اعزام او به بغداد منوط به اجازۀ من است، من هرگز چنین اجازهای نمیدهم؛ ولی
اگر غیر از این است، خود میدانید. به هر صورت مأموران، حاج آقا مصطفی را با خود
بردند و به بغداد اعزام کردند.[299] در بغداد، «حسنالبکر پس از احترام زیاد به سید مصطفی
به وی اظهار میدارد که ما چندین بار از پدر شما خواستیم که به نفع دولت عراق و علیه
کشور شاهنشاهی ایران، اقداماتی معمول دارد و هر بار ازاین امر شانه خالی کردهاند،
شما از پدرتان بخواهید که در تأمین نظر ما اقدام نماید. سید مصطفی اظهار میدارد که
من اجازه ندارم که از طرف پدرم به شما قولی بدهم و تصور میکنم حرف ایشان همان
حرف اولی باشد و سپس از پیش احمد حسنالبکر مرخص میشود.»[300] در گزارش
سفارت ایران در بغداد نیز به تاریخ پنجم تیر 1348 در این مورد آمده است:
بازگشت به نامه سری شماره 1/4/8538 مورخ 31/3/1348 راجع به خبر
دستگیری سید مصطفی خمینی اشعار میدارد موضوع مورد تأیید میباشد و از قرار
شایع سرهنگ علیهادی وقوت، پس از چند روزی که به استانداری کربلا منصوب
شده بود از آیتاللّه خمینی درخواست مینماید که علیه دولت شاهنشاهی فتوی صادر
نماید و نامبرده با پرخاش و پرت کردن گذرنامه خود، میگوید من وطن خود را به
دستگیری سید مصطفی خمینی اشعار میدارد موضوع مورد تأیید میباشد و از قرار
شایع سرهنگ علیهادی وقوت، پس از چند روزی که به استانداری کربلا منصوب
شده بود از آیتاللّه خمینی درخواست مینماید که علیه دولت شاهنشاهی فتوی صادر
نماید و نامبرده با پرخاش و پرت کردن گذرنامه خود، میگوید من وطن خود را به
عراق نمیفروشم و هر کاری میخواهید بکنید و از شرکت در نماز جماعت هم
به‌عنوان اعتراض خودداری مینماید. عراقیها به تصور این که سید مصطفی پسر
مشارالیه تلقیناتی کرده است، چند روزی وی را توقیف میکنند؛ ولی بعداً تغییر
جهت داده و به تصور تحبیب سید مصطفی که بیشتر بتوانند در روحیات پدرش نفوذ
پیدا نمایند، نامبرده را از زندان آزاد میسازند.
به‌عنوان اعتراض خودداری مینماید. عراقیها به تصور این که سید مصطفی پسر
مشارالیه تلقیناتی کرده است، چند روزی وی را توقیف میکنند؛ ولی بعداً تغییر
جهت داده و به تصور تحبیب سید مصطفی که بیشتر بتوانند در روحیات پدرش نفوذ
پیدا نمایند، نامبرده را از زندان آزاد میسازند.
سفیر شاهنشاه آریامهر ـ عزت عاملی[301]
در یکی از گزارشهای ساواک نیز اشاره شده است: که مقامات عراقی از سید
مصطفی خواستهاند که پدرش را وادار به صدور اعلامیهای علیه دولت ایران کند و در
ازای این عمل به وی قول دادهاند که آیتاللّه حکیم را از عراق اخراج و ترتیب جانشینی
امام خمینی را به جای آیتاللّه حکیم بدهند. این پیشنهاد نیز بشدت از طرف امام
خمینی(س) با این استناد که آقای حکیم بزرگ ماست و این کار را نمیتواند انجام دهد،
رد شده است.[302] احتمالاً دولت عراق با دستگیری حاج آقا مصطفی، اهداف زیر را دنبال
میکرده است.
مصطفی خواستهاند که پدرش را وادار به صدور اعلامیهای علیه دولت ایران کند و در
ازای این عمل به وی قول دادهاند که آیتاللّه حکیم را از عراق اخراج و ترتیب جانشینی
امام خمینی را به جای آیتاللّه حکیم بدهند. این پیشنهاد نیز بشدت از طرف امام
خمینی(س) با این استناد که آقای حکیم بزرگ ماست و این کار را نمیتواند انجام دهد،
رد شده است.[302] احتمالاً دولت عراق با دستگیری حاج آقا مصطفی، اهداف زیر را دنبال
میکرده است.
1. باایجاد جوّ رعب و وحشت، هر اقدامی را برای خارج کردن آیتاللّه حکیم از
انزوا، خنثی سازد.
انزوا، خنثی سازد.
2. هشدار جدی به سید مصطفی که از مخالفت علنی با حزب بعث خودداری کند.
3. تأثیرگذاری از طریق سید مصطفی بر روی امام خمینی(س) به منظور جلب
همکاری ایشان علیه دولت ایران.[303]
همکاری ایشان علیه دولت ایران.[303]
آزمون دیگری که برای امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی پیش آمد و در پشت آن
قضیه نیز حزب بعث قرار داشت، مطرح شدن همکاری با تیمور بختیار علیه حکومت
ایران بود. بختیار به منظور دستیابی به قدرت و براندازی حکومت محمدرضا پهلوی به
هر دری میزد تا با مخالفان رژیم پهلوی ارتباط برقرار کند و توافق آنها را برای همکاری
قضیه نیز حزب بعث قرار داشت، مطرح شدن همکاری با تیمور بختیار علیه حکومت
ایران بود. بختیار به منظور دستیابی به قدرت و براندازی حکومت محمدرضا پهلوی به
هر دری میزد تا با مخالفان رژیم پهلوی ارتباط برقرار کند و توافق آنها را برای همکاری
مشترک علیه حکومت پهلوی جلب کند. در آن هنگام که امام خمینی(س) رهبری نهضت
اسلامی و مبارزه ضد حکومت پهلوی را در سطح گستردهای برعهده داشتند، بختیار
سعی در نزدیکی به ایشان و همکاری مشترک علیه رژیم ایران کرد. تلاشهای تیمور
بختیار در سالهای 1348 و 1349 با همکاری بعثیها به هیچ وجه، قرین موفقیت نشد و
امام خمینی(س) همان پاسخی که به متحد جویی سران حزب بعث داده بودند، برای
تیمور بختیار نیز همان پاسخ را تکرار کردند. آخرین ترفند تیمور بختیار این بود که در
یکی از ملاقاتهای استاندار کربلا، همراه او به صورت ناشناس و بدون اعلام قبلی در
جلسه ملاقات با امام خمینی(س) حضور یافت؛ اما در آن جلسه نه کسی او را به امام
معرفی کرد و نه امام حتی یک کلمه با او سخن گفت. پس از رفتن او، امام از روی قرائنی
دریافتند که وی بختیار بوده، از این رو در مرحله بعدی، وقتی که استاندار کربلا از امام
تقاضای ملاقات کرد، امام در پاسخ گفتند: به شرطی این ملاقات را میپذیرد که رجال
غیرعراقی با وی همراه نباشد.[304]
اسلامی و مبارزه ضد حکومت پهلوی را در سطح گستردهای برعهده داشتند، بختیار
سعی در نزدیکی به ایشان و همکاری مشترک علیه رژیم ایران کرد. تلاشهای تیمور
بختیار در سالهای 1348 و 1349 با همکاری بعثیها به هیچ وجه، قرین موفقیت نشد و
امام خمینی(س) همان پاسخی که به متحد جویی سران حزب بعث داده بودند، برای
تیمور بختیار نیز همان پاسخ را تکرار کردند. آخرین ترفند تیمور بختیار این بود که در
یکی از ملاقاتهای استاندار کربلا، همراه او به صورت ناشناس و بدون اعلام قبلی در
جلسه ملاقات با امام خمینی(س) حضور یافت؛ اما در آن جلسه نه کسی او را به امام
معرفی کرد و نه امام حتی یک کلمه با او سخن گفت. پس از رفتن او، امام از روی قرائنی
دریافتند که وی بختیار بوده، از این رو در مرحله بعدی، وقتی که استاندار کربلا از امام
تقاضای ملاقات کرد، امام در پاسخ گفتند: به شرطی این ملاقات را میپذیرد که رجال
غیرعراقی با وی همراه نباشد.[304]