یادداشت یک منتقد سینما بر مستند احمد: سیداحمد خمینی شخصیتی فراجناحی بود/ او چهره‌ای کاریزماتیک و منحصربه‌فرد در سیاست، معتقد به حضور همه صداها در جامعه و مخالف اصلی تک‌صدایی و تحجر در کشور بود
شاید نزدیک‌ترین مضمونی که مخاطب از مستند احمد دریافت کند، این است که سیداحمد خمینی چقدر به امام خمینی نزدیک بوده و رابطه این دو فراتر از یک رابطه پدر و پسری بلکه یک رابطه عمیق عاطفی بوده و سیداحمد از یک مقطعی زمامدار و اداره‌‌کننده تمامی امور مربوط به امام بوده و امام نیز در همه امور اعتماد و اعتقاد کامل به فرزند خود داشته است. این ارتباط و نزدیکی امام و سیداحمد از میان مصاحبه‌ها تا میزانسن فیلمساز درحال انتقال به مخاطب است؛ جایی که سیدحسن خمینی به نقل از پدرش می‌گوید که اگر پدربزرگش رهبر انقلاب هم نبود، رابطه سیداحمد و امام خمینی اینقدر قوی و نزدیک بود تا قاب‌هایی که به صورت بسته از صورت امام و سیداحمد نشان تماشاگر داده می‌شود تا القای مضمون نزدیکی احمد به امام در فرم و محتوای نزدیک و دور مستند عجین و تنیده شده به تصویر درآید.
به گزارش جماران؛ محمد تقی‌زاده منتقد سینما در یادداشتی در مورد مستند «احمد» در روزنامه سازندگی نوشت:
مصطفی رزاق‌کریمی بیش از آنکه در سینمای داستانی برای ساخت فیلم‌هایی چون «حس پنهان»، «خاطراتی برای تمام فصول» و «یاد و یادگار» شناخته شود، بعد از پروژه «بانوی قدس ایران» نزد سینمادوستان و توده مردم ایران شناخته و به شهرت رسید، مستندی که با پرداخت به زندگی همسر امام خمینی(ر ه) کنجکاوبرانگیز شد و در زمان خود، مخاطبان زیادی برای تماشای آن حاضر شدند. رزاق‌کریمی امسال و در امتداد پروژه قبلی خود بانوی قدس ایران، مستند «احمد» را روانه جشنواره سینما حقیقت کرده که به همان اندازه بانوی قدس ایران، کنجکاوبرانگیز و البته بحث‌برانگیز بوده و هست و از زمان نمایش تا نخستین اکران، حرف‌وحدیث‌ها و نظرات متنوع و متناقض درباره آن ادامه دارد.
مستند احمد، روایت زندگی سیداحمد خمینی، فرزند دوم بنیانگذار جمهوری اسلامی است که پس از درگذشت آقامصطفی فرزند ارشد امام، تمامی امور سیاسی و خانوادگی بیت امام با نظارت و هماهنگی ایشان انجام می‌شد. از این‌رو شخصیت سیداحمد خمینی یکی از موثرترین و در عین حال مهجورترین شخصیت‌های تاریخ سیاسی ایران معاصر است که علاوه بر ناشناخته بودن شخصیت وی برای نسل‌های تازه، شبهات و شایعات زیادی نیز پیرامون سیداحمد مطرح می‌شد که هیچ‌گاه به طور جامع و شفاف پاسخ داده نشد.
تحلیل مستند
مستند احمد در وهله نخست و پیش از تولید با چند چالش مهم روبه‌رو بوده است. نخست اینکه، کدام بخش یا بخش‌های زندگی احمد خمینی قرار بوده در این اثر کار برجسته شود و دوم اینکه تا چه حد شایعات و شبهات پیرامون شخصیت فرزند دوم امام در این مستند مطرح و به آن پاسخ داده می‌شود.
رزاق‌کریمی در مستند احمد قصد داشته فارغ از احساسات‌گرایی غلیظ و جنجال‌ها و هیجانات مرسوم، فضایی را درباره سیداحمد خمینی به تصویر بکشد که مخاطب نامأنوس و ناآشنا با سیداحمد، شناختی ابتدایی و در خور از شخصیت فردی و کنش‌گری سیاسی وی پیدا کند. به نظر نمی‌رسد، رزاق‌کریمی در مقام سازنده اثر ادعا داشته که در مستند احمد قرار است همه شئونات و بخش‌های زندگی احمد خمینی پرداخته و توضیح داده شود و تمامی شبهات رفع و رجوع شود. از این‌رو باید در وهله نخست، مواجهه‌مان را با مستند شناختی و مضمون‌گرا مشخص کنیم که بیش از هر چیز در پی شناساندن وجوه کلی زندگی احمد خمینی است و قرار نیست با طرح ادعاهای محرمانه، پرداخت‌‌های جنجالی و ایجاد احساسات غلیظ و هیجانی مخاطب را به سمت‌وسوی خاصی کشانده شود. اما مستند احمد بیش از هر چیز دنبال القای چه مضامینی بوده است؟
سیداحمد، یار غار امام
شاید نزدیک‌ترین مضمونی که مخاطب از مستند احمد دریافت کند، این است که سیداحمد خمینی چقدر به امام خمینی نزدیک بوده و رابطه این دو فراتر از یک رابطه پدر و پسری بلکه یک رابطه عمیق عاطفی بوده و سیداحمد از یک مقطعی زمامدار و اداره‌‌کننده تمامی امور مربوط به امام بوده و امام نیز در همه امور اعتماد و اعتقاد کامل به فرزند خود داشته است. این ارتباط و نزدیکی امام و سیداحمد از میان مصاحبه‌ها تا میزانسن فیلمساز درحال انتقال به مخاطب است؛ جایی که سیدحسن خمینی به نقل از پدرش می‌گوید که اگر پدربزرگش رهبر انقلاب هم نبود، رابطه سیداحمد و امام خمینی اینقدر قوی و نزدیک بود تا قاب‌هایی که به صورت بسته از صورت امام و سیداحمد نشان تماشاگر داده می‌شود تا القای مضمون نزدیکی احمد به امام در فرم و محتوای نزدیک و دور مستند عجین و تنیده شده به تصویر درآید.
سیداحمد و جریان سوم سیاسی
در بعد مسائل سیاسی شاید مشخص‌ترین موضع‌گیری سازندگان که بارها نیز بر آن تاکید می‌شود این است که سیداحمد خمینی شخصیتی فراجناحی بوده که مدام درحال ملاقات و ارتباط با جناح‌های مختلف سیاسی است و همین تعامل میان مخالفان و منتقدان تا نزدیکان و دوستان از احمد خمینی چهره‌ای کاریزماتیک و منحصربه‌فرد در سیاست ساخته که به حضور همه صداها در جامعه معتقد و مخالف اصلی تک‌صدایی و تحجر در کشور است.
رزاق‌کریمی در مقام فیلمساز نیز سعی کرده این خصوصیت سیداحمد خمینی را در روایتگری خود پیاده کند، یعنی با دعوت از چهره‌‌های ممنوع‌التصویری چون «مهدی کروبی»، «سیدمحمد خاتمی»، «حسن روحانی» و «غلامحسین کرباسچی» سعی داشته، صدا و نماینده جریان معترض و نه اغتشاشگر را نیز در فیلم خود داشته باشد و با این کار اگرچه با مخالفت یک جریان خاص سیاسی روبه‌رو شده اما در نهایت بخش مهمی از جامعه را نیز متوجه پیام و روایت خود کرده است.
سیداحمد و شایعات و شبهات
جنجالی‌ترین و حساس‌برانگیز‌ترین بخش مستند پرداخت رزاق‌کریمی به شایعات شخصی و سیاسی مربوط به سیداحمد خمینی است؛ جایی که مخاطبان انتظار دارند موارد متعدد و متناقضی که پیرامون زندگی احمدآقا مطرح می‌شود در مستند روایت شود؛ از نقش سیداحمد در عزل آیت‌الله منتظری و اتفاقات سال 67 تا اتهام دستکاری احمدآقا در نامه‌های امام و شایعاتی که درباره دلیل فوت ایشان مطرح شده است. برای نمونه سیداحمد خاتمی در بخشی از مستند به گواه شریعت و انسانیت ادعا می‌کند که اتهام دستکاری نامه‌های امام توسط سیداحمد نادرست و کذب است و در موارد دیگری نیز شاهد سخنان کوتاهی از مصاحبه‌شوندگان مستند هستیم.
نقد مستند
موضع‌گیری رزاق‌کریمی و نحوه مواجهه با رخدادها در مستند احمد، اصلی‌ترین نقدی است که می‌توان به مستند احمد وارد دانست؛ اینکه حجم تخصیص اطلاعات به افراد و رخدادها بر چه اساسی تعیین شده و برای مثال چرا از برخی اتهامات اینقدر سرسری و ساده رها عبور کرده و پرداختی مستند و عمیق درباره آن انجام نمی‌شود. سرسری رد شدن سازندگان از اتفاقات پرحرف‌وحدیث اکتفا کردن آن به یک قسم و آیه و ادعا، مساله‌ای است که به پژوهشی و استنادی بودن این ادعاها خدشه وارد می‌کند. نقش سیداحمد خمینی در بسیاری از اتفاقات دهه 60 مهم و تعیین‌کننده بود که نیاز پرداخت جدی‌تر و مستندتری داشت تا علاوه بر اینکه مخاطب آگاه شود، اتهامات مطرح شده نیز با سند و مدرک رد شود. این درحالی است که بیشتر این شبهات از سوی سازندگان یا به طور سرسری رد شده یا با ادعا و بدون سند تکذیب شدند.
استفاده از طیف‌های مختلف سیاسی و فکری در مستند همان‌قدر که می‌‌تواند بر فراجناحی بودن مستندساز صحه بگذارد، همان‌قدر هم می‌‌تواند حساس باشد. برای مثال حجم زمانی صحبت‌هایی که به امثال «ناطق‌نوری» و «بادامچیان» به عنوان نمایندگان جناح راست حاکمیت داده می‌شود، قابل قیاس با امثال روحانی، خاتمی و همسر سیداحمد خمینی نیست. اگرچه ممکن است این توجیه مطرح شود که اطلاعات و نزدیکی این افراد به احمدآقا بیشتر بوده اما مخاطب انتظار دارد، عدالت سیاسی تنها به حضور صرف جناح‌های سیاسی در فیلم محدود نشود و صحبت‌ها و سخنان جریانات مختلف هم به عدالت تبیین و تفسیر شود.
مشاهده خبر در جماران