شکست اردوغان؛ پایان دوستی متفاوت روسیه و ترکیه

به گزارش جماران به نقل از چاتم هاوس، ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهور ترکیه در مراسم مجازی اخیر برای افتتاح اولین نیروگاه هسته ای، این پروژه را "پروژه شاخص" در تقویت روابط روسیه و ترکیه توصیف کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در این زمینه با همتای روس خود هم‌عقیده بود و از این پروژه با عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری مشترک آنکارا و مسکو نام برد.

 این پروژه 20 میلیارد دلاری توسط شرکت انرژی روسی « روس اتم» و شرکت ترکیه ای Akkuyu به عنوان اپراتور محلی ساخته شده و اداره آن در 25 سال اول متعلق به روس‌اتم خواهدبود.  ولادیمیر پوتین در بخش هایی از سخنرانی مجازی خود در مراسم افتتاحیه این پروژه را  "بزرگترین پروژه ساخت هسته ای در جهان" دانست  اما زمان رونمایی از آن نیز قابل توجه است.

این مراسم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه برگزار شد و بر کسی پوشیده نیست که روسیه ترجیح می دهد اردوغان پیروز شود. کمال قلیچداراوغلو، نامزد اپوزیسیون،  اخیرا از روسیه خواسته است تا اگر می‌خواهد دوستی مسکو و آنکارا پس از انتخابات پابرجا بماند از مداخله در انتخابات سراسری ترکیه - از طریق کمپین های انتشار اطلاعات نادرست و ویدیوهای جعلی - خودداری کند.

هیچ رهبر ترکیه ای به اندازه اردوغان با روسیه رابطه نزدیکی برقرار نکرده است، اگرچه تقریباً همه رهبران این کشور زمینه های همکاری و روابط عملکردی با مسکو را بررسی کرده اند  به گونه‌ای که حتی در دوران اوج جنگ سرد، آنکارا در زمینه صنایع سنگین با مسکو همکاری می کرد. اما هیچ کدام از  همکاری‌های قبلی  به حوزه‌های استراتژیک، صنایع دفاعی و ژئوپلیتیک ورود نکرده بودند و شاید  به همین دلیل است که اردوغان متفاوت است.

روابط ترکیه و روسیه پس از سال 2016 وارد دوره جدیدی شد که ناشی از الزامات ژئوپلیتیکی و نارضایتی مشترک مسکو و آنکارا از غرب بود. البته زیربنای توسعه روابط را هم می‌توان روابط شخصی قوی بین اردوغان و پوتین دانست. اگرچه ایجاد تفاوت بین روابط آنکارا و مسکو و روابط شخصی اردوغان و پوتین دشوار است، اما واضح است که عاملیت شخصی روابط رهبران کلید درک روابط گسترده تر میان کشورها است.

در زمینه همکاری در صنعت دفاعی، ترکیه سامانه‌های موشکی اس-400 ساخت روسیه را خریداری کرد که باعث تحمیل تحریم‌های آمریکا با قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها ( کاستا ) و حذف آنکارا از برنامه دریافت جت‌های جنگنده F-35 آمریکایی شد.

در زمینه همکاری های ژئوپلیتیکی، آنکارا و مسکو به مدیریت مناقشه‌های مهم منطقه ای، از سوریه گرفته تا لیبی و قره باغ پرداخته اند. بحران سوریه به ویژه در شکل گیری شکل کنونی روابط ترکیه و روسیه نقش اساسی داشته است.

روند آستانه که توسط مسکو، آنکارا و تهران در سال 2016 آغاز شد، عملا روند ژنو به رهبری سازمان ملل را به حاشیه برد و نقشه نظامی سوریه را دوباره طراحی کرد. اکنون نشست های چهارجانبه بین ترکیه، روسیه، ایران و سوریه برگزار می شود که هدف آن ترسیم مسیر عادی سازی آنکارا-دمشق است و مسکو خود را به عنوان دروازه بان این روند قرار داده است.

آنکارا و مسکو همچنین در زمینه‌های حساس و استراتژیک که وابستگی طولانی‌مدت ایجاد می‌کند، همکاری کرده‌اند - مانند ساخت نیروگاه هسته‌ای جدید که قرار است به مدت 25 سال توسط روس‌اتم روسیه اداره شود. همچنین انتظار می‌رود که این نیروگاه پس از تکمیل چهار رآکتور فعال آن، حدود ده درصد برق ترکیه را تولید کند، که همین مساله وابستگی ترکیه به روسیه برای انرژی را بیشتر می‌کند، آن هم در دوره ای که بسیاری از کشورها تصمیم به کاهش وابستگی به انرژی روسیه گرفته‌اند.

در یک سطح شخصی تر، برخلاف رهبران قبلی ترکیه، اردوغان در مقاطعی سعی کرده است اقدام های ولادیمیر پوتین را در امور ژئوپلیتیک و عرصه بین المللی توجیه کند. به عنوان نمونه رئیس جمهور ترکیه در یک کنفرانس مطبوعاتی با الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهور صربستان در سپتامبر 2022، با اشاره به پیشنهاد اتحادیه اروپا و گروه هفت برای تعیین سقف قیمت گاز روسیه، گفت که فکر نمی‌کند سیاست‌های «تحریک‌آمیز» غرب در قبال روسیه درست باشد. وی همچنین خاطرنشان کرد که سایر کشورها نباید روسیه را دست کم بگیرند.

اگر در نتیجه انتخابات سراسری روز یکشنبه ،  اپوزیسیون پیروز شود، مهم ترین تغییر احتمالاً این خواهد بود که همکاری آنکارا با مسکو  در صنعت دفاعی دیگر مورد توجه نخواهد بود و ترکیه از توجیه برخی اقدامات روسیه خودداری خواهد کرد. علاوه بر این، همکاری در زمینه بحران‌های منطقه‌ای مانند گذشته فشرده نیست و با توجه به اینکه اپوزیسیون کنونی مانند دولت اردوغان رابطه خصمانه‌ای با رژیم اسد ندارد، احتمالاً به مسکو به عنوان واسطه با دمشق نیاز نخواهد داشت. با این حال، ممکن است مخالفان همچنان نیاز به تعامل با روسیه در بحث درباره آینده حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه را داشته باشند.

پیروزی مخالف اردوغان در انتخابات  احتمالاً به اقدام متعادل کننده ترکیه در مورد جنگ اوکراین ادامه خواهد داد، اما محتوای این سیاست متفاوت خواهد بود و احتمالاً همکاری با روسیه را در صنایع دفاعی منتفی خواهد کرد. آنکارا همچنین در مورد تهاجم روسیه به اوکراین مواضع انتقادی بیشتری اتخاذ کرد و بیشتر با روایت غربی همسو می شود.

اما هر کسی که در ترکیه به قدرت برسد با توجه به اینکه باید روابط دو جانبه را پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین تنظیم کند متوجه خواهد شد که جنبه‌های غیر مناقشه‌آمیز بیشتری از روابط دوجانبه - مانند تجارت، انرژی و گردشگری اهیت بیشتری به نسبت گذشته پیدا کرده است. مسکو تحت تحریم‌های بین‌المللی، برای پیوندهای اقتصادی، انرژی و گردشگری خود با ترکیه بیش از گذشته ارزش قائل است. ولادیمیر پوتین بارها گفته است که مسکو مشتاق تقویت بیشتر روابط تجاری با آنکارا است و در نشستی که با اردوغان در آگوست 2022 داشت  برای افزایش تجارت دوجانبه که در حال حاضر ارزش 62 میلیارد دلار در سال را به خود اختصاص داده توافق کرد.

ترکیه می تواند از انزوای روسیه به طرق مختلف بهره مند شود، از طریق جذب پول روسیه – روس ها در بین خریداران بین المللی ملک در ترکیه هستند – و با افزایش حضور شرکت های ترکیه ای در بازار روسیه با خروج سایر شرکت های بین المللی از روسیه.

چنین روابط نزدیک تجاری باعث ایجاد نگرانی و وحشت در غرب در مورد دور زدن تحریم های روسیه شده است و ایالات متحده و کشورهای اروپایی را بر آن داشته تا فشار بر آنکارا را افزایش دهند تا مسکو از ترکیه در این راه استفاده نکند. به نظر می رسد این فشار تا حدودی موثر بوده به گونه ای که آنکارا اخیرا ترانزیت کالاهای تحریم شده به روسیه را متوقف کرده است.

اگر مخالفان اردوغان به قدرت برسند، آنکارا همچنان بعید است که تحریم های اقتصادی خود را علیه روسیه اعمال کند. اما به شدت از تحریم های بین المللی تبعیت می کند و همین مساله چشم انداز مسکو برای دور زدن تحریم ها از طریق ترکیه را کاهش می دهد.

روس‌ها همچنان بزرگترین گروه گردشگران در ترکیه را تشکیل می‌دهند و آنکارا مایل به تداوم این وضعیت است.  بر اساس گزارش‌ها، جست‌وجو برای یک سیستم پرداخت جدید برای تسهیل امور گردشگران روسی صورت گرفته  و برای مدتی در سال 2022، بانک‌های ترکیه سیستم پرداخت با ارز ملی روسیه را برای تسهیل تجارت و گردشگری راحت‌تر پذیرفتند.

اما فشارهای بین المللی، به ویژه از سوی ایالات متحده، باعث شد که ابتدا بانک های خصوصی و سپس دولتی ترکیه از این طرح خارج شوند. هنوز مشخص نیست که آیا آنکارا و مسکو یک سیستم پرداخت جدید پیدا می کنند یا خیر و در صورت پیدا کردن، تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. در صورت پیروزی مخالفان اردوغان ، آنکارا احتمالا از ایجاد چنین سیستم جایگزینی خودداری می کند. آنچه مسلم است این است که هر کسی که در انتخابات پیروز شود، تلاش خواهد کرد تا روابط اقتصادی را دست نخورده نگه دارد و بنابراین بعید است ترکیه فعالانه به تحریم های بین المللی بپیوندد - در عوض به تلاش برای سرمایه گذاری بر انزوای روسیه و خروج تجارت بین المللی از  بازار این کشور به دلیل تحریم‌های بین‌المللی روی خواهد آورد.

مشاهده خبر در جماران