اومیکرون اثر‌بخشی واکسن را کم می‌کند/ آیا کرونای آفریقایی به ایران رسیده است؟

جی پلاس؛ روزنامه شرق نوشت: مشخصات ژنتیکی کرونای موسوم به اومیکرون (Omicron) نگرانی‌هایی را در جهان ایجاد کرده است؛ اما کمبود داده‌ها درباره این سویه جدید به این معناست که هیچ‌کس تصویر کاملی از آنچه می‌تواند انجام دهد، ندارد و مشخص نیست چقدر تهدید بزرگ است. مطابق آنچه ما می‌دانیم،  اومیکرون جهش‌هایی دارد که از نظر تئوری به گسترش سریع‌تر آن کمک می‌کند و شواهد فزاینده‌ای از وقوع آن در آفریقای جنوبی وجود دارد. گرچه وجود این نوع برای اولین‌بار از سوی آفریقای جنوبی گزارش شد، اما در بلژیک، بوتسوانا، آلمان، هنگ‌کنگ، اسرائیل، ایتالیا و بریتانیا نیز یافت شده؛ به این معنی که این نوع از قبل گسترش یافته است؛ اگرچه هنوز مشخص نیست چقدر جدید است. مواردی همچنان در سراسر جهان ظاهر می‌شود. در‌حالی‌که چند هفته طول می‌کشد تا دانشمندان نوع اومیکرون را بررسی کنند و به این نتیجه برسند که این نوع از کرونا چقدر سریع می‌تواند گسترش یابد و بیماری ناشی از عفونت چگونه به نظر می‌رسد، سازمان بهداشت جهانی اومیکرون را «نوعی نگران‌کننده» از کرونا عنوان کرده و معتقد است که می‌تواند بیشتر قابل انتقال، بدخیم‌تر یا بیشتر از سویه اصلی کووید‌19 قادر به فرار از محافظت ارائه‌شده توسط واکسن‌ها‌ باشد.

اومیکرون اثر‌بخشی واکسن  را  کم می‌کند

دکتر حمید سوری، اپیدمیولوژیست، در پاسخ به این سؤال که چقدر ورود سویه جدید کرونا به ایران محتمل است، به گفت: «طبیعی است ویروس اومیکرون یکی از واریانت‌های مهمی است که در ویروس کووید‌19 دیده شده و یکی از جهش‌های مهم محسوب می‌شود. در واقع چندین جهش صورت گرفته که اومیکرون به اینجا رسیده و یکی از پنج واریانت مهم شناخته‌‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی است که حتی وارد هشدار شده است که باید پروتکل‌های بهداشتی را جدی گرفت». او افزود: «اهمیت این ویروس از اینجاست که قدرت بیماری‌زایی بالاتری حتی نسبت به سویه دلتا دارد و به‌سرعت قدرت انتقال بالایی دارد و شاهد آن این است که در آفریقای جنوبی تنها در دو هفته موارد ابتلا افزایش چشمگیری داشته است. این نشان‌دهنده سرعت بالای انتقال ویروس است. ما هنوز درباره قدرت بیماری‌زایی این ویروس چیز زیادی نمی‌دانیم و این را هم که آیا این ویروس الگوهای متفاوت درمانی یا پیشگیری را می‌طلبد، نمی‌دانیم. فقط گزارش‌ها حاکی از آن است که افرادی که واکسن زده و به این ویروس مبتلا شده‌اند، عوارض و شدت ابتلای کمتری داشته‌اند». او در پاسخ به این سؤال که پس این شایعه را که می‌گویند اومیکرون در برابر واکسن مقاومت دارد، تکذیب می‌کنید، گفت: «واکسن تأثیر دارد، اما این یک عکس کلی است که ویروس به خاطر بقای خود، تغییراتی را در ساختارش ایجاد می‌کند تا بتواند در مقابل واکسیناسیون‌ها بیشتر مقاومت کند. اثربخشی به صورت معمول کمتر می‌شود، اما این به معنای بی‌اثری واکسیناسیون نیست و نشان می‌دهد که با گذشت زمان باید واکسن‌هایی بسازیم که با واریانت‌های مختلف در جهان مطابقت داشته باشند».

نمی‌توان مطمئن بود که اومیکرون به ایران نیامده

سوری با اشاره به اینکه متأسفانه این ویروس به شرق آسیا آمده و در همسایگی ما حتی در مصر و ترکیه هم نشانه‌هایی از این ویروس مشاهده شده است، گفت: «ما تا به حال گزارش مکتوب و تأیید‌شده‌ای در کشور نداشته‌ایم، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این واریانت تاکنون وارد کشور نشده باشد؛ چون ما یک نظام مراقبتی سیکوئنسی در کشور نداریم که تفاوت واریانت‌ها را بدانیم؛ چرا‌که پی‌سی‌آر این کار را نمی‌کند و باید تست‌های دیگری انجام شود. برای همین نمی‌توان مطمئن بود این ویروس وارد کشور شده یا نه. احتمال ورود به کشور وجود دارد و باید آماده بود».

وضعیت ویروس در ایران

با دیده‌شدن سویه جدید کرونا در آفریقای جنوبی، نگرانی از سوغات‌آوردن این سویه از آفریقای جنوبی مردم را درگیر کرده است. در‌این‌باره جواد صالحی، سخنگوی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: در چند هفته گذشته هیچ پروازی از مسیر‌های مختلف آفریقای جنوبی به ایران نداشته‌ایم و با توجه به سویه جدید کرونا در کشور‌های آفریقای جنوبی در هفته‌های گذشته هیچ پروازی به آفریقای جنوبی نداشته‌ایم و هیچ مسافری هم از کشور‌های آفریقای جنوبی به ایران پذیرش نکرده‌ایم. او ادامه داد: فرودگاه امام خمینی‌‌(ره) با همکاری پزشکان و مسئولان وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا، سندی در این خصوص تهیه کرده و به سازمان هواپیمایی کشوری ارسال کرده و ما منتظر جدیدترین دستورالعمل برای مقابله با سویه جدید کرونا هستیم. هم‌اکنون هر مسافری وارد ایران شود، باید علاوه بر کارت واکسن، تست پی‌سی‌آر منفی ۹۶‌ساعته همراه خود داشته باشد و از سوی دیگر هر دستورالعمل جدیدی در این بخش صادر شود، به‌سرعت آن را اجرا خواهیم کرد. در حال حاضر هیچ ایرلاین داخلی‌ای به کشور‌های آفریقای جنوبی پرواز ندارد و از سوی دیگر هم پروازی از کشور‌هایی که در آنها سویه جدید دیده شده، نداشته‌ایم. دکتر حسن رودگری‌، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در پاسخ به این سؤال که درباره سویه جدید کرونا چه می‌دانیم؟ گفت: «واریانت B.1.1.529 یا همان سویه معروف به اومیکرون بار اول در سوم آذر امسال از سوی آفریقای جنوبی معرفی شد و به دنبال آن باعث نگرانی‌های شده است؛ به نحوی که سازمان جهانی بهداشت آن را سویه نگران‌کننده یا variant of concern نامیده است. این نگرانی بیشتر به دلیل تجمع بیش از ۵۰ جهش ژنتیکی در ژنوم ویروس است که حدود ۳۲ مورد آن در بخش مربوط به پروتیئن اسپایک ویروس است؛ مانند K417N، E484A و N440K که قبلا به‌عنوان عامل فرار از آنتی‌بادی شناخته شده‌اند». وی در ادامه اشاره کرد: «همان‌طورکه می‌دانیم پروتئین اسپایک ابزار اصلی ویروس برای ورود به داخل سلول میزبان است و به همین دلیل نیز اکثر واکسن‌ها این بخش از ویروس را هدف گرفته‌اند. بنابراین یکی از نگرانی‌ها، احتمال گریز ویروس از آنتی‌بادی‌های ناشی از ابتلای قبلی یا به دنبال واکسن و ایجاد reinfection یا عفونت مجدد است که البته مطالعات در این خصوص و همین‌طور در این زمینه که در صورت ابتلای مجدد شدت بیماری در قیاس با قبل چگونه است، از سوی مراکز معتبر علمی ادامه دارد و تا اظهار‌نظر مستدل این مراکز، هرگونه نظریه دیگر فعلا در حد حرف و حتی شایعه محسوب می‌شود». وی افزود: «لازم به ذکر است که محققان سازمان جهانی بهداشت بر اساس رفتار این ویروس در کشور مبدأ و جهش‌های مشترکی که با سویه‌های بتا، دلتا و لامبدا دارد، حدس می‌زنند اومیکرون احتمالا از سرعت انتقال بیشتری برخوردار باشد و به همین دلیل variant of concern تلقی شده است. همان‌طورکه بیان شد، ما به بررسی‌های دقیق‌تری برای اظهار‌‌نظر نیاز داریم؛ چون کشور آفریقای جنوبی تنها توانسته است ۷۷ مورد از این سویه را در مبتلایان گزارش کند و این تعداد همگی از منطقه‌ای به نام گاتنگ بودند؛ بنابراین این نگرانی ایجاد شده که شاید سویه جدید در حال غلبه است و این یعنی انتقال‌پذیری و عفونت‌زایی بیشتر نسبت به سویه جاری قبلی. در کنار نگرانی‌های قبلی، مطالعات دانشگاه آکسفورد حاکی از آن است که موارد جدید ابتلا به سویه اومیکرون در دریافت‌کنندگان هر سه واکسن رایج در آفریقای جنوبی، یعنی آسترازنکا، فایزر و جانسون‌اَند‌جانسون دیده شده است. هرچند ابتلای مجدد واکسینه‌شده‌ها برای سایر سویه‌ها نیز مطرح است و موضوع اصلی، شدت بیماری و میزان بستری و مرگ‌و‌میر در این افراد است که هنوز اطلاع دقیق رسمی‌ای منتشر نشده است». رودگری در پاسخ به این سؤال که آیا این سویه واقعا خطرناک‌تر از سویه‌های قبلی است نیز گفت: «تا به حال گزارش علنی مستندی از اینکه این سویه خطرناک‌تر از سویه‌های قبلی باشد یا علائم بالینی و درمان آن متفاوت باشد، گزارش نشده است. هرچند در آمار منتشرشده از آفریقای جنوبی، این سویه جوانان بیشتری را مبتلا کرده بود و حدود یک‌چهارم کل مبتلایان بین ۱۸ تا ۳۴ سال بودند». وی همچنین در پاسخ به این سؤال که چقدر محتمل است این سویه به ایران برسد، گفت: «در حال حاضر این واریانت از محل تولد خود در بوتسوآنا در آفریقای جنوبی به کشورهای بیشتری سفر کرده و شناسایی شده؛ از‌جمله کشورهای چک (مسافری از نامیبیا)، آلمان، انگلستان، بلژیک، هنگ‌کنگ، دانمارک، هلند (مسافرانی از آفریقای جنوبی) و ایتالیا (مسافری از موزامبیک) که همگی موارد ابتلا به اومیکرون را گزارش کرده‌اند. ظاهرا مسیر یکی از سفرها نیز از طریق ترکیه بوده است. اکنون مانند سایر سوش‌های قبلی، این مورد هم می‌تواند گسترش یابد و بستگی به شدت انتقال و واگیر دارد؛ وگرنه شاید بتوان از گسترش گسترده آن پیشگیری کرد؛ کما‌اینکه از لامبدا پیشگیری شد. بااین‌حال، اگر شبیه دلتا باشد، آنگاه جهان باید منتظر حضور این سویه باشد. خوشبختانه تست‌های روتین پی‌سی‌آر می‌تواند این سویه را شناسایی کند. هرچند به دلیل جهش‌های فراوان در پروتیئن اسپایک، جزء S تست منفی می‌شود و از همین طریق می‌توان مشکوک به وجود سویه اومیکرون شد و سپس بررسی دقیق‌تر ژنتیکی کرد. آنچه مهم به نظر می‌رسد، این است که هرچه توزیع واکسن در جهان نامتعادل و غیرعادلانه باشد، امکان گردش ویروس در بدن‌های کمتر‌مقاوم بیشتر بوده و احتمال تولید سویه‌های جدید نیز بیشتر می‌شود. هر پیک جدید از گسترش بیماری می‌تواند یک بستر محرک برای تولید جهش بیشتر باشد؛ کما‌اینکه کشور آفریقای جنوبی سه پیک شدید را تا به حال تجربه کرده است. البته تا این لحظه اخبار واصله حاکی از آن نیست که اومیکرون در حال گسترش باشد یا مانند سویه دلتا با تشدید پاندمی فاجعه بیافریند و حتی گزارش‌های مراجع معتبر در انگلستان بیانگر کنترل موارد وارداتی به آن کشور است؛ بنابراین بهتر است ضمن هوشیاری نسبت به خطرات واریانت‌های جدید و افزایش دقت و سخت‌گیری در مبادی ورودی کشور، از گسترش شایعه‌های غیرعلمی یا بزرگ‌نمایی موضوعات به‌شدت پرهیز شود تا آرامش و روان مردم متلاطم نشود».

نتیجه‌گیری

 شواهد اولیه نشان می‌دهد که نوع اومیکرون احتمالا بسیار مسری‌تر از سویه دلتاست. مطابق داده‌های منتشرشده در مجلات علمی جهان، این نوع از کرونا با بیش از 30 جهش در پروتئین اسپایک -‌بخشی از ویروس که به سلول انسانی متصل می‌شود و آن را آلوده می‌کند‌- می‌تواند هم قابل انتقال‌تر باشد و هم مکانیسم‌های بیشتری برای فرار از مصونیت ایجاد‌شده توسط واکسن‌ها یا عفونت قبلی داشته باشد. به گفته دکتر آنجلیک کوتزی، رئیس انجمن پزشکی آفریقای جنوبی، تاکنون مواردی از این نوع در درجه اول در افراد جوان ظاهر شده و آنها را خسته و با بدن‌درد و سوزش رها کرده است. هرچند نسبت به اوج همه‌گیری این سویه جدید، موارد در آفریقای جنوبی در حال حاضر نسبتا کم است، با‌این‌حال، این کشور همچنان شاهد افزایش درخور توجهی در عفونت‌های جدید بوده است. طبق گزارش آسوشیتدپرس، روز جمعه آفریقای جنوبی دوهزارو 828 مورد جدید کووید‌19 را گزارش کرد که 90 درصد از این موارد به‌طور بالقوه ناشی از نوع اومیکرون است.