محمدعلی سبحانی: ایران نمی‌توانست حمله اسرائیل را بی پاسخ بگذارد/ حمله اسرائیل کاسه صبر استراتژیک ایران را لبریز کرد/ پاسخ ایران با هدف احیای بازدارندگی و هشدار به اسرائیل طراحی شد/ تهران عمدا از اصل غافلگیری استفاده نکرد

پایگاه خبری جماران – سارا معصومی : جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل برای نخستین بار در چند دهه اخیر رویارویی مستقیم را تجربه کردند. آنچه باعث فاصله گرفتن این دو از جنگ در سایه و رویارویی مستقیم بود حمله رژیم اسرائیل به ساختمان مجاور سفارتخانه ایران در پایتخت سوریه بود که بخشی از اماکن دیپلماتیک ایران در سوریه به حساب می آید. تنها چند روز پس از این حمله که منجر به شهادت چند مقام عالی رتبه نظامی ایرانی شد ، زمزمه ها درباره پاسخ ایران آغاز شد. از روز چهارشنبه گذشته رسانه های غربی با استناد به اطلاعات به دست آمده ادعا کردند که جمهوری اسلامی ایران در حال برنامه ریزی برای حمله مستقیم به اسرائیل است. در نهایت شامگاه شنبه وعده ایران برای پاسخ دادن به تعدی اسرائیل به آنچه تهران ذیل حاکمیت ملی خود می خواند اجرایی شد. از محمدعلی سبحانی ، سفیر پیشین ایران در لبنان، اردن و قطر و مدیرکل خاورمیانه وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات درباره ابعاد متفاوت این پاسخ تهران گفت و گویی داشتیم.

چرا ایران علیرغم بسیاری از گمانه زنی ها درباره نوع پاسخی که به حمله اسرائیل خواهد داد، گزینه حمله مستقیم را برای نخستین بار انتخاب کرد؟

من از ابتدا معتقد بودم که جمهوری اسلامی ایران دیگر نمی تواند در چنین وضعیتی پاسخ این میزان تحریک اسرائیل را ندهد. در دو سال اخیر اسرائیلی ها اقدام های بسیار تند و تیزی را علیه ایران انجام دادند و ایران به این دلیل که مایل به حضور در یک جنگ گسترده نبود سعی کرد از رویارویی مستقیم پرهیز کند.

اما در این مسئله از ابتدا مشخص بود که ایران نمی تواند حمله اسرائیل به ساختمان بخش کنسولی خود در سوریه را بی پاسخ بگذارد. در عین حال ایران نمی خواست که این پاسخ به یک رویارویی تمام عیار میان ایران و اسرائیل تبدیل شود که طبیعتا به خاطر قدرت ایران و متحدان آن در منطقه می توانست موجب صدمه بیشتر اسرائیل و اتفاق های متفاوت تری شود. ایران به دنبال چنین ریسکی نبود و اسرائیل و آمریکا هم جنگ جدی با ایران را به صلاح خود نمی بینند.

اسرائیلی ها در یک خطای محاسباتی متوجه نبودند که حمله به سفارتخانه و کنسولگری می تواند به عنوان حمله به خاک ایران تلقی شود. در این حمله تعداد قابل توجهی از فرماندهان نظامی رده بالای ایران هم شهید شدند .  با توجه به ترکیب قدرت در ایران و شرایط فعلی علیرغم اینکه تهران تمایل به صبر و خویشتن داری داشت اما  نمی توانست این اقدام اسرائیل را بی پاسخ بگذارد و البته از ابتدا هم بنا داشت که مراتب احتیاط را در پاسخ به این حمله اسرائیل رعایت کند.

به نظر من آنچه که منجر به این تصمیم گیری در تهران شده نتیجه پیام هایی بوده که از طریق واسطه های موجود بین ایران و آمریکا به تهران رسیده و همزمان محاسبه دقیقی از سمت ایران صورت گرفته که برآیند همه آنها این نتیجه گیری بوده که عملیاتی که  قدرت موشکی و پهپادی ایران را به رخ بکشد منجر به پاسخ اسرائیل نخواهد شد . روز گذشته هم سرلشگر باقری چنین بحثی را مطرح کرد که اگر اسرائیل پاسخ بدهد ما حمله سخت تری خواهیم کرد. معنای این تهدید این است که اگر اسرائیل پاسخ ندهد این مسئله فیصله پیدا می کند. 

خطای محاسباتی اسرائیلی ها امکان صبوری بیشتر را از ایران گرفت. اگر ایران این حمله را پاسخ نمی داد ممکن بود که وضعیت خطرناک تر هم شود چرا که برای اسرائیل این شائبه به وجود می آمد که ایران یا شرایط لازم برای تصمیم گیری را ندارد و یا از قدرت کافی در این زمینه برخوردار نیست. این خطای محاسبه ها می تواند در جای خود  بسیار خطرناک باشد.

آیا طراحی این حمله از سوی ایران چه از منظر خبررسانی به بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای چه از نظر فنی و تعداد پرتابه های گسیل داده شده نشان از این دارد که نتیجه به دست آمده مطلوب ایران است و همه چیز طبق پیش بینی پیش رفته است؟ گفته می شود که بخش زیادی از این پهپادها رهگیری شده اند.

حمله ایران طبق اظهارنظرهای مختلف بسیار گسترده بوده و تعداد بالایی از پرتابه ها را شامل شده است. این پاسخ در نوع خود در یک بازه زمانی چندساعته بزرگ و استثنائی بوده است.  ادعای اسرائیلی ها مبنی بر اینکه توانسته اند بخش زیادی از این پرتابه ها را رهگیری کنند در شرایط فعلی به راحتی قابل راستی آزمایی نیست. آنچه که مشخص است این است که بخش قابل توجهی از این پهپادها و موشک ها به نقاطی اصابت کرده اند اما محل های اصابت آنها به گونه ای طراحی شده بود که صرفا قدرت ایران را به تصویر بکشند و قصد ایجاد تلفات انسانی نداشته اند. ایران به دنبال نمایش این توانایی بوده که می تواند در یک بازه زمانی کوتاه انواع موشک و پهپاد را به سمت اسرائیل پرتاب کند و اگر هم تاکنون به اقدام های اسرائیل پاسخی نداده به منظور جلوگیری از توسعه جنگ بوده است.

در دل این عملیات این پیام نهفته است که ما قصد توسعه دامنه جنگ را نداریم. در چند روز اخیر هم مرتبا در رسانه ها درباره حمله ایران به اسرائیل صحبت شده بود و به نظر می رسد که حتی طراحان این حمله هم می خواستند که اسرائیل در جریان این حمله قرار بگیرد و بداند که چنین اتفاقی رخ خواهد داد و برعکس آنچه باشد که در جنگ ها رایج است و از اصل غافلگیری استفاده می کنند. این تکاپوها بدان معنا نیست که ایران استفاده از اصل غافلگیری را بلد نیست بلکه مفهوم این عملیات این است که ایران نمی خواسته از اصل غافلگیری و زدن ضربه مهلک به نیروهای اسرائیلی و حتی جایگاه های اساسی و پایگاه های آن استفاده کند .

هدف این طراحی ، پیام رسانی به اسرائیل بوده که مجددا عملیاتی علیه ایران انجام ندهد و از خطوط قرمزی که بحث سرزمینی و حاکمیت ملی ایران را شامل می شود عبور نکند.  ایران با این پاسخ ریسک جنگ گسترده را  تا حدودی کنترل کرد . و البته هنوز نمی توان اظهارنظر قطعی کرد و باید دید که شورای امنیت چه موضعی می گیرد و اسرائیل به چه شکل عمل می کند. البته جو بایدن از اسرائیل خواسته که پاسخی به این عملیات ندهد .

فکر می کنید اسرائیل پیام ایران را گرفته و پاسخ ایران را نخواهد داد؟ می دانیم که یکی از اهداف اولیه اسرائیل در حمله به ساختمان متعلق به ایران در سوریه منحرف کردن افکار عمومی از جنگ در غزه و گشودن جبهه جدیدی از درگیری بوده است.

احساس شخصی من این است که اسرائیل به دنبال توسعه جنگ به شکل غیرقابل کنترلی نیست. اسرائیل همزمان که درگیر جنگ غزه است با مشکلات اقتصادی و سیاسی بسیاری هم در داخل دست و پنجه نرم می کند.   همزمان امریکا هم از نخست وزیر اسرائیل خواسته که به این حمله پاسخی ندهد. اسرائیل می داند که در صورت درگیری با ایران امریکا چاره ای جز حمایت از اسرائیل نخواهد داشت اما هزینه چنین کاری برای اسرائیل بسیار بالا خواهد بود.  احتمال پاسخگویی اسرائیل با توجه به شرایط موجود قاعدتا باید ضعیف باشد. شاید هم اسرائیل صبر کند، تهدیدهای خود را انجام بدهد و به دنبال ایجاد یک شرایط جدید برای پاسخ دادن باشد . کابینه اسرائیل امروز این اجازه را به ارتش اسرائیل داده که پاسخگویی مناسب به حمله اخیر ایران داشته باشد.

 در دل پاسخ ایران تلاش برای احیای بازدارندگی و هشدار به اسرائیل که نباید با آتش بازی کند نهفته بود.  وضعیت جاری این است که اسرائیل به مکان دیپلماتیک ایران حمله کرده و تهران هم پاسخ داده و حالا اسرائیل می تواند نتیجه را یک - یک بداند و از این مرحله با ایران عبور کند .

فکر می کنید این تحول جدید چه تاثیری در جنگ جاری اسرائیل در غزه خواهد گذاشت؟

درباره جنگ غزه موضع ایران مشخص است و الان کل دنیا هم از این جنگ مانند ایران عصبانی هستند. این جنگ وارد ماه هفتم شده  اما ایران در طول این مدت به شکل مستقیم وارد صحنه نشده بود .  آنچه که ایران را وادار به رویارویی مستقیم  کرد بحث حاکمیت ملی ما و اقدام اسرائیل در  تعرض به اماکن دیپلماتیک ایران بود.

در نگاه حقوقی حمله به سفارتخانه ها اگر حمله به سرزمین هم باشد به صورت دوفاکتو در نظر گرفته می شود.  در هر صورت ایران نشان داد که مسئله اصلی برای او مسئله تعرض به سرزمین و حاکمیت ملی بود و این می تواند مورد توجه مردم ایران از هر نگاه سیاسی قرار بگیرد. این خواست عمومی مردم ایران است که حاکمیت درباره زمین ، هویت و تمامیت ارضی کشور به هیچ عنوان کوتاه نیایند.

در چندساعت اخیر در داخل این اقدام به دفاع مشروع تعبیر شده و در خارج از ایران به حمله نظامی که باید محکوم شود. آیا آنچه که دیشب اتفاق افتاد از نظر حقوق بین الملل قابلیت طرح به عنوان دفاع مشروع را دارد؟

به کار گیری اصطلاح دفاع مشروع، حرکت هوشمندانه ای از سمت ایران است و اگر حقیقت را بخواهیم حرف درستی هم هست. اسرائیلی ها به سفارتخانه ما که به شکلی حاکمیت ایران در آنجا اعمال می شود حمله کردند و پاسخ آن را هم در سرزمین خود دریافت کردند. در حمله اسرائیل به ساختمان بخش کنسولی سفارتخانه ایران چند ایرانی شهید شدند اما در پاسخ ایران به اسرائیل تلفات انسانی وجود نداشته است. به نظر می رسد همین مسئله می تواند از سوی اسرائیل مصادره به مطلوب شود و خطر گسترش جنگ را از سر منطقه دور کند. به نظر من اصل بهره برداری از این اصطلاح ، هوشمندانه است و اینکه در دنیا چگونه با این مسئله برخورد می شود امر متفاوتی است . اما همه ما می دانیم که حقوق بین الملل هم تابع قدرت است و تفسیرهای مختلفی می توانند داشته باشند.

من امیدوار هستم که خروجی جلسه شورای امنیت ملل متحد در این باره اسرائیل را به واکنش نشان دادن به پاسخ ایران تشویق نکند. تصور من این است که این به اصطلاح بحث دفاع مشروع باید توسط رسانه ها و مقام های دیپلماتیک ما و سایر کسانی که تریبون دارند مورد تاکید قرار بگیرد تا حداقل در این جنگ روایت ها به حقیقت نزدیک تر باشیم و ضمن اینکه جلوی خشونت بیشتر در منطقه هم گرفته شود.

هرگونه جنگی می تواند خانمان سوز باشد و حتی برنده آن هم متحمل خسارت های جبران ناپذیری خواهد شد . جنگ مردم عادی را دچار رنج می کند. بنابراین ما باید برای ممانعت از شکل گیری جنگ دست به هرکاری بزنیم. امروز وظیفه جامعه جهانی این است که به شکلی مانع از گسترش دامنه جنگ در منطقه شود.

مشاهده خبر در جماران