بزرگترین هدیه به رئیس جمهور از نگاه یک اقتصاددان/ فرشاد مومنی: یک سال پس از پیروزی انقلاب، «برنامه توسعه و تکامل نظام جمهوری اسلامی» تدوین شد/ ۷۵ درصد فسادها و ناکارآمدیها قابل اصلاح است اگر ...

گروه اقتصاد و درآمد: دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان، با بیان اینکه «عالی نسب»، اقتصاددان تاریخ شناس و صنعتگر برجسته‌ای بود که ۶ اختراع صنعتی را به نام خود داشت و بی‌شمار برکات برای ایران به همراه آورد، با این حال به دلیل سلوک عرفانی که داشتند مقید بود که نامی از ایشان در جایی نباشد، گفت: قرار گرفتن ایشان در معرض هدایت امور اجرایی کشور و ایفای نقش از موضع مهار بحران هماهنگی در اجرا، خدمات و مصونیت‌هایی برای اقتصاد ایران پدیدار کرد. بسیار غم انگیز است که در سطح اندیشه و عمل در مدیریت کلان اقتصادی کشور، حتی هنوز خلاء وجودی چنین نهادی احساس نشده است.

به گزارش جماران، دکتر فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی که در مراسم نوزدهمین سالگرد درگذشت «میرمصطفی عالی نسب»، صنعتگر و اقتصاددان برجسته در «موسسه مطالعات دین و اقتصاد» سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: هر کس که کوچکترین آگاهی از فراز و فرودهای مدیریت اقتصادی کشور داشته باشد به وضوح در می‌یابد که از روز درگذشت این مرد بزرگ، تاکنون هر روز بیش از گذشته، خلاء وجودی او احساس و برکات و جلوه‌هایی از نقش آفرینی این مرد بزرگ الهی در سرنوشت ایران برای اهل نظر مکشوف‌تر می‌شود.

ژرف اندیشی‌ها و نقش‌ «عالی نسب»، اقتصاد ایران را از پرتگاه‌های بزرگ نجات می‌داد

وی ادامه داد: از زمان کناره‌گیری مرحوم «عالی نسب» تا امروز، دائما شاهد هستیم که ژرف اندیشی‌ها و ایفای نقش‌های پر تنوع او، به تعبیر جناب آقای مهندس میرحسین موسوی، چگونه اقتصاد ایران را از پرتگاه‌های بزرگ نجات می‌داد. از دریچه اندیشه توسعه شاید بتوان ادعا کرد که صرف نظر از ملاحظه‌های معرفتی، قرار گرفتن ایشان در معرض هدایت امور اجرایی کشور و ایفای نقش از موضع مهار بحران هماهنگی در اجرا، خدمات و مصونیت‌هایی برای اقتصاد ایران پدیدار کرد که از روزی که ایشان کنار رفته تاکنون شاهد هستیم، فقدان چنین فردی چه پیامدهایی داشته است.

شاهد بودم که «عالی نسب»، چگونه بر بحران ناهماهنگی غلبه می کرد

این اقتصاددان، یادآور شد: در کشورهای دیگر، مسئولیت چنین هماهنگی‌هایی را یک نهاد بسیار باکیفیت که ترکیب اعضایشان قله‌هایی از معرفت علمی و آگاهی عمیق نسبت به واقعیت‌ها و مسائل اقتصادی جهان را همراه با یک تجربه خارق العاده و منحصر به فرد ایجاد می کند، بر عهده دارد. این مرد در کل سال‌های جنگ این بار طاقت فرسا را در غیاب بستر نهادی مناسب در ایران به صورت فردی عهده‌دار بود و من از نزدیک شاهد بودم که هوشمندی‌ها و آگاهی‌های او راجع به مسائل اجرایی و چگونگی غلبه بر بحران هماهنگی تا چه میزان از هزینه‌ها جلوگیری کرد و تا چه اندازه دستاوردهای غیر قابل باور دارد.

بحران هماهنگی در عرصه نظر و عمل بلاهایی بر سر کشور می‌آورد

مومنی با تاکید بر اینکه طرز عمل «عالی نسب» نامکشوف‌ترین و مغفول‌ترین کانون ایفای نقش او بود، اظهار داشت: امروز دستگاه‌های رسمی ما در گزارش‌هایشان اذعان می‌کنند بحران هماهنگی در عرصه نظر و عمل چه بلاهایی بر سر کشور می‌آورد! در همین سه ساله اخیر فقط طرز رفتار و مواجهه مقامات اقتصادی کشور را با یکدیگر نگاه کنید! این گونه‌ که آنها علیه هم شمشیر می‌کشند و نسبت به هم افشاگری می‌کنند و افتخارشان است که زیر بار هیچگونه هماهنگی نمی‌روند، فقط اهل خبره می‌توانند درک کنند که این وضعیت چه معنایی دارد و از نظر بحران اندیشه‌ای چه دلالت‌هایی ایجاد می کند و پیامدهای فاجعه ساز آن برای معیشت مردم و جایگاه ایران در نظام جهانی چیست. مستندات و موارد بسیار تکان دهنده‌ای در ارتباط با آن وجود دارد.

غم انگیز است که هنوز، خلاء وجودی نهادی برای حل بحران هماهنگی احساس نشده

مومنی تاکید کرد: بسیار غم انگیز است که در سطح اندیشه و عمل در مدیریت کلان اقتصادی کشور، حتی هنوز خلاء وجودی چنین نهادی احساس نشده. در کل اسناد برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب یک بار هم به چنین مسئله‌ای توجه نشده و در سطوح بخشی که توجه‌های جزئی صورت گرفته و مثلا درباره شوراهای عالی انرژی یا فضای مجازی تصمیماتی گرفته شده، بخش اعظم آنها یا فاقد کارکرد بوده‌اند یا ضد کارکرد داشته‌اند. این مرد با آن وقوفی که به اندیشه توسعه داشت، دائماً تذکر می‌داد که حتی یک تجربه موفق در زمینه توسعه نداریم که یک نهاد فراقوه‌ای با صلاحیت‌هایی از نظر اندیشه و تجربه و با اقتداری که بتواند بحران هماهنگی را مهار کند، جزء عناصر کلیدی نجات آن اقتصادها و برون رفت از دور‌های باطل توسعه نیافتگی نبوده باشد. استاد «عالی نسب» سال پس از پیروزی انقلاب بی مزد و منت چنین نقشی ایفا کرد.

چرا در طول جنگ، شاهد بروز قحطی و اپیدمی نبودیم!؟

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه احاطه علمی و درایت‌های منبعث از تجربه‌های منحصر به فرد «عالی نسب» باعث شده بود با اینکه در سال‌های اول پس از پیروزی انقلاب، با یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های تاریخ این کشور روبرو شدیم، حتی یک مورد ثبت شده مرگ و میر ناشی از قحطی و اپیدمی اتفاق نیفتاده است، اظهارداشت: این یک معجزه بزرگ است. بسیاری که نمی‌خواهند از دریچه علم به مسائل نگاه کنند، تصور می‌کنند این دستاورد به احساسات مردم در آن دوره مربوط می‌شده است. در حالی که ما که از جزئیات مطلع هستیم می‌دانیم که این‌ها با خون دل‌های آقای «عالی نسب» عینیت پیدا کرد و با اعتبار خارق العاده‌ای که کل عناصر و اجزای ساختار قدرت برای ایشان داشتند.

افتخار نجات ایران از قحطی و اپیدمی این گونه شکل گرفت

به گزارش جماران، مومنی یادآور شد: استاد فقید «عالی نسب» فرمودند به محض اینکه جنگ آغاز شد، متوجه شدم هیچکس در اندازه قدرت اندیشه‌ای برای درک این شرایط و توان عملیاتی کردنش، به اندازه شهید بهشتی نداریم، بنابراین جلسه چندین ساعت با آقای بهشتی گذاشتم و با جزئیات برای ایشان توضیح دادم که اگر ما تدابیر ویژه‌ای نیندیشیم چگونه قحطی و اپیدمی مانند همه جنگ‌های قبلی، سرنوشت محتوم ایران خواهد شد. آقای بهشتی گفتند این در صلاحیت فرد شماره یک جرایی کشور است. بلافاصله خودشان با رجایی تماس گرفتند. در جلسه با شهید رجایی گفتند اجازه دهید من توضیح دهم و هرجا کاستی بود شما تکمیل کنید؛ چرا که روابط بسیار خاصی میان شهیدان رجایی، بهشتی و مرحوم «عالی نسب» وجود داشت.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: ایشان می‌گفتند در آن جلسه آقای بهشتی آنچنان عالی و جامع الاطراف توضیح دادند که آقای رجایی بلافاصله گفتند اگر اجازه دهید اکنون حکم مسئولیت شما را برای بر عهده گرفتن این کار صادر کنم. آقای «عالی نسب» گفته بودند این مسئله که از نظر هماهنگ سازی اجرایی که تا افتاده‌ترین شهرها و روستاهای کشور را پوشش دهد نیاز دارد که اقتدار نخست وزیر را داشته باشد. خودشان سازمان کار را به ریاست نخست وزیر پیشنهاد داده بودند و شورایی شکل گرفت و آقای «عالی نسب» مسئولیت هدایت آن را بر عهده داشتند. این گونه شد که در دوران جمهوری اسلامی این افتخار پدیدار شد. در هیچ کدام از تجربه‌های جنگ‌های دیگر در تاریخ نزدیک به ۵۰۰ ساله جنگ‌های گذشته ما حتی یک مورد هم تجربه نشده که جنگ طولانی داشته باشیم و حتی یک مورد مرگ و میر ثبت شده ناشی از قحطی و اپیدمی وجود نداشته باشد.

تلفات انسانی و مادی ایران در طول جنگ جهانی دوم

این اقتصاددان ادامه داد: استاد فقید «عالی نسب» به من می‌گفتند به دلیل اینکه در تجربه جنگ جهانی دوم به عنوان یک پژوهشگر حساس مسائل را دنبال می‌کردم، شاهد بودم که فقدان چنین تمهیدی، چه بر سر ایران آورده است. همانطور که در جنگ جهانی دوم ما با جنگ به مفهوم اصطلاحی آن روبرو نبودیم و تنها بادی از جنگ بر ما وزید اما پژوهش منحصر به فرد زنده یاد دکتر ناصر پاکدامن را ببینید که نشان می‌دهد تنها باد جنگ جهانی دوم چه تلفات انسانی و مادی برای ایران به همراه آورده بود!

فریادهای کوبنده عالی نسب بر سر نظام اجرایی برای منافع و معیشت مردم

وی با یادآوری اینکه «عالی نسب»، اقتصاددان تاریخ شناس و صنعتگر برجسته‌ای بود که ۶ اختراع صنعتی را به نام خود داشت و بی‌شمار برکات برای ایران به همراه آورد، با این حال به دلیل سلوک عرفانی که داشتند مقید بود که نامی از ایشان در جایی نباشد، اضافه کرد: من شاهد بودم آن زمان که مسئله منافع و معیشت مردم مطرح بود این عارف بالله، چگونه فریادهای کوبنده بر سر نظام اجرایی کشور می‌کشید و با آن نظارت‌های تخصصی خارق‌العاده‌اش وظیفه هماهنگی را انجام می‌داد.

مومنی تاکید کرد: ممکن است تا صد سال دیگر هم فردی در استانداردهای آقای «عالی نسب» در کشورمان پیدا نکنیم، اما به قاعده آن تجربه موفقی که ایشان در زمینه ایجاد هماهنگی در ساحت اندیشه و عمل داشت و به قاعده آنچه که در چارچوب تجربه‌های موفق توسعه در دنیا مشاهده شده که اگر آن ستاد هماهنگ ساز نباشد می‌توان مواردی را دید که در یک وزارتخانه دو معاونت زیر بار یک تصمیم نمی‌روند و حاضر به هماهنگی با هم نمی‌شوند! پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم نشان می‌دهد که معاونت ها، حتی اطلاعاتشان را هم از یکدیگر پنهان می‌کنند و حتی آنها را با یکدیگر هماهنگ نمی‌کنند.

به خاطر گستره و عمق غیرقابل تحمل فساد، از حیثیت و مشروعیت کشور هزینه می‌شود

به گزارش جماران، استاد دانشگاه با یادآوری اینکه ما سال‌هایی را در دوره پس از جنگ تجربه کردیم که درآمد سالانه ارزی کشور بیش از ۷ برابر میانگین درآمد ارزی سالانه کشور در سال‌های جنگ بوده، اما آن همه بحران‌های کوچک و بزرگ می‌بینیم که حتی یکی از آنها هم در دوره جنگ اتفاق نیفتاده بود، توضیح داد: اکنون در شرایطی قرار داریم که کشور حیثیت و مشروعیتش را به خاطر گستره و عمق غیرقابل تحمل فساد هزینه می‌کند.

مومنی ادامه داد: اینکه در آن دوره کمترین میزان فساد نسبت به دوره ۱۰ ساله قبل و بعدش بوده به دلیل احساسات مردم نیست ر دولت مهندس موسوی تحت راهنمایی‌های آقای «عالی نسب» تنها دولت پس از مشروطه در ایران است که از طریق احاله تصمیم گیری راجع به تخصیص دلارهای نفتی به مجلس بزرگترین عامل گسترش و تعمیق فساد را ریشه کن کرد تاریخ توسعه تاریخ نوآوری‌های نهادی کاهنده هزینه مبادله است. و آن نوآوری نهادی که در دوره جنگ آن کارنامه درخشان را به همراه داشت در دوره پس از جنگ دوباره به سنت دوره پهلوی برگشت چانه زنی‌های رانتی پشت پرده غیر شفاف و ناهماهنگ مبنای تخصیص لارهای نفتی شد و نتیجه آن این شد که فساد و ناکارآمدی به همراه انبوه بحران‌ها گریبان ایران را رها نمی‌کند.

۷۵ درصد فسادها و ناکارآمدی ها قابل اصلاح است

یک سال پس از پیروزی انقلاب، «برنامه توسعه و تکامل نظام جمهوری اسلامی» تدوین شد

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد تاکید کرد: اگر با توجه به ایفای نقشی که آقای «عالی نسب» داشت آسیب شناسی کنید که چرا اقتصاد ایران به این خاک سیاه نشسته است، با اطمینان می‌گویم بیش از ۷۵ درصد فسادها و ناکارآمدی‌ها به شرطی که اراده معطوف به علم، قانون و برنامه آنطور که در ۱۰ سال ‌اول انقلاب بود، اکنون نیز برگردد و شرافتمندانه توسط ساختار قدرت ضمانت شود، قابل اصلاح است. اکنون این میزان یاس و سرخوردگی، به خاطر بی‌کفایتی کوتوله‌هایی ایجاد شده که با سازوکارهای چاپلوسانه و باند بازانه مناصب کلیدی را می‌گیرند، اگر به آن مناسبات بازگردیم، مسائل رفع می‌شود. با همت آقای «عالی نسب» ظرف کمتر از یک سال پس از پیروزی انقلاب، در زیر مجموعه معاونت طرح‌های انقلاب که مسئولیتش با زنده یاد دکتر یدالله سحابی بود برنامه‌ای با عنوان «برنامه توسعه و تکامل نظام جمهوری اسلامی» طراحی شد که محوریت هماهنگی آن با آقای «عالی نسب» بود به عنوان یک پژوهشگر در زمینه مطالعات توسعه عرض می‌کنم که در تاریخ برنامه‌ریزی ایران به عنوان یکی از پیشگامان برنامه‌ریزی توسعه در دنیا هنوز برنامه‌ای با آن کیفیت منتشر نشده، در حالی که تعداد دانش آموختگان دانشگاهی ما نسبت به ۱۳۵۸ چند 10 برابر شده است.

اگر بی برنامه باشیم، در چهارچوب مناسبات رانتی، قطعا فساد، ناکارآمدی و بحران درو خواهیم کرد

کشور بدون برنامه با تهدیدهای بزرگی روبرو می‌شود

به گفته مومنی؛ این بلوغ که کشور بدون برنامه در چهارچوب مناسبات رانتی، قطعا فساد، ناکارآمدی و بحران درو خواهد کرد را آنها از روز اول پس از انقلاب با راهنمایی‌های آقای «عالی نسب» تشخیص داده بودند و شهیدان رجایی و باهنر و مرحوم مهدوی کنی و مهندس موسوی، ضمن پایبندی عملی و قاطع به شفافیت در فرایندهای تصمیم گیری و تخصیص منابع با ایمان عمل می‌کردند و هم اینکه باور کرده بودند که کشور بدون برنامه با چه تهدیدهای بزرگی روبرو می‌شود.

بزرگترین هدیه به رئیس جمهور

به گزارش جماران، وی تاکید کرد: بزرگترین هدیه به رئیس جمهور جدید این است که به او بگوییم این تجربه را چه از نظر بنیان‌های اندیشه‌ای و چه از منظر سازوکارهای مهار ناهماهنگی‌ها فسادها و ناکارآمدی‌ها از دریچه نگاه آقای «عالی نسب» بررسی کند و ببیند وقتی در آن شرایط چنین کارنامه پرافتخاری علی‌رغم همه فشارهای طاقت سوز آن دوره، روزی می‌شود آن مشی، منش و اندیشه و شیوه اجرا همین امروز هم می‌تواند نتیجه بخش باشد.

کسانی از آشفتگی در اقتصاد ایران نفع می‌برند

از درس آموزه های تجربه موفق اقتصاد دوران جنگ استفاده کنیم

این اقتصاددان با انتقاد از برخی سیاستهای اقتصادی که در سالهای گذشته اجرایی شده اند، گفت: متاسفانه کسانی از آشفتگی در اقتصاد ایران نفع می‌برند تا به آنها می‌گوییم در دوره ای، چنین کارنامه پر افتخاری نصیب کشور شده، می‌گویند یعنی آن تجربه را ببینیم که دوباره اقتصاد جنگی را بازسازی کنیم!؟ و بعد ببینید آنها که فریب چنین ترفندهایی را می‌خورند، چقدر صلاحیت دارند! کسی نمی‌گوید شما دوباره در ایران اقتصاد جنگی پیاده کنید، بحث بر سر اسلوب اندیشه‌ای و اسلوب عملیاتی سازی آن اندیشه‌ها است. از این دریچه میراث اندیشه‌ای و نهادی زنده یاد دکتر مصدق هم می‌تواند به شدت نجات دهنده باشد. این همه بلا بر سر ایران در اثر شوک درمانی آمد، ببینید تمهیداتی که زنده یاد دکتر مصدق و مهندس موسوی تحت راهنمایی‌های آقای «عالی نسب» به عنوان مقاومت در برابر اغواگری‌های کسانی که شوک درمانی پیشنهاد می‌کردند چگونه بود. مبانی سازمانی و بنیان‌های اندیشه‌ای آن وجود دارد و دستاوردهایش هم روشن است.

امام(ره) می گفت در اقتصاد ایران «عالی نسب» ملّا است

مومنی خاطرنشان کرد: استاد فقید «عالی نسب»، بعد از فوتشان هم مظلومانه در فرایندهای کلیدی تصمیم گیری و تخصیص منابع نادیده گرفته می‌شوند و کشور هم این همه چوب به واسطه این نادیده‌گیریها خورد. در دوره حیاتشان هم زنده یاد احمد خمینی یک بار به نخست وزیری آمده بود می‌گفت حداقل روزی ۱۰ شکایت از شخص شما به دست امام خمینی(ره) می‌رسد، معلوم است که اگر ریشه‌های فساد را بکنید و به تولید فناورانه و عزت و آبرومندی شهروندان و به خصوص نیروی کار مولد اهمیت دهید، آنها که مطامع رانتی دارند هزار جور دسیسه می‌کنند. یکی از دوستان به آقای احمد خمینی گفت واکنش امام(ره) چیست گفتند امام(ره) دائما می‌گوید به این حرف‌ها نباید اعتنا کرد در اقتصاد ایران «عالی نسب» ملا است و باید حرف آخر را ایشان بزند.

کاندیداها آگاهانه و ناخودآگاهانه دقیقا حرف‌هایی می‌زدند که در آن منافع مافیاها بیشتر است

ضرورت تشکیل نهادی برای هماهنگی امور اجرایی کشور

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه من می‌گویم اکنون چنین فردی نداریم، اما بیایید یک نهاد ایجاد کنید، اظهارداشت: همانطور که در کشورهای موفق قرن بیستم در زمینه توسعه، چنین نهادی، با حضور افرادی که اشتهار به دانش، تجربه و پاکدامنی دارند، وجود دارد. وقتی حرف‌های برخی کاندیداهای انتخابات اخیر ریاست جمهوری و راه حل‌هایی که مطرح کردند را شنیدم، دیدم آنها آگاهانه و ناخودآگاهانه دقیقا حرف‌هایی می‌زنند که در آن منافع مافیاها بیشتر است.

قیف شورای نگهبان معیوب است و عیب‌های آن برای کشور بحران سازی می‌کند

مومنی گفت: قیف معیوب شورای نگهبان، سطح افرادی که می‌توانند بر مصدر امور بنشینند را پایین آورده است و ویژگی اکثر کاندیداها این بود که ولو اینکه در قله حسن نیت هم بودند، هیچ صلاحیت تخصصی در زمینه اقتصاد نداشتند و این تشخیص را هم نداشتند که به افراد صاحب صلاحیت به صورت نهادمند مراجعه کنند. فکر می‌کردند با مراجعه‌های موردی می‌توان مسائل به غایت پیچیده امروز را حل و فصل کرد.

به گزارش جماران، وی گفت: هر قدر بیشتر آن تجربه تاریخی زیر ذره‌بین قرار داده شود دستاوردهای بزرگتری برای کشورمان هم از دریچه اجتناب از خطاهای فسادزا و ناکارآمدی آفرین، پدید می‌آورد و هم اعتماد و امید را به مردم برمی‌گرداند و کشور را از این ورطه‌های خطرناک نجات می‌دهد.

طراحی جایزه «عالی نسب» در زمینه مطالعات توسعه

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد  در پایان با بیان اینکه یکی از آرزوهای استاد فقید این بود که اندیشه تولید، خلاقیت و توسعه در ایران ریشه‌دار شود، گفت: همه مرارت‌ها و جانفشانی‌های استاد فقید هم در این راستا بود. یکی از آرزوهای ما هم در شکل دهی به موسسه مطالعات دین و اقتصاد این بود که در این زمینه بتوانیم گامی برداریم به همین دلیل جایزه «عالی نسب» در زمینه مطالعات توسعه را طراحی کردیم.