روزی که راه برای ملی شدن صنعت نفت باز شد

به گزارش خبرنگار تاریخ جی پلاس، پدرش یک افسر قزاق بود و علی را بعد از گذراندن تحصیل در مکتب خانه، در ۱۷ سالگی به مدرسه نظام مشیر الدوله فرستاد. بعد از مدت کوتاهی به بریگارد مرکزی قزاق رفت و در جنگ هایی برای مقابله با جنگلی ها در شمال کشور و سرکوب شورش سیمیتقو در کردستان و غرب آذربایجان، شرکت کرد. حضور او موثر بود، به طوری که در سال ۱۲۹۹ درجه نایب دومی (ستوان دومی) گرفت. پس از احراز افسری، به دلیل اقداماتی که انجام داده بود به درجه سلطانی (سروانی) ترفیع یافت و در سال ۱۳۰۲ همراه با افسران جوان برای فراگیری فنون نظامی، عازم فرانسه شد. رزم آرا در رشته پیاده نظام از دانشگاه نظامی سن سیر فارغ التحصیل شد و بعد از دو سال به ایران بازگشت.

 

پس از بازگشت به ایران به درجه سرگردی ترفیع یافت و عهده دار منصب فرماندهی هنگ نظامی کرمانشاه و لرستان شد. توانایی چشم گیر او در زمینه نظامی و جغرافیایی، باعث شد تا در سال ۱۳۱۴ به تهران منتقل و مامور تشکیل دایره جغرافیایی ارتش شود. پس از تاسیس دانشگاه جنگ توسط سپهبد فرانسوا ژرژ ژاندر فرانسوی، به سمت معاونت او منصوب شد و ضمن تدریس در زمینه های تاکتیک، نقشه‌خوانی و جغرافیای نظامی، در سال ۱۳۱۸ به درجه سرتیپی ارتقاء و عضو شورای عالی جنگ شد. رزم آرا در شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران توسط متفقین، به فرماندهی لشکر اول مرکز برگزیده شد و سپس به ریاست لشکر آمادگاه تعلیماتی ارتش رسید. در سال ۱۳۲۲ فرماندهی دانشکده افسری و دفتر نظامی شاه نیز به او واگذار شد و یک سال بعد به درجه سرلشکری رسید. یکی از مهمترین وقایع زندگی رزم آرا، لشکرکشی به آذربایجان در سال ۱۳۲۵، پس از مذاکره بی نتیجه با سید جعفر پیشه وری، رهبر فرقه دموکرات بود. در همین حین، رزم آرا، با توجه به محبوبیتی که در نیروهای نظامی داشت، از هر ترفندی برای نزدیک شدن به شاه، دربار و نخست وزیر، برای قدرت بیشتر، استفاده کرد.

 

پس از این، عملاً او به شخص اول ارتش تبدیل شده بود و شاه برای اینکه خطر کودتای نظامی را دفع کند، در سال ۱۳۱۷، درجه سپهبدی را به رزم‌آرا اعطا کرد و نام او به عنوان چهارمین نفری که صاحب این درجه شد در تاریخ ارتش ایران به ثبت رسید. سرانجام سپهبد علی رزم آرا در ۵ تیرماه ۱۳۲۹، پس از آوردن رای از مجلس طرفدار خود و فشار به دربار، به نخست وزیری منصوب شد. از آن زمان تا پایان عمر او، مثلث دربار، جبهه ملی در مجلسین به رهبری دکتر محمد مصدق و مذهبیون به رهبری آیت الله کاشانی، مخالفت های شدیدی را نسبت به او و دولتش ابراز داشتند و باعث شد تا دولت رزم آرا یکی از ضعیف ترین دولت های تاریخ شود. این درحالی بود که او، دولت، ارتش، اکثریت مجلس و حمایت انگلیس و شوروی را در اختیار داشت.

 

یکی از اقدامات مهمی که رزم آرا در اجرا کردن آن ناکام ماند، تصویب قرارداد گس-گلشائیان در مجلس بود که سابقا توسط محمد ساعد مراغه ایی، نخست وزیر سابق، به مجلس فرستاده شده بود. اما چیزی که مسبب اصلی ترور رزم آرا شد، سخنرانی او در مجلس، درباره عدم توانایی ملت ایران در اداره صنعت نفت کشور بود. استدلال رزم آرا این بود، که ما توان فنی در اختیار گرفتن کامل صنعت نفت را نداریم و باید به افزایش سهم ایران از سود حاصل، به ۵۰ درصد رضایت دهیم. همین باعث شد تا در افکار عمومی و محافل سیاسی، او را به عنوان یک خائن به منافع ملی ایران معرفی کنند. در بیرون از مجلس نیز جریان‌های گوناگون کشور از دربار تا اسلامگرایان تندرو ائتلاف هایی بر ضد رزم‌آرا ایجاد کرده بودند. همزمان با افتادن اندیشه ملی شدن صنعت نفت در ذهن جبهه ملی، و به تبع آن، مردم، رزم آرا بزرگترین مانع بر سر راه تصویب این قانون حیاتی، تلقی شد.

 

سرانجام گروه فداییان اسلام، به رهبری روحانی جوانی به نام سید مجتبی نواب صفوی پیشتاز شد و سپهبد حاج علی رزم آرا در روز ۱۶ اسفندماه ۱۳۲۹ هنگام حضور در مسجد شاه تهران (مسجد امام خمینی فعلی)، برای شرکت در مراسم ختم مرحوم آیت الله فیض، توسط خلیل طهماسبی، از اعضای اصلی این گروه، کشته شد. فردای آن روز، کمیسیون نفت مجلس شورای ملی با تصویب لایحه ملی شدن صنعت نفت ایران، راه را برای تصویب نهایی و اجرای این قانون تاریخی باز کرد. به مناسبت شصت و چهارمین سالگرد ترور رزم آرا، گزارش تصویری را از زندگی او در ادامه می بینید: *ممکن است بعضی از این تصاویر مناسب حال برخی افراد نباشد. 

مشاهده خبر در جماران