پروژه اتصال خلیج فارس به اروپا بدون ایران! / بررسی نقاط تاریک ابتکار ترکیه ای « مسیر توسعه»

گروه اقتصاد و درآمد: پروژه «مسیر توسعه»، طرحی است با بودجه ۱۷ میلیارد دلاری که در چارچوب آن ترکیه تلاش دارد با اجرای آن این کشور را با راه آهن و بزرگراهی به طول ۱۲۰۰ کیلومتر به بندر فاو در خلیج فارس متصل کند و اعلام کرده که این طرح می تواند با نام جاده ابریشم جدید تعریف شود و هدف آن توسعه کریدور حمل و نقل زمینی و ریلی بین ترکیه و عراق است که از بصره تا مرز ترکیه امتداد دارد و می تواند منطقه وسیعی از اروپا تا کشورهای خلیج فارس را به یکدیگر متصل کند.

پروژه مسیر توسعه با هدف کوتاه کردن زمان سفر بین آسیا و اروپا، از طریق اتصال بصره عراق به اواکوی ترکیه طراحی شده و بخشی از طرح‌های بزرگ ادغام اقتصادی منطقه‌ای مانند طرح یک کمربند و یک جاده (BRI) و کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) است. وزیر حمل و نقل ترکیه نیز اعلام کرده است که این کشورها می توانند کار ساخت این پروژه را در سال ۲۰۲۵ آغاز کنند و طی ۵ و یا ۶ سال نیز نهایی خواهد شد.

عفیفه عابدی ، پژوهشگر پژوهشکده مجمع تشخیص مصلح نظام با بیان اینکه اعلام ایده «مسیر توسعه» را می‌توان بخشی از جاه‌طلبی بین‌المللی ترکیه ارزیابی کرد، گفت: هدف روشنی از کاربری این طرح اعلام نشده است. درباره کاربرد «مسیر توسعه» به کوتاه کردن دسترسی به اروپا به ویژه از طریق حمل و نقل جاده‌ای مسافران اشاره شده است، اینکه آیا این کریدور ارتباطی به صادرات انرژی عراق یا کالاهای تولید ترکیه دارد، اشاره ای وجود ندارد؛ ضمن اینکه به نظر می رسد ارتباط دادن این طرح به پروژه یک کمربند و یک جاده (BRI) و کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) نیز به طور یک‌جانبه امکان پذیر نیست.

عفیفه عابدی، پژوهشگر پژوهشکده مجمع تشخیص مصلحت در گفت وگو با جماران، با اشاره به اقدام ترکیه برای تاسیس یک شورای چهارجانبه با حضور عراق، مجارستان و بلغارستان برای تسهیل آماده‌سازی اتصال پروژه موسوم به «مسیر توسعه» به قاره اروپا، ضمن تاکید بر اینکه باید از چند بعد به طرح‌مسیر نگریست. اهداف و انگیزه‌های طراح، امکان سنجی طرح و ارزش و چشم انداز آن، تصریح کرد: طراح مسیر توسعه ترکیه است و فعلا چهار کشور ترکیه، عراق،مجارستان و بلغارستان عضو این ابتکار هستند. ترکیه تلاش دارد با توسعه شبکه کریدورها از مسیر این کشور، جایگاه منطقه‌ای خود را ارتقا ببخشد.

وی با بیان اینکه ترکیه کشوری است که موقعیت خود را هم منطقه‌ای تعریف می‌کند و هم فرامنطقه‌ای، یادآورشد: ترکیه خود را بخشی از قفقاز، بخشی از آسیای غربی و بخشی از اروپا و حتی آسیای مرکزی تعریف می‌کند اما در همین حال کنش‌گری های فرامنطقه‌ای گسترده دارد. در واقع اعلام ایده «مسیر توسعه» را می‌توان بخشی از جاه‌طلبی بین‌المللی این کشور ارزیابی کرد.

عابدی در عین حال افزود: نکته مهم دیگر که ارزش و امکان تحقق طرح مسیر توسعه و مزایای آن برای عراق را روشن می‌سازد، این است که هدف روشنی از کاربری این طرح اعلام نشده است. درباره کاربرد «مسیر توسعه» به کوتاه کردن دسترسی به اروپا به ویژه از طریق حمل و نقل جاده‌ای مسافران اشاره شده است، اینکه آیا این کریدور ارتباطی به صادرات انرژی عراق یا کالاهای تولید ترکیه دارد، اشاره ای وجود ندارد؛ ضمن اینکه به نظر می رسد ارتباط دادن این طرح به پروژه یک کمربند و یک جاده (BRI) و کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) نیز به طور یک‌جانبه امکان پذیر نیست.

وی با بیان اینکه درباره اتصال این طرح به یک کمربند و یک جاده، موضع چین اعلام نشده است، گفت: در کریدور هند-خاورمیانه ، اروپا نیز نقش تصمیم ساز آمریکا، ارتباط دو پروژه را مشخص می‌کند. موضع آمریکا نیز منوط به ارتباط طرح به تقویت جایگاه اسرائیل است. اساسا کریدور هند- خاورمیانه- اروپا برای اتصال رژیم صهیونیستی به زنجیره ارزشی جهانی و آسیایی-اروپایی و ارتقای موقعیت این رژیم در این ارتباط است. آیا ترکیه و به ویژه عراق تمایل دارند پیوندهای ژئواکونومیک خود با اسرائیل را علنی و شفاف کنند؟ در واقع طرح مسیر توسعه با ابهام‌ها و عدم قطعیت های زیادی مواجه است. بدین ترتیب نمی توان درباره هزینه‌های آن برای ایران نیز مشخص تر سخن گفت.

عابدی خاطرنشان کرد: طرح «مسیر توسعه» شاید با انگیزه رقابت با کریدور شمال- جنوب مطرح شده باشد، اما باید در نظر داشت کریدور شمال و جنوب بین ایران و روسیه اکنون دارای حداقل چهار کانال است که بخش قابل توجهی از آن عملیاتی شده اند. مسیر و اهداف کریدور شمال- جنوب کاملا مشخص است و پتانسیل موجود در آن بسیار فراتر از «مسیر توسعه» است.

وی ادامه داد: موضوع مهم دیگری که چشم انداز «مسیر توسعه» را مورد تردید قرار می‌دهد آینده روابط ترکیه و اروپا است. ترکیه در شرایط با ثباتی در رابطه با غرب قرار ندارد. حتی الحاق قطر و امارات متحده به مسیر توسعه نیز شمار عدم قطعیت های موجود را کاهش نمی دهد. بدین ترتیب به نظر می رسد لزومی ندارد ایران حساسیتی به طرح ارائه شده با عنوان «مسیر توسعه» داشته باشد. البته قطعا باید مسیرهای مواصلاتی ایران با همه همسایگان از جمله عراق و ترکیه توسعه یافته، تقویت و تحکیم شود. توسعه این مسیرها می تواند نقش و جایگاه ایران در هر طرح موجود و بالقوه را تضمین کند.