کرملین واقعیت را بپذیرد: پایان نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی

به گزارش جماران نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در مصاحبه اخیر در ۱۳ سپتامبر اعلام کرد که ایروان  دیگر نمی تواند به مسکو به عنوان ضامن امنیت خود تکیه کند . بنیاد جیمز تاون در این باره می نویسد :  این موضع گیری در حالی چندبار از سوی پاشینیان تکرار شده که تنش‌های تازه در قفقاز جنوبی  حاکی از تجدید درگیری داغ بین ارمنستان و آذربایجان است.

جنگ روسیه علیه اوکراین رویداد مهمی در برهم زدن نفوذ کرملین در منطقه بوده است.  تهاجم روسیه، تجارت و پویایی ژئوپلیتیکی را در سراسر اوراسیا تغییر داده است و تأثیرات آن به وضوح در قفقاز جنوبی، جایی که روسیه به طور سنتی از اوایل قرن نوزدهم قدرت غالب بوده است، احساس شده است. حتی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمانی که خلاءهای ژئوپلیتیکی مشخصی پدیدار شد، روسیه موقعیت منطقه‌ای خود را تا حد زیادی بدون چالش  حفظ کرد

جنگ طولانی در اوکراین همه چیز را تغییر می دهد. برخی از عناصر افول روسیه در واقع حتی قبل از جنگ قابل مشاهده بود. با این حال، از زمان آغاز تهاجم تمام عیار، مسکو در سیاست خارجی خود بیش از پیش غیرقابل پیش بینی شده است و عملاً مسیرهای ترانزیتی را که برای چندین دهه بر آن تسلط داشته، از دست داده است.

اکنون کرملین باید با دقت بیشتری با همسایگان خود رفتار کند. به عنوان مثال، در روابط با باکو، مسکو اخیراً صبورتر بوده است، زیرا آذربایجان در حمایت از گسترش کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب از سوی روسیه جایگاهی کلیدی دارد. در مقابل روابط روسیه با ارمنستان بدتر شده است. جدا  از پاشینیان، تعدادی دیگر از مقامات ارمنستان دیگر مسکو را متحد قابل اعتمادی نمی دانند همچنین دولت ارمنستان احساس نمی کند که می تواند برای حفظ امنیت منطقه به سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه تکیه کند.  

روسیه حتی در روابط خود با گرجستان، مجموعه‌ای از سیاست‌ها را اعمال کرده است که به حمایت از اهداف آن در میان جمعیت گرجستان لطمه زده است . در اوایل سال جاری، دولت گرجستان برنامه ریزی کرد تا قانونی مشابه لایحه «عامل خارجی» روسیه وضع کند که موانع بیشتری را برای سازمان های بین المللی مشغول کار در روسیه ایجاد می کرد. براساس قانون مدنظر دولت گرجستان ، طبق این قانون تمام سازمان‌ هایی که بیش از ۲۰ درصد از بودجه آنها از خارج تامین می ‌شود «عوامل خارجی» شناسایی می شدند. اما پس از اعتراضات گسترده، این اقدام از بررسی رسمی حذف شد. علاوه بر این، مسکو پروازهای مستقیم به گرجستان را در ماه مه ۲۰۲۳ از سر گرفت. در حالی که دولت گرجستان کاملاً از این اقدام حمایت کرده است، ورود چنین پروازهایی از روسیه با اعتراضات شدید عمومی در گرجستان مواجه شده است.

شاید مهم‌ترین تغییر در پویایی منطقه‌ای با افزایش اثربخشی سایر قدرت‌های خارجی رخ داده است.  نفوذ ترکیه در گسترش روابط با باکو و تفلیس به وضوح افزایش یافته است . آنکارا اکنون به عنوان یک بازیگر اصلی در پیشرفت کریدور میانه، پروژه ترانزیتی استراتژیک مهم است که از طریق دریای سیاه و شرق ترکیه که به دریای خزر و آسیای مرکزی متصل می شود، عمل می کند .

نفوذ منطقه‌ای روسیه نیز به دلیل افزایش توجه ایران به قفقاز جنوبی مختل شده است. نتایج جنگ دوم قره باغ و خلاء منطقه ای در حال ظهور ناشی از جنگ در اوکراین، فضایی را برای تهران فراهم کرده  تا با ایجاد روابط نزدیک تر با ارمنستان، موقعیت خود را مجدداً تثبیت کند .به طور همزمان، این به ایران اهرم فشار بیشتری برای فشار بر آذربایجان در مواقع ضروری، به ویژه برای جلوگیری از توسعه بیشتر کریدور زنگزور، و تحت فشار قرار دادن  روسیه برای ایفای نقش محوری در بهبود زیرساخت‌های منطقه‌ای داده است .

جنگ روسیه علیه اوکراین همچنین راه را برای قدرت‌های غیرمنطقه‌ای مانند چین برای گسترش روابط دوجانبه در منطقه باز کرده است. پکن اخیراً با تفلیس توافقنامه همکاری استراتژیک امضا کرده است به این امید که موقعیت بهتری در ترانزیت و تجارت دریای سیاه پیدا کند.  قرارداد جدید همچنین شامل سرمایه گذاری بالقوه برای پروژه های زیرساختی حیاتی در گرجستان، از جمله ساخت بندر استراتژیک آناکلیا است.

غرب نیز با کشورهای منطقه ارتباط برقرار کرده است. اگرچه اتحادیه اروپا به دلیل عدم فعالیت قبلی خود به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است، اما یک سری اقدامات مهم برای افزایش نفوذ خود در قفقاز جنوبی انجام داده است. اتحادیه اروپا به حمایت از چشم انداز اروپایی گرجستان ادامه داده و موافقت کرده که در پروژه پیشنهادی اخیر برای اجرای کابل برق در امتداد دریای سیاه شرکت کند.

بروکسل همچنین قرارداد گازی جدیدی با آذربایجان امضا کرد و نقش خود را در میانجیگری مذاکرات صلح ارمنستان و آذربایجان تشدید کرد. علاوه بر این، ایالات متحده به طور فعال خود را در مرکز مذاکره در هدایت مذاکرات پیچیده بین باکو و ایروان قرار داده است.

فعالیت‌های گسترده این بازیگران خارجی ناگزیر سوالاتی را در مورد وضعیت کلی کرملین در منطقه ایجاد می‌کند. روندهای کنونی نشان می دهد که نفوذ مسکو همچنان رو به کاهش خواهد بود .

کاهش نقش منطقه‌ای روسیه نه تنها کشورهای آسیای مرکزی، بلکه متحدان سنتی مانند ارمنستان را قادر ساخته است که سیاست خارجی چندجانبه‌تری را دنبال کنند. با این وجود، بعید است روسیه به طور کامل قفقاز جنوبی را ترک کند. نزدیکی جغرافیایی و حضور نظامی گسترده، چشمان مسکو را حداقل تا حدی به منطقه دوخته است.  

با این حال، روسیه اکنون به یکی از بسیاری از قدرت هایی تبدیل می شود که برای نفوذ در منطقه رقابت می کنند، زیرا قفقاز جنوبی به یک فضای ژئوپلیتیکی چند جانبه تبدیل شده است. ارمنستان، آذربایجان و گرجستان همگی در تلاش برای ایجاد تعادل بهتر در روابط خارجی خود هستند .

دوران تسلط روسیه در قفقاز جنوبی به پایان رسیده است. تنش های اخیر با ارمنستان بر موقعیت تضعیف شده مسکو تأکید دارد . رقابت منطقه ای دیگر صرفاً مربوط به غرب و روسیه نیست. ترکیه و چین به تعمیق نفوذ منطقه‌ای خود ادامه می‌دهند و از برخی جهات، جای روسیه را گرفته‌اند.  البته هنوز همه چیز خیلی به نتیجه جنگ روسیه علیه اوکراین بستگی دارد. با این وجود، تا زمانی که تهاجم ادامه داشته باشد، اقدامات مسکو در قفقاز جنوبی محدودتر خواهد شد – اتفاقی که غرب، با اقدامات هماهنگ تر، ممکن است در آینده نزدیک بتواند از آن استفاده کند.

مشاهده خبر در جماران