پایگاه خبری جماران، سجاد انتظاری: استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌المللی با اشاره به اینکه ترامپ این بار با ترامپ دوره قبل ریاست جمهوری متفاوت است، گفت: ما الآن فاصله زیادی بین خواست ترامپ و دیدگاه ایران نمی‌بینیم. اگر بخواهیم مجموعه دولت‌شان را در نظر بگیریم، مشاور امنیت ملی تندروی می‌کند و ممکن است وزیر خارجه تندروی کند. البته من اعتقاد دارم که آقای روبیو از یک ماه پیش ساکت است؛ یعنی وسط ایستاده و تا حدودی خودش را با این گروه هماهنگ کرده است. ما در چند هفته گذشته از وزیر خارجه ندیده‌ایم که نکته منفی یا تندروی وزیر دفاع، مشاور امنیت ملی و بعضی از نمایندگان کنگره را داشته باشد. اما ترامپ در جلسه با نتانیاهو گفت ما می‌خواهیم ایران بمب هسته‌ای نداشته باشد. حتی نشست مطبوعاتی را لغو کرد تا نتانیاهو حرفی نزند که روی نشست عمان تأثیر منفی بگذارد. دلش می‌خواهد با ایران به نتیجه برسد.
مشروح گفت‌وگوی خبرنگار جماران با عبدالرضا فرجی راد را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به اینکه خبر اولیه مذاکره با ایران را ترامپ اعلام کرد، به نظر شا ابتکار عمل در دور جدید مذاکرات با کدام یک از طرفین است؟ آیا می‌توان این طور تحلیل کرد که ما ابتکار عمل و جنگ رسانه‌ای را به ترامپ واگذار کردیم؟
این بحث خوبی نیست که بعضی‌ها در کشور راه انداخته‌اند و معمولا هم ما می‌بینیم مقالات و یادداشت‌هایی می‌نویسند که ابتکار عمل را ترامپ داشته و یا مثلا ما باید همه چیز را به مردم بگوییم؛ این طور نیست. حتی در کشورهای غربی که دموکراسی خیلی گسترده است، بعضی وقت‌ها کشورها تشخیص می‌دهند که مسائل حساس را با عجله رفتار نکنند.
ترامپ به رهبری نامه داد، ولی وزارت خارجه ما پاسخ او را داد. ترامپ می‌خواست امارات واسطه شود و ما عمان را به عنوان واسطه و محل مذاکره انتخاب کردیم. ترامپ احتمالا بر اساس میل ما نزدیک‌ترین فردی که یک مقدار گرایش به دیپلماسی دارد و نه جنگ، یعنی آقای ویتکاف را برای مذاکره انتخاب کرد و وزارت خارجه خودش را دور زد. ترامپ مذاکره مستقیم خواست و جمهوری اسلامی خواست مذاکره غیرمستقیم داشته باشد. اینها ابتکار عمل ترامپ است یا ابتکار عمل ما است؟
بالأخره الآن فشار نظامی که هفته‌های گذشته با تبلیغات راه افتاده بود، کم شده است. همه اینها مثبت است و ما باید به این قضایا و اتفاقات مثبت نگاه کنیم و تا حدودی هم مردم امیدوار شوند. چون تأثیرات اقتصادی در بازارهای دلار، طلا، بورس و بقیه هم گذاشته است. من نمی‌خواهم بگویم امیدواری بیخود به مردم بدهیم که اگر مذاکره شود ظرف یک، دو یا سه ماه مشکلات اقتصادی حل می‌شود. حل مشکلات اقتصادی زمان می‌برد، اما یک در خوبی باز شده و بر اساس آن ما باید تلاش کنیم که مثبت فکر کنیم، به جامعه امید بدهیم و تلاش کنیم راه‌کارهایی ارائه بدهیم که چگونه مذاکره‌کنندگان ما وارد بحث شوند و نتیجه بگیرند.
مهم تر از همه «همدلی و همفکری در کشور» است. متأسفانه از وقتی ترامپ این خبر را اعلام کرده، گروه‌های تندرو دارند در کشور منفی می‌بافند که بعضی از آنها متأسفانه نماینده مجلس هم هستند. چطور ممکن است نماینده مجلسی مخالف باشد که تحریم‌های کشور برداشته شود؟! در واقع یک تصمیم جمعی رهبری، دولت و شورای عالی امنیت ملی بوده؛ آن وقت یک سری افراد منفی‌بافی کنند که چرا دارد مذاکره صورت می‌گیرد؟! پس چطوری باید تحریم‌ها برداشته شود؟
لذا من اعتقاد ندارم که طرف مقابل ابتکار عمل را داشته است. طرف مقابل یک ویژگی خاص شخصیتی دارد که در رابطه با اوکراین و روسیه، اروپا، چین، تعرفه‌ها و همه چیز می‌خواهد خودش هم مطرح باشد و به جامعه آمریکا بگوید که من آدم موفقی هستم. او صلاح دیده بگوید که روز شنبه مذاکره است و طرف ایرانی صلاح دیده نگوید که روز شنبه مذاکره است یا می‌خواسته بگوید و او زرنگی کرده است. اینها مسائلی نیست که ما جامعه خودمان را ملتهب کنیم. جمهوری اسلامی هم ابتکار عمل در اختیار دارد و موفقیت‌هایی هم داشته در همین مدتی که نامه‌نگاری شده است.
سؤال بعدی ما در خصوص درخواست‌های آمریکایی‌هایی است. عده‌ای از سیاستمداران آمریکا از جمله وزیر خارجه آنها تأکید دارند که باید بحث موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران هم مورد مذاکره قرار بگیرد؛ اما شخص ترامپ چند بار تأکید کرده صرفا دنبال این است که ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد. طرف ایرانی هم تأکید دارد که فقط در موضوع هسته‌ای مذاکره می‌کند. این فضا را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما الآن فاصله زیادی بین خواست ترامپ و دیدگاه ایران نمی‌بینیم. اگر بخواهیم مجموعه دولت‌شان را در نظر بگیریم، مشاور امنیت ملی تندروی می‌کند و ممکن است وزیر خارجه تندروی کند. البته من اعتقاد دارم که آقای روبیو از یک ماه پیش ساکت است؛ یعنی وسط ایستاده و تا حدودی خودش را با این گروه هماهنگ کرده است. ما در چند هفته گذشته از وزیر خارجه ندیده‌ایم که نکته منفی یا تندروی وزیر دفاع، مشاور امنیت ملی و بعضی از نمایندگان کنگره را داشته باشد. اما ترامپ همان طوری که اشاره کردید در جلسه با نتانیاهو گفت ما می‌خواهیم ایران بمب هسته‌ای نداشته باشد. حتی نشست مطبوعاتی را لغو کرد تا نتانیاهو حرفی نزند که روی نشست عمان تأثیر منفی بگذارد. دلش می‌خواهد با ایران به نتیجه برسد.
لذا من تصور می‌کنم نشستی که با نتانیاهو گذاشت و حواشی آن، خیلی خوب و مثبت بود و طرف مقابل را ناراحت کرد. بنابراین ارزیابی مثبتی باید داشته باشیم. ترامپ هنوز نگفته که ایران باید امکانات هسته‌ای خودش را جمع کند و در خصوص سیستم موشکی ما و ارتباط با گروه‌های مقاومت هم چیزی نگفته و تنها چیزی که بیشتر از او شنیده‌ایم این است که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. نزدیک‌ترین دوستش که اهل مذاکره است و در این دو سه هفته پالس‌های مثبت در ارتباط گفت‌وگو با ایران فرستاده و به عنوان نماینده خودش انتخاب کرده است. ما در دیپلماسی باید همه اینها را مثبت ببینیم.
با توجه به اینکه هم ترامپ و هم ویتکاف تاجر هستند و پیشینه اقتصادی دارند، آیا ما می‌توانیم با پیشنهاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران آنها را تشویق به توافق کنیم؟
حتما همین طور است. با توجه به اینکه مقامات هم پالس‌های مثبتی در این رابطه داده‌اند، مذاکره‌کنندگان ما باید روی این موضوع پروژه تعریف کنند؛ یعنی بگویند ما در این بخش‌ها به شما نیاز داریم. بالأخره آمریکا روی انرژی سرمایه‌گذاری می‌کند. چه اشکالی دارد که ما مناقصه بگذاریم و هر شرکت خارجی آمریکایی، چینی، روسی و یا هرکسی در مناقصه برنده شد، بر اساس قانون کارش را انجام بدهد؟! همچنین ما کالاهایی برای صادرات داریم که از زمان تحریم‌ها خیلی صدمه خورده و رقبای ما در منطقه توانستند از این موضوع استفاده یا سوء استفاده کنند. مثلا فرش چیزی است که میلیون‌ها نفر در این کشور مستقیم و غیرمستقیم دارند از آن نان می‌خورند. بهترین بازار فرش، پسته و زعفران ما آمریکا بوده و اینها در کشور ضربه اساسی خورده است. از سوی دیگر طرف مقابل هم خودش می‌تواند سرمایه‌گذاری داشته باشد و هم به ده‌ها کشور دنیا اجازه بدهد که با ما کار کنند. یعنی تجارت و کار اقتصادی با آمریکا باعث می‌شود ژئوپلیتیک ایران باز شود و همه می‌توانند با ما کار کنند و تحولی در کشور ایجاد می‌شود.
شما به واکنش نتانیاهو در برابر مذاکره ایران و آمریکا اشاره داشتید؛ یک موضوع دیگر بحث روسیه است. روس‌ها در دورهای قبلی مذاکرات کارشکنی‌هایی داشتند که آقای ظریف آنها را رسانه‌ای کرد. آیا رژیم صهیونیستی و روسیه در دور جدید مذاکرات می‌توانند نقش مخربی داشته باشند؟
رژیم صهیونیستی صد درصد نقش مخرب خواهد داشت اما این بار یک ویژگی دارد که دفعات قبل نداشت. یعنی در دوره بایدن، اوباما و حتی در دوره کلینتون که کلینتون رغبت نشان می‌داد و وزیر خارجه‌اش هم بابت 28 مرداد عذرخواهی کرد، دوست داشتند با ایران کار کنند، ولی لابی یهود و اسرائیلی‌ها نگذاشتند. ویژگی الآن این است که ترامپ با کسی شوخی ندارد. ترامپ از نتانیاهو خوشش نمی‌آید؛ اما به خاطر مسائل داخلی، هر دولتی که در آمریکا بر سر کار باشد، باید از اسرائیل حمایت کند؛ وگرنه در داخل آمریکا آن دولت تضعیف می‌شود و بالأخره لابی اسرائیل آن را تضعیف می‌کند.
اما اگر نتانیاهو بخواهد برای پیشرفت مذاکرات مشکل ایجاد کند و ترامپ ببیند که مذاکرات دارد پیشرفت می‌کند، حتما با او برخورد می‌کند. شما دیدید که با زلنسکی چه کار کرد. اگر نتانیاهو هم جواب ترامپ را در همان حد زلنسکی می‌داد، حتما تخریب بیشتر از زمان زلنسکی انجام می‌گرفت. یعنی ترامپ منتظر است که اشتباهاتی را از نتانیاهو ببیند و در این رابطه با او برخورد کند. شما دیدید در آتش بس غزه همین آقای ویتکاف به نتانیاهو تشر می‌زند و نتانیاهو علی رغم اینکه نمی‌خواهد آتش بس را اعلام کند، مجبور می‌شود آتش بس غزه را بپذیرد. ویتکاف روی اعتماد رئیسش این کار را می‌کند.
ترامپ این بار با ترامپ دوره قبل ریاست جمهوری متفاوت است؛ این ترامپ دنبال این است که در سطح دنیا توافق و برای آمریکا پول جمع کند، تولید آمریکا را افزایش بدهد و صادرات برای آمریکا ایجاد کند؛ سیستم جهانی شدن را به هم ریخته و همه با او دچار مشکل شده‌اند. اتفاقا همین ترامپ برخوردی که در این دو ماه با ایران انجام داده، مثبت‌تر از برخوردی بوده که با اوکراین، اروپا و کانادا انجام داده که همه آنها متحد هستند؛ مثبت‌تر از برخوردی بوده که با چین بوده که بیش از 100 درصد تعرفه، آن هم نیمه شب، برای او می‌گذارد. اینها مسائلی است که ما باید همه آنها را در نظر بگیریم و نکات منفی را هم در نظر بگیریم.
روسیه هم منافع خودش را می‌بیند. البته فقط روسیه و اسرائیل نیستند. شما مطمئن باشید که نه تنها اسرائیل و روسیه، بلکه بسیاری از کشورهای عربی اطراف و بعضی از کشورهای همسایه دوست ندارند که روابط ایران و آمریکا مطلوب و تحریم‌ها برداشته شود. چون وقتی روابط ایران و آمریکا بهبود پیدا کند، وزن ژئوپلیتیک ایران بالا می‌رود؛ وقتی وزن ژئوپلیتیک ایران بالا برود، وزن ژئوپلیتیک آنها پایین می‌آید. این مربوط به الآن هم نیست، مربوط به تاریخ است. وقتی وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه بالا رفته، وزن ژئوپلیتیک دیگر قدرت‌ها پایین آمده و وقتی وزن ژئوپلیتیک ایران پایین آمده، وزن ژئوپلیتیک آنها بالا رفته است.
لذا شاید غیر از اسرائیل، هیچ کشوری نمی‌خواهد جنگ شود، ولی می‌خواهند همین وضعیت بماند. فقط یک مثال برای شما بزنم. اگر هواپیمایی ایران جان بگیرد و 200 هواپیما بخرد، ترکیش ایر، الامارات و قطر ایر می‌توانند مثل الان کار اقتصادی انجام بدهند؟! آیا سرمایه‌گذاری که به صورت گسترده دارد به این کشورها می‌آید و از نظر اقتصادی آنها را شاخص کرده، همه به این کشورها می‌رود و به ایران نمی‌آید؟! آیا ایران نمی‌تواند سالی 50 تا 100 میلیارد دلار سرمایه جذب کند؟! آیا کشوری در دنیا می‌شناسید که بعد از 40 سال تحریم، مثل ایران ظرفیت سرمایه‌گذاری داشته باشد؟! اصلا چنین کشوری الآن در دنیا وجود ندارد.
اشاره داشتید به اینکه ترامپ مواضع قبلی خودش نسبت به ایران را تلطیف کرده و من یادم می‌آید که اوایل دولت جدیدش گفت که با یک تلفن می‌تواند مسأله ایران را حل کند. با توجه به این موضوع، به نظر شما دور جدید مذاکرات چقدر طول می‌کشد و چقدر احتمال موفقیت دارد؟
آقای ترامپ گفته بود که با یک تلفن می‌تواند مشکل ایران را حل کند و همچنین گفته بود که یک روزه می‌تواند جنگ اوکراین را تمام کند. این هم از ویژگی‌های شخصیتی ترامپ است. این ویژگی‌های شخصیتی برای ما مثبت است و باید از آن استفاده کرد. یعنی این فرد یک شخصیت و احساسات خاص دارد. عیب ندارد که می‌خواهد نان خودش را در داخل آمریکا بخورد؛ ما هم باید به منافع خودمان بچسبیم. یعنی ما باید از این ویژگی شخصیتی در راستای کسب منافع ملی بیشتر، بهره‌برداری مثبت کنیم و امتیاز بگیریم.
در مورد اینکه چه مدت طول می‌کشد، این مذاکرات نمی‌تواند مثل برجام طولانی شود. چون تا دو سه ماه بیشتر وقت نیست که اروپایی‌ها تصمیم بگیرند مکانیسم ماشه را فعال کنند یا فعال نکنند. خود اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند که تا ایران با آمریکا به نتیجه نرسد، ما نمی‌توانیم کاری انجام بدهیم. بنابراین هم خود ما می‌دانیم و هم اروپا می‌داند که باید یک توافق حداقل اولیه در جهت مثبت با آمریکا به عمل بیاید، تا تکلیف اروپا روشن شود؛ که دنبال مکانیسم ماشه برود یا نرود. اروپا هم خوب می‌داند که اگر ایران و آمریکا به توافق برسند، دیگر جرأت نمی‌کند دنبال مکانیسم ماشه برود. مسأله مکانیسم ماشه هم حل می‌شود و در مهر ماه تحریم‌های سازمان ملل هم بر اساس قطعنامه 2231 پایان می‌یابد.
بنابراین، ما وقت زیادی نداریم و خود ترامپ هم فردی نیست که مثل برجام دو سال طول بدهد. ترامپ از اول در کارزار انتخاباتی و بعد از پیروزی، خودش را به عنوان مرد صلح معرفی کرد. این دو ماه در ارتباط با اوکراین شکست خورده و روس‌ها آن طور که او انتظار داشت با او کنار نیامدند. در رابطه با غزه هم تشری به نتانیاهو زد و فشاری به حماس آورد و آتش بس برقرار شد اما نتوانستند آن را ادامه بدهند. مسأله سوم مربوط به ایران می‌شود که گفت با یک تلفن مشکل ایران را حل می‌کنم؛ امیدش به این است و لذا ما می‌توانیم امتیاز بگیریم.
بگذاریم نانش را بخورد و در دنیا و داخل آمریکا بگوید من بودم؛ ما دنبال منافع خودمان باشیم. بهترین موقعیت است که با این شخصیت می‌توانیم دیپلماسی را پیش ببریم؛ به شرطی که حساب شده جلو برویم. بنابراین به نفع ما هم هست که هرچه زودتر تحریم‌ها برداشته شود و مذاکرات را در همان دو سه ماهی که اروپا وقت دارد، به سرانجام برسانیم. من فکر نمی‌کنم مثل برجام، ترامپ دنبال این باشد که متن 150 صفحه‌ای تهیه شود؛ اگر همین هسته‌ای را بگیریم و از طریق آژانس به آمریکا اطمینان بدهیم، فکر می‌کنم قابل انجام است.
به ویژه اینکه خود شما هم اشاره کردید که اینها بازرگان هستند؛ هیچ وقت تاجر مسلک دنبال جنگ نیست. کسی که کار تجاری کرده، می‌داند که جنگ کار تجاری را خراب می‌کند. در کنار هم آمریکایی‌ها مطمئن شوند که مثل بقیه می‌توانند در ایران کار تجاری انجام بدهند. حتی اگر با آمریکا به توافق برسیم اما اجازه ندهیم که آنها در اقتصاد ایران مثل بقیه مشارکت داشته باشند، باز هم سنگ‌اندازی خودشان را می‌کنند. یعنی ما باید حواس‌مان باشد که کار درست را انجام بدهیم.
