افزایش حملات خشونت آمیز «تحریک طالبان»/ آیا طالبان پاکستان تهدیدی برای ایران به حساب می‌آید؟ پاسخ ملازهی

پایگاه خبری جماران، محمد حسین لطف الهی: کمتر از دو هفته قبل، پایگاه آموزشی نیروی هوایی پاکستان در شمال غربی این کشور مورد حمله گروه‌های شبه نظامی قرار گرفت و خیلی زود گروه افراطی «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. این چندمین حمله این گروه افراطی به مواضع ارتش پاکستان طی ماه‌های اخیر به حساب می‌آمد. پیش از این نیز تحریک طالبان مسئولیت چند حمله تروریستی در پاکستان را پذیرفته و هشدار داده بود که حملات ادامه خواهد یافت.

تحریک‌طالبان پاکستان روز شنبه ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ از ساختار جدید خود در قالب یک «دولت» رونمایی کرده بود تا اسلام‌آباد با یک چالش جدید علیه حاکمیت خود بر پاکستان مواجه شود. ساختار جدید این گروه که از متحدان مهم طالبان افغانستان محسوب می‌شود؛ شامل «وزارتخانه‌هایی» نظیر وزارت‎‌های دفاع، داخله (کشور)، اطلاعات، آموزش و پرورش، اقتصاد، ساخت و ساز، وزارت امور سیاسی، قوه قضاییه، مرجع صادرکننده فتوا، دو کمیسیون نظامی، دو اردوگاه عملیاتی نظامی، یک واحد ویژه انتحاری و ریاست عمومی استخبارات (اطلاعات) است.

گروه TTP یکی از گروه‌هایی است که بسیاری از کارشناسان آن را حاصل فضایی که پس از اشغال افغانستان از سوی ایالات‌متحده به وجود آمد، می‌دانند. این گروه مدعی است که هدفش از مبارزه مسلحانه علیه دولت پاکستان برپایی یک نظام سیاسی اسلامی در این کشور مبتنی بر تفسیر تحریک طالبان از شریعت است.

اندیشکده کارنگی می‌نویسد: در زمان تهاجم ایالات‌متحده به افغانستان، بسیاری از جهادگران پاکستانی که از جانب دولت پاکستان در افغانستان و کشمیر هند جنگیده بودند، به دلیل حمایت اسلام‌آباد از جنگ ایالات‌متحده با تروریسم، در مقابل دولت پاکستان قرار گرفتند. آنها به اعضای القاعده و اعضای سایر گروه‌های افراطی که علیه آمریکا و سایر کشورهای منطقه مبارزه می‌کردند، پناه دادند. ارتش پاکستان تحت فشار و بر اساس خواست ایالات‌متحده به این گروه‌های جهادی که به صورت جداگانه می‌جنگیدند، حمله کرد و با سرکوب آنها و عقب‌راندن‌شان تا مرز افغانستان ضربه بزرگی به این گروه‌های جهادی زد.

با این وجود، عملیات خشن دولت پاکستان علیه این گروه‌ها که کارکردی دوجانبه برای پاکستان داشتند باعث شد بخش بزرگی از آنها در سال ۲۰۰۷ با هم متحد شده و تحریک طالبان را تشکیل دهند. تحریک طالبان پاکستان (TTP) که تحت رهبری بیت‌الله محسود در سال ۲۰۰۷ تشکیل شد بزرگ‌ترین و مرگبارترین سازمان شبه نظامی در پاکستان است. این سازمان ارتباط نزدیکی با القاعده و طالبان افغانستان دارد. بیت‌الله محسود در سال ۲۰۰۹ در یک حمله هوایی ارتش پاکستان کشته شد. حکیم‌الله محسود که پس از بیت‌الله به قدرت رسید نیز در جریان حمله هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی به وزیرستان شمالی در نوامبر ۲۰۱۳ کشته شد. مولانا فضل‌الله، سومین رهبر تحریک طالبان پاکستان نیز طی حمله‌ای در سال ۲۰۱۸ جان خود را از دست داد. نور ولی محسود رهبر کنونی این سازمان است. هر ۴ رهبر تحریک طالبان پشتون بودند.

از نوامبر ۲۰۲۱ که دولت پاکستان با میانجی‌گری طالبان افغانستان و به ویژه شبکه حقانی گفت‌وگوها با گروه تحریک طالبان را آغاز کرد، آتش‌بسی میان دوطرف برقرار شده بود. با این وجود نه تنها قمار اسلام‌آباد درخصوص مدارا و اتخاذ رویکردی ملایم درقبال این گروه شکست خورد بلکه تحریک طالبان با استفاده از فضای به وجود آمده در نتیجه آتش‌بس به بازیابی توان و سازماندهی دوباره نیروها پرداخت.

از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد درحالی که براساس توافق و روی کاغذ میان طرفین آتش‌‌بس برقرار بود، تحریک طالبان عملیات‌های خود را متوقف نکرد و به حملات علیه اهدافی در پاکستان ادامه داد.براساس گزارشی که سازمان ملی مبارزه با تروریسم در پاکستان که یک سازمان غیردولتی است در اوایل تابستان منتشر کرد، «برخلاف ارتش پاکستان که تا حد زیادی به آتش‌بس متعهد ماند، تحریک طالبان از فرصت استفاده کرد و به جبران خساراتی که متحمل شده بود، پرداخت.»تحریک طالبان اواخر ماه نوامبر سال 2022 به ‌طور یکجانبه اعلام کرد به آتش‌‌بس با اسلام‌آباد که در جولای همان سال تمدید شده بود پایان می‌دهد.

برای بررسی نقش تحریک طالبان در منطقه و تهدیدهای ناشی از وجود این گروه با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

افزایش حملات خشونت آمیز تحریک طالبان پاکستان نگرانی‌هایی را در منطقه برانگیخته است. آیا این گروه تهدیدی برای امنیت ایران به حساب می‌آید؟

برای ایران تهدید مستقیمی وجود ندارد؛ مگر اینکه ایران بخواهد دخالتی در آنجا داشته باشد. با این حال تهدیدی که علیه پاکستان وجود دارد، بسیار جدی است. ارتش پاکستان و ISI (سازمان اطلاعاتی پاکستان) خود این گروه‌های رادیکال جهادی را تربیت کرده و علیه هند یا دولت سابق افغانستان به کار می‌گرفت. نوعی اتحاد نانوشته میان این‌ها وجود داشت اما با تغییر وضعیت در افغانستان و تفاهم آمریکا با طالبان افغانستان در دوحه که به قدرت گرفتن طالبان در افغانستان منجر شد، تحریک طالبان بر آن شد که نظیر همتای افغانستانی خود کنترل امور را در پاکستان به دست گیرد و نوعی امارت اسلامی جدید در آنجا بنا کند. به همین دلیل، تحریک طالبان با جریان خلافت‌گرای بین‌المللی پیوند پیدا کرد و از آن زمان عملیات‌های نظامی علیه ارتش پاکستان آغاز شد.

اخیرا پاکستان فشار زیادی بر افغانستان آورده که تحریک طالبان پاکستان را از افغانستان بیرون کنند اما واقعیت این است که تحریک طالبان پاکستان سابقا متحد طالبان افغانستان بودند و برای امارت اسلامی در کابل کار آسانی نیست که با این گروه برخورد کند. این مسأله زمانی پیچیده‌تر می‌شود که با سایر نیروهای شبه نظامی درگیر با ارتش پاکستان متحد شود.

البته توجه داشته باشید ارتش پاکستان ارتش قدرتمندی است و این گروه به نظر نمی‌رسد که بتواند ارتش را شکست داده و کنترل امور را در دست گیرد اما حملات ایذایی آن‌ها تلفات و هزینه‌های زیادی بر دوش ارتش پاکستان خواهد گذاشت.

پاکستانی‌ها اعلام کرده‌اند که اخراج مهاجران افغانستانی را در دستور کار قرار داده‌اند. این مسأله نمی‌تواند بر امنیت ایران تأثیر گذار باشد؟

تأثیر غیرمستقیم خواهد داشت. این جمعیت زیاد امکانات اقتصادی و زیستی برای زندگی در افغانستان ندارند و احتمال دارد به مناطق دیگر از جمله ایران مهاجرت کنند. البته باید تأکید کرد مهاجران افغانستانی خطری برای ایرانی‌ها ندارند و اغراق در این زمینه کار دست‌های پشت پرده است. آن‌ها نقش مهمی در اقتصاد ایران دارند؛ در بخش کشاورزی در روستاها و در بخش مسکن در شهرها بسیار فعالند.

طالبان برای خلع سلاح تحریک طالبان پاکستان از اسلام آباد درخواست پول کرده است. ارزیابی شما از طرح این مسأله چیست؟

برداشت من این است که این یک گزینه واقعی مطرح شده از سوی امارت اسلامی طالبان نیست. آن‌ها از خود پاکستانی‌ها که از جاهای مختلف به ویژه آمریکا پول می‌گرفتند و افراد را تحویل می‌دادند این مسأله را یاد گرفته‌اند. از نظر فرهنگی نیز برای پشتون‌ها بیرون کردن مهمان یا تحویل دادن او به دشمن کار پذیرفته‌ شده‌ای نیست. شاید نیروهای میانی تحریک طالبان در این شرایط در ازای پول تحویل پاکستان شوند، اما بعید به نظر می‌رسد که این اتفاق در خصوص کادر اصلی تحریک طالبان رخ دهد.

به اضافه این که بخش زیادی از تحریک طالبان پاکستان را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند و این ریشه مشترک مانعی جدی بر سر راه همکاری کابل با اسلام آباد در این زمینه است. پاکستان هم پولی ندارد که پرداخت کند و این پیشنهاد مطرح شده تا بار مسئولیت از روی دوش طالبان افغانستان برداشته شود.

مشاهده خبر در جماران