آیا جنگ در غزه، ایران و عربستان سعودی را به هم نزدیک می کند؟

به گزارش جماران، ریسپانسیبل استیت کرافت در گزارشی درباره تاثیر جنگ غزه بر رابطه ایران و عربستان سعودی نوشت: تاثیر درازمدت جنگ غزه  بر نظم ژئوپلیتیکی و معماری امنیتی خاورمیانه نیازمند زمان بسیار بیشتری برای درک کامل است. اما یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که مطرح می‌کند این است که در صورت وجود، چه تاثیری بر تنش‌زدایی هنوز نوپای ایرانی و عربستانی خواهد داشت؟

دو روایت عمده درباره تأثیرات لشکرکشی اسرائیل بر روابط تهران-ریاض وجود دارد. یکی این که عملیات طوفان الاقصی و رفتار سایر بازیگران تحت حمایت ایران در منطقه، مانند حزب الله لبنان و شبه نظامیان شیعه عراق، نگرانی عربستان سعودی را در مورد رفتار تهران در خاورمیانه افزایش داده است.

مورد دیگر این است که همبستگی اسلامی به وجود آمده، ایران و عربستان را به هم نزدیکتر می کند، زیرا هر دو دولت خواستار آتش بس فوری هستند، تخریب بی سابقه ای را که لشکرکشی اسرائیل به مردم و زیرساخت های غزه تحمیل کرده محکوم می کنند و عزم خود را برای حفظ صلح و ثبات در خلیج فارس اعلام کرده اند.

در نهایت، حقیقتی در هر دو روایت وجود دارد که الزاما در تضاد با یکدیگر نیست.  اگرچه ایران و عربستان سعودی در مورد بحران غزه نگرانی‌های مشترکی دارند، اما ریاض همچنین نگران توانایی تهران برای بهره‌برداری از این درگیری به شیوه‌هایی است که می‌تواند به طور بالقوه به پادشاهی سعودی و همسایگان عرب آن آسیب برساند.

عزیز القاشیان، یکی از همکاران پروژه فرقه گرایی، نیابت ها و فرقه زدایی در دانشگاه لنکستر، معتقد است که جنگ اسرائیل علیه غزه لزوماً تاثیر زیادی بر روابط ایران و عربستان نخواهد داشت. اما او فکر می‌کند که این جنگ،  عربستان را در برابر (به ادعای او) «فرصت‌طلبی» ایران در منطقه در موقعیت پایین تری قرار می دهد. به گفته این کارشناس، در حالی که رهبری عربستان سعودی هم ایران و هم اسرائیل را در آشفتگی منطقه سهیم می‌دانند،  ریاض کاملاً درک می‌کند که تهران تا چه اندازه تلاش خواهد کرد تا از پاسخ ویرانگر اسرائیل به ۷ اکتبر سرمایه‌گذاری کند. عربستان سعودی نگران فرصت طلبی ایران است و معتقد است که ایران به ثبات در منطقه کمک نمی کند و این بزرگترین نگرانی امنیتی سعودی هاست.  در عین حال، عربستان می‌داند که اشغالگری اسرائیل و بمباران بی‌رویه آن در غزه بخشی از این بی‌ثباتی منطقه‌ای است. در حالی که ممکن است عربستان نگرانی‌ها و حتی نارضایتی‌هایی از فرصت‌طلبی ایران داشته باشد، اما من نمی‌بینم که تنش بین ایران و عربستان به خارج از چارچوب دیپلماسی و مذاکرات سرازیر شود.

مهم است که بدانیم، اگرچه ایران و عربستان سعودی هر دو خواهان اجرای آتش‌بس در غزه هستند، اما اهدافی را برای دوره پسا جنگ در غزه  دنبال می‌کنند که متفاوت است. به‌ویژه در مورد حکومت پس از جنگ در این منطقه که سالها در محاصره بوده است.  یکی از مهمترین دلایلی که هر دو کشور به آتش بس می پردازند، به وضعیت اقتصادی ایران و عربستان سعودی مربوط می شود. در حالی که ایران تحت تحریم است،  مقامات تهران نگران این هستند که چگونه سرریز احتمالی جنگ غزه به بخش‌های بیشتری از خاورمیانه می‌تواند به اقتصاد ایران آسیب برساند.

عربستان سعودی نگرانی های خاص خود را در مورد اینکه بحران در فلسطین می تواند برای چشم انداز ۲۰۳۰ ولیعهد محمد بن سلمان خطراتی داشته باشد، دارد.  این نگرانی با توجه به گسترده ای که درگیری ها در دریای سرخ پیدا کرده پررنگ تر هم شده است.

ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور اصلی با اکثریت مسلمان که به دنبال ایفای نقش‌های پیشرو در جهان اسلام هستند، از ویرانی و مرگ ناشی از بمباران و عملیات زمینی اسرائیل اعلام انزجار کرده اند.

در ۱۱ اکتبر، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و محمد بن سلمان اولین گفتگوی تلفنی خود از زمان امضای توافقنامه عادی‌سازی رابطه که در بهار ۱۴۰۲ در چین به امضا رسید، برقرار کردند.  علاوه بر این، حضور رئیسی در اجلاس اضطراری مشترک اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) درباره غزه که در ۱۱ نوامبر در ریاض برگزار شد، اولین سفر یک رئیس جمهور ایران به پادشاهی سعودی بعد از حضور محمود احمدی نژاد در نشست سازمان همکاری اسلامی در آگوست ۲۰۱۲ بود.

طلال محمد که در دانشگاه آکسفورد تدریس می کند و نویسنده کتاب «رقابت ایران و عربستان» است، در این باره می گوید: «سفر رئیسی به  عربستان سعودی برای ایران بسیار مهم بود و با تمرکز استراتژیک آن بر فلسطین و پیگیری رهبری منطقه ای و اسلامی همسو بود. مناقشه غزه فرصتی را برای ایران فراهم کرد تا اولین اقدام را به صورت دیپلماتیک بردارد و درگیر این معضل باقی نماند که آیا ابتدا محمد بن سلمان باید به ایران برود یا ابراهیم رئیسی به عربستان سفر کند. این دیدار به عنوان تلاشی برای وحدت اسلامی و همبستگی با آرمان فلسطین انجام شد. همچنین به ایران این امکان را داد که با پیشنهاد یک طرح ده ماده ای در میان جمع کشورهای اسلامی مطرح شود، اگرچه پیشنهادات آن در بیانیه نهایی اجلاس گنجانده نشد. ایران از این پلتفرم برای حمایت از تسلیح فلسطینیان علیه اسرائیل استفاده کرد و ارتش اسرائیل را "سازمان تروریستی" نامید. در شرایط متشنج کنونی، ایران تلاش می کند عربستان را ناراحت نکند و برهمین اساس  با تعدیل گفتمان و ژست‌های خود در قبال عربستان، فضای تنش‌زدایی رابطه با  ریاض را با میانجیگری چین حفظ می‌کند.»

به گفته حمیدرضا عزیزی، عضو مدعو در موسسه آلمانی امور بین الملل و امنیت در برلین، از ۷ اکتبر، عربستان سعودی در دستور کار دیپلماتیک جمهوری اسلامی قرار داشته است:  «در این دوره، وزیر امور خارجه ایران به طور مداوم با همتایان عرب خود از جمله وزیر خارجه عربستان سعودی تعامل داشت و دو هدف اصلی را دنبال کرد.نخست تحکیم تنش زدایی ایران و عربستان و دوم متقاعد کردن ریاض برای کنار گذاشتن هرگونه فکری برای عادی سازی رابطه با اسرائیل.  تهران همچنین به دنبال استفاده از این فرصت بوده است تا خود را به عنوان یک بازیگر مهم و فعال منطقه ای که قادر به تأثیرگذاری بر تحولات منطقه ای است، نشان دهد.

با این حال، در واقعیت، محدودیت‌هایی برای موفقیت ایران در این جبهه وجود دارد.  برخی گزارش‌ها، در صورت صحت، نشان می‌دهند که عربستان سعودی صرفاً برنامه‌های عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با تل‌آویو را در حالی که جنگ اسرائیل علیه غزه ادامه دارد، به تعویق می‌اندازد، اما آن را کنار نمی‌گذارد.

به گفته حمیدرضا عزیزی، تلاش های ایران برای ایجاد یک نظم منطقه ای پان اسلامی مبتنی بر همبستگی ایرانی-عربی که اسرائیل را منزوی می کند، نتایج مورد نظر تهران را به همراه نداشته است. با این وجود، نمی توان انکار کرد که کشتار غزه به افزایش تعامل بین دیپلمات های ایرانی و سعودی و همچنین دیدارهای سطح بالا منجر شده است که مقامات ارشد هر دو کشور را گرد هم آورده است.

با گذشت زمان، این سطح بالاتر دیپلماسی بین تهران و ریاض می تواند به سوق دادن دو کشور به سمت رسیدن به درک بهتر از دیگری کمک کند.

مشاهده خبر در جماران