خیز بغداد و آنکارا برای توسعه همه جانبه رابطه / در سفر کم سابقه اردوغان به عراق چه می گذرد؟ / نفت، آب و تروریسم مهم ترین پرونده های روز میز مذاکرات دوجانبه

به گزارش جماران، روز دوشنبه در فرودگاه بین المللی بغداد فرش قرمزی برای رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پهن شده بود تا او در سفری کم سابقه به پایتخت عراق نحوه عملیاتی شدن وعده مقام های دو کشور درباره افزایش همکاری بین بغداد و آنکارا را بررسی کند.  محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، در حالی از آقای اردوغان در فرودگاه بین المللی بغداد پذیرایی کرد که ۲۱ گلوله به نشانه خوشامدگویی برای او شلیک شد. رئیس جمهور ترکیه  قبل از دیدار با  السودانی با عبداللطیف راشد رئیس جمهور عراق گفتگو کرد.

به گزارش «العالم الجدید» این دومین سفر اردوغان به عراق است. او در سال ۲۰۱۱ نیز به عراق سفر کرده بود. همچنین این سفر چند روز پس از سفر مهم او به عربستان، قطر و امارات صورت گرفته است. به گفته رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه،  اردوغان در سفر به عراق به بغداد و اربیل خواهد رفت.

 

از پرونده مهم آب تا امنیت بر روی میز مذاکرات

کارشناسان امور ترکیه و عراق اتفاق نظر دارند که سفر رئیس جمهور ترکیه به بغداد یک سفر پروتکلی نخواهد بود و به تعیین تکلیف چند پرونده حساس میان دو کشور خواهد انجامید. عراق و ترکیه پرونده‌های مشترک بسیاری تقریبا در همه زمینه‌ها دارند که شاید از همه مهم‌تر پرونده آب و کاهش شدید جریان آب در رودخانه‌های دجله و فرات به اندازه ۳۰ درصد حق‌آبه عراق باشد. دو کشور توافق‌نامه‌ای درباره آب‌های مشترک ندارند و صرفا پروتکل‌هایی در دهه‌های گذشته درباره آب‌های مشترک امضا کرده‌اند. پرونده مهم دیگر میان دو کشور مسئله امنیت و عملیات گسترده زمینی و هوایی ترکیه در خاک عراق علیه نیروهای حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک.) است. از اوایل سال ۲۰۲۱، ترکیه بر حجم عملیات خود افزود و در مناطقی از استان‌های دهوک و نینوا نیز پاسگاه‌های زمینی برپا کرد و به بهانه تعقیب نیروهای پ.ک.ک. چندین پایگاه نظامی در خاک عراق راه‌اندازی کرده است.

در این میان، متغیر تازه‌ای که وارد عرصه شده پروژه راهبردی «جاده توسعه» است که عراق از آن رونمایی کرده و قرار است بندر بزرگ فاو را به مرز ترکیه و از آنجا به اروپا متصل کند و منافع اقتصادی کلانی برای هر دو کشور خواهد داشت.

صادرات ترکیه به عراق از ۱۵ میلیارد دلار فراتر رفته و آنکارا تلاش می‌کند که آن را به ۲۰ میلیارد دلار در سال برساند. در آمارهای ماهانه ترکیه، عراق همیشه در صدر لیست کشورهای واردکننده از ترکیه است.

جدا از مسائل اقتصادی و همکاری های تجاری، اردوغان تأثیر بسیاری بر برخی نیروهای سیاسی عراق به خصوص در میان اهل سنت دارد و پیش از این در انتخابات ۲۰۲۱ با آشتی دادن «خمیس الخنجر»(رئیس ائتلاف عزم) و «محمد الحلبوسی»(رئیس پارلمان عراق) نقش اصلی را در یکپارچه کردن نیروهای سیاسی اهل سنت داشت. همچنین بسیاری از چهره‌های سیاسی عراق،روابط نزدیکی با «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه و رئیس سابق سرویس اطلاعات این کشور دارند.

 

رایزنی های رسمی دو رئیس جمهور

عبداللطیف رشید، رئیس جمهور ترکیه در بغداد میزبان رجب طیب اردوغان بود. براساس بیانیه ریاست جمهوری عراق، دو طرف درباره تقویت روابط فیمابین و سازوکارهای توسعه همکاری در زمینه‌های مختلف رایزنی کردند.

به گزارش میدل ایست نیوز، در این دیدار بر لزوم هماهنگی و همکاری مشترک برای دستیابی به راه حل‌های رضایت‌بخش برای مسائل مختلف مرتبط با امنیت، اقتصاد و آب در راستای خدمت به آرمان‌های دو ملت عراق و ترکیه تاکید شد. رؤسای جمهور عراق و ترکیه بر اهمیت تشدید تلاش‌ها برای حمایت از امنیت مرزها و مقابله با چالش‌های مربوط به تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی و بحران آب و استفاده از تجارب ترکیه در این زمینه تاکید کردند. در این دیدار بر لزوم توقف حملات به غزه و حمایت از ملت فلسطین در دستیابی کامل به حقوق مشروع خود تاکید شد و دو طرف جامعه بین‌الملل را به تشدید تلاش‌ها برای حل و فصل مسئله فلسطین در راستای برقراری امنیت، ثبات و صلح در سطوح منطقه‌ای و بین المللی تشویق کردند.

 

در دیدار سودانی و اردوغان چه گذشت؟

محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق در  کنفرانس خبری با حضور رجب طیب اردوغان درباره نوع رابطه بغداد و آنکارا گفت:  سیاست ما  با  ترکیه مبتنی بر منافع مشترک و حسن همجواری است و ما قراردادهای مختلفی با طرف ترکیه ای امضا کردیم. ما با طرف ترکیه ای در خصوص موضوع آب قراردادهایی امضا کردیم که سیستم‌های آبیاری را به‌مدت ۱۰ سال نوسازی می‌کند و تأثیر آن به‌ویژه در مورد سهم آب عراق کاملاً ملموس خواهد بود. ما  امروز یک یادداشت تفاهم چهارجانبه امضا کردیم که  شامل اصول و مسائل مرتبط با جاده توسعه است. «جاده توسعه» می تواند نقش بسزایی در  تقویت امنیت و ثبات منطقه ایفا کند. ما درباره امنیت دو جانبه میان دو کشور بحث وتبادل نظر  و در عین حال تاکید کردیم امنیت ترکیه و عراق به عنوان یک  اصل تجزیه ناپذیر از یکدیگر است.

نخست وزیر عراق با اشاره به شرایط حساس منطقه در سایه ادامه تجاوزات رژیم اسرائیل به نوار غزه تاکید کرد ما طبق قانون اساسی عراق و پایبندی به آن، هرگز  اجازه نمی دهیم هیچ نیرویی از خاک عراق برای تجاوز به همسایگان استفاده کند.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز در این کنفرانس خبری گفت:  عراق از همسایگان مهم ما به شمار می آید و ما با یکدیگر اشتراکات زیادی داریم و هر دو طرف از اراده سیاسی لازم  برای پیشبرد روابط عراق و ترکیه بهره مند هستیم. امضای تفاهم نامه های مختلف با طرف عراقی  یک نقطه عطف در روابط با عراق است.  ما برای اطمینان از اجرای کامل توافقات امضا شده با عراق، هماهنگی های لازم را انجام خواهیم داد. ما به همراه نخست وزیر عراق درباره همکاری در پرونده های امنیتی و مبارزه با تروریسم گفتگو کردیم و به طرف عراقی خود اعلام کردیم  آماده حمایت از دولت عراق در مبارزه با تروریسم خواهیم بود. حجم مبادلات تجاری عراق و ترکیه به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است و ما  مصمم هستیم در پروژه جاده توسعه برای دستیابی به توسعه تجاری مشارکت کنیم.

اردوغان در ادامه این کنفرانس خبری با اشاره به تحولات سرزمین های اشغالی وتداوم جنایات رژیم صهیونیستی  گفت: ما با یکدیگر درباره تأثیرات ظلم و بی عدالتی صهیونیست‌ها در غزه و درباره اقدامات مشترک برای آرام کردن اوضاع رایزنی کردیم. ما بر حمایت از تشکیل کشور مستقل فلسطین با پایتختی قدس شریف تاکید داریم.

 

پروژه جاده توسعه رسما کلید خورد

در مراسمی با حضور رئیس جمهور ترکیه و نخست‌وزیر عراق، تفاهم‌نامه چهارجانبه عراق، ترکیه، قطر و امارات برای همکاری در پروژه جاده توسعه امضا شد. به گزارش خبرگزاری رسمی عراق، بر اساس بیانیه رسمی دفتر نخست‌وزیر عراق، این تفاهم‌نامه با هدف همکاری مشترک در پروژه راهبردی جاده توسعه تنظیم شده است. این تفاهم‌نامه را وزرای حمل و نقل عراق و ترکیه و وزیر حمل و نقل قطر و نیز وزیر انرژی و زیرساخت امارات امضا کردند. به موجب این تفاهم‌نامه این کشورها در تنظیم چارچوب‌های لازم برای اجرای پروژه همکاری می‌کنند.

این بیانیه افزوده که جاده توسعه یک پروژه راهبردی است که موجب تقویت رشد اقتصادی و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و تحقق هم‌افزایی اقتصادی میان شرق و غرب می‌شود و به تسهیل مبادلات تجاری و ایجاد مسیر رقابتی می‌انجامد.

پروژه جاده توسعه که اواخر ماه مه گذشته توسط محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق اعلام شد، شامل مسیری زمینی و ریلی از عراق به ترکیه و بنادر آن است. این مسیر از بندر فاو در بصره آغاز می شود و برنامه ریزی شده تا متشکل از یک جاده و راه آهن به طول یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر داخل خاک عراق و اتصال آن به شبکه ریلی ترکیه است. بودجه این پروژه حدود ۱۷ برآورد شده و در ۳ مرحله اجرا می شود. مرحله نخست سال ۲۰۲۸ مرحله دوم سال ۲۰۳۳ و مرحله پایانی نیز سال ۲۰۵۰ تکمیل می شود.

 

اراده بغداد و آنکارا برای به حاشیه راندن اختلاف های سیاسی و امنیتی

سفر کم سابقه اردوغان به عراق مورد توجه رسانه ها و کارشناسان بسیاری قرار گرفته است.  این سفر در حالی انجام می شود که تنش های منطقه ای به دلیل جنگ اسرائیل و حماس در نوار غزه و حملات بین اسرائیل و ایران افزایش یافته است. فرهاد علاالدین، مشاور امور خارجی سودانی، به خبرگزاری فرانسه گفت که موضوعات اصلی که اردوغان با مقامات عراقی گفتگو خواهد کرد عبارتند از "سرمایه گذاری، تجارت... جنبه های امنیتی همکاری بین دو کشور، مدیریت آب و منابع آب".

رویترز در گزارشی در این باره نوشت: سفر نسبتا طولانی اردوغان به عراق اولین سفر یک رهبر ترکیه از سال ۲۰۱۱ است و پس از سال ها تیرگی روابط به دنبال تشدید عملیات برون مرزی آنکارا علیه شبه نظامیان پ ک ک مستقر در مناطق کوهستانی کردستان عراق صورت می گیرد. اردوغان پس از دیدارها در بغداد برای گفتگو با مقامات کرد عراقی به اربیل، مرکز استانی اقلیم نیمه خودمختار کردستان عراق سفر خواهد کرد. پ.ک.ک در سال ۱۹۸۴ علیه دولت ترکیه سلاح به دست گرفت و از آن زمان تاکنون بیش از ۴۰۰۰۰ نفر در این درگیری ها کشته شده اند. از سال ۲۰۱۹، ترکیه یک سری عملیات برون مرزی در شمال عراق علیه پ ک ک انجام داده است.

المانیتور در گزارشی در این باره می نویسد:  این دیدار پس از آن صورت می گیرد که دولت عراق در ماه مارس در اقدامی غافلگیرکننده به درخواست دیرینه ترکیه برای  ممنوعیت حزب کارگران کردستان (PKK) موافقت کرد. پ ک ک از سوی ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شوند.

مجموعه عملیات نظامی جاری ترکیه با نام "پنجه" علیه مواضع پ‌ک‌ک در شمال عراق  باعث ایجاد تنش‌ها بین آنکارا و بغداد شده است. بغداد حضور و عملیات نظامی ترکیه در خاک خود را نقض حاکمیت این کشور می داند.  تحلیلگران بر این باورند که اقدام بغداد برای ممنوعیت پ‌ک‌ک نشان‌دهنده تمایل دولت مرکزی عراق برای نقش آفرینی در عملیات ترکیه است. پیش از سفر هفته گذشته، وزارت دفاع ترکیه بر عزم خود برای گسترش عملیات نظامی در شمال عراق تاکید کرد.

بیلگی دومان، پژوهشگر عراق در مرکز مطالعات خاورمیانه مستقر در آنکارا، معتقد است که وقفه طولانی بین سفرهای رئیس جمهور ترکیه ناشی از اختلافات سیاسی و اختلافات امنیتی است. او  به المانیتور گفت: «ترکیه و عراق به یک معنا از طرف های مختلف در جنگ داخلی سوریه حمایت می کردند. در حالی که ترکیه از شورشیان سوری که علیه دولت بشار اسد، رئیس جمهور می جنگند، حمایت می کند، دولت مرکزی عراق در کنار متحدانش ایران و روسیه موضع نزدیک تری با دولت سوریه اتخاذ کرده است. این نتیجه افزایش نفوذ ایران در عراق بود. اما پس از انتخابات سال ۲۰۲۱، «دولت مرکزی عراق به دنبال سیاست خارجی متعادل تری است و ترکیه به عنوان یکی از کشورهایی که به آن کمک می کند تا این سیاست متعادل را تضمین کند، برجسته می شود».

سایت The cradle درباره این سفر می نویسد: سفر روز دوشنبه اردوغان به عراق اولین سفر اردوغان در ۱۳ سال گذشته و اولین سفر از زمانی است که گروه افراطی داعش بخش‌های وسیعی از کشور از جمله دومین شهر بزرگ آن، موصل را اشغال کرد. حمایت اطلاعاتی ترکیه از داعش در این دوره به طور گسترده مستند شده است. اردوغان با سوء استفاده از سقوط موصل، با مسعود بارزانی، رهبر کردستان عراق، نفت کردستان را از کرکوک از طریق بندر جیهان ترکیه به اسرائیل صادر کرد. در مارس ۲۰۲۳، این صادرات نفت پس از اینکه دادگاه بین‌المللی در پاریس آن را غیرقانونی تشخیص داد، متوقف شد. این صادرات ناقض قرارداد خط لوله نفت در سال ۱۹۷۳ بود که توسط عراق و ترکیه امضا شد. قرار است اردوغان و سودانی در مورد ازسرگیری صادرات نفت از طریق ترکیه گفتگو کنند. در هفته‌های اخیر، عراق برای تعمیر خط لوله نفت‌خیز کرکوک به ترکیه که در جریان حمله داعش در سال ۲۰۱۴ آسیب دیده بود، کار کرده است. رهبران کرد از آن زمان نفت را از طریق خط لوله دیگری که در سال ۲۰۱۳ با همکاری ترکیه ساخته شده بود، به ترکیه صادر کرده بودند.

مشاهده خبر در جماران