آیت الله عندلیب همدانی: «اصلاح متون و محدوده کتب درسی حوزه» را نمی توان با دستور حل کرد

پایگاه خبری جماران: استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه «اصلاح متون و محدوده کتب درسی حوزه» را نمی توان با دستور حل کرد، گفت: نمی شود با اساتید بزرگوار حوزه مشاوره نداشت؛ کسانی که سال ها با این متون سر و کار داشته اند، مشکلات آن را بهتر می دانند و با طلبه ها از نزدیک مأنوس بوده اند. اگر چند نفر استاد دور هم بنشینند و بخواهند برای کل حوزه تصمیم گیری کنند، هرچند آن اساتید هم بسیار محترم و عزیز هستند و حسن نیت دارند و ما در اینها هیچ تردیدی نداریم، اما عرض ما این است که این کار عظیم با این سبک و سیاق نمی تواند نتیجه مطلوبی داشته باشد.

مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با آیت الله محمد عندلیب همدانی را در ادامه می خوانید:

مستحضرید یکی از چیزهایی که مطرح شده طرحی از طرف معاونت آموزش، شورای عالی و مرکز مدیریت حوزه های علمیه تحت عنوان «اصلاح متون و محدوده کتب درسی حوزه» مطرح شده است. به عنوان مقدمه، جزئیاتی از این طرح را برای ما بفرمایید.

طرحی راجع به تغییراتی در متون آموزشی دوران سطح حوزه توسط شورای مدیریت حوزه تصویب و ظاهرا یکی دو بار هم اصلاح شده است. در این طرح هم حذف از کتاب های درسی دیده می شود و مثلا بخش های عمده ای از مکاسب و رسائل حذف شده، هم جا به جایی دیده می شود و مثلا به جای کفایه می توانند حلقات بخوانند که البته گفته اند بدل اختیاری است؛ و یا کتاب های دیگری که خود شورا معرفی کرده است. همچنین بخش هایی را با عنوان «برای مطالعه» کنار گذاشته اند.

اصل حرف بنده و عده دیگری از اساتید بزرگوار حوزه این است که ما هیچ تعصبی نسبت به تغییر و تکامل متون درسی نداریم؛ بالأخره در طول تاریخ حوزه، متون آرام آرام جایگزین پیدا کرده اند. کتاب های الآن از دوران قدیم که نبوده، آرام آرام کتابی رفته و کتاب دیگری جایگزین شده است. اما این کار نظم و نظام خاصی دارد و نمی شود این را با دستور حل کرد؛ نمی شود با اساتید بزرگوار حوزه مشاوره نداشت؛ کسانی که سال ها با این متون سر و کار داشته اند، مشکلات را بهتر می دانند و با طلبه ها از نزدیک مأنوس بوده اند. اگر چند نفر استاد دور هم بنشینند و بخواهند برای کل حوزه تصمیم گیری کنند، هرچند آن اساتید هم بسیار محترم و عزیز هستند و حسن نیت دارند و ما در اینها هیچ تردیدی نداریم، اما عرض ما این است که این کار عظیم با این سبک و سیاق نمی تواند نتیجه مطلوبی داشته باشد.

 

باید نواقص متون موجود حل شود

 

اگر بنا است تغییری در متون درسی داده شود، باید نواقص متون موجود حل شود؛ در عین حال که خوبی ها و امتیازات آنها باقی باشد. نمی شود از امتیازات کتاب های درسی موجود چشم پوشی کرد. رسائل، کفایه و مکاسب هر کدام امتیازات بسیار بالایی دارد. در عین حالی که باید این امتیازات محفوظ بماند، اگر گوشه و کنار کمبودی هست و طرح بهتری دارند انجام شود؛ آن هم عرض کردم با مشورت قاطبه اساتیدی که با این متون سر و کار داشته اند.

این طرح همان طور که عرض کردم، بخش هایی را به اسم «برای مطالعه» کنار گذاشته که به معنای حذف است؛ اسم «برای مطالعه» تعارف است و دیگر خوانده نمی شود. شما بخش هایی از مکاسب و رسائل را حذف می کنید، این طلبه می خواهد درس خارج بنشیند، بدون پشتوانه های لازم و استخوان بندی دقیق علمی چگونه می خواهد در درس خارج بنشیند و نتیجه مطلوبی از آن بگیرد؟!

هم شما و هم غیر شما از من سؤال کردند که این طرح را امضا کرده اید، عرض می کنم خیر؛ آن یک شباهت اسمی است و من هرگز با این طرح موافق نبوده و نیستم و جزو مخالفین قطعی این طرح هستم. در بیانیه هم این را نوشته ام که ما نه تنها برای طلاب تخصصی فقه و اصول به این متون نیاز داریم، بلکه کسانی که می خواهند تخصصی کلام، تفسیر، فلسفه و امثال اینها بروند هم به رسائل و مکاسب نیاز دارند. رسائل و مکاسب یک موضوعیت دارد که فقه و اصول است و یک طریقیت دارد.

سبک و سیاق رسائل و مکاسب به گونه ای نوشته شده که ذهن طلبه را نقاد بار می آورد. ما در دوران سطح باید اساس نقادی را در طلبه پرورش بدهیم. طلبه نباید نقال باشد و باید نقاد باشد؛ و این سه کتاب اساس نقادی را به طلبه می آموزد. ما نمی توانیم این را از دست بدهیم و جایگزین کنیم با بعضی کتاب هایی که در جای خودش خوب است اما هرگز جای این متون را نمی گیرد و هرگز نمی شود امتیازاتی که به این سه کتاب می دهیم را به آنها بدهیم.

گاهی گفته می شود که اینها متون درسی نیست. قبول دارم که اینها کتاب آموزشی -به اصطلاح امروز- نیست، اما اگر استاد مسلط باشد و بتواند دسته بندی شده مطالب این کتاب ها را تبیین کند، این اشکال قابل برطرف شدن است. این کتاب ها امتیازاتی دارد که نمی شود به این زودی از آنها دست کشید. کسی که با این کتاب ها مأنوس باشد می تواند با تراث فقهی و روایی ما ارتباط برقرار کند. اما اگر ما طلبه را بریدیم، اینها به جای کفایه حلقات را قرار داده اند، بنده خودم چندین دور هر سه حلقه را تدریس کرده ام و شاید اولین نفری باشم که بیش از 25 سال قبل در حوزه درس آزاد حلقات به زبان فارسی گذاشته ام. درس حلقات در حوزه مرسوم نبود و من درس آزاد به زبان فارسی گذاشتم.

من مطلع هستم که حلقات کتاب بسیار خوبی است و بسیار هم طلبه ها باید به آن مراجعه کنند و درس بگیرند اما جای کفایه را نمی گیرد. من سفارش می کنم طلبه ها این کتاب را بخوانند و درس بگیرند، چون امتیازاتی دارد. ولی در مجموع امتیازات هرگز نمره هایی به رسائل و کفایه می دهیم را نمی توانیم به این کتاب شریف بدهیم. حلقات نواقص عمده ای دارد و جایگزین رسائل یا کفایه نخواهد بود. در عین حالی که مبانی مرحوم صدر مبانی عمیق و دقیق و خود ایشان بسیار انسان و صاحب مبنایی است، هیچ حرفی نیست و کتاب هم کتاب خوبی است، اما جایگزین درسی کتاب رسائل و کفایه نیست.

 

اگر بنا است تغییر یا تبدیلی در کتاب های درسی صورت بگیرد، با یک روش سنتی خود حوزه انجام شود که تا به حال بوده است.

 

حرف ما این است که اگر بنا است تغییر یا تبدیلی در کتاب های درسی صورت بگیرد، با یک روش سنتی خود حوزه انجام شود که تا به حال بوده است. کتابی نوشته و به صورت خصوصی در جاهایی تدریس و اشکالات آن برطرف می شد و گاهی اوقات خود به خود در حوزه جا می افتاد و بعضی اوقات هم جا نمی افتاد. «اصول الفقه» مرحوم مظفر خود به خود در حوزه جا افتاد و هیچ کس هم فرمان و دستور نداد. بگذارید از این طریق این کتاب ها، کتاب درسی شود. رسائل و مکاسب را دستوری کتاب درسی نکرده اند که دستوری آنها را برداریم. خود به خود روحی بر حوزه حاکم است که کتاب های مناسب را می پذیرد و کتاب های غیر را چندان اعتمادی نمی کند.

با اساتید بزرگوار حوزه جلسات متعدد بگذارید و نظرات آنها را بخواهید. کتاب، اگر بخواهد عوض شود، به این صورت است؛ ولی با این طرح و دستوری برخورد کردن، مناسب شأن و استقلال حوزه نیست.

 

شما اشاره داشتید که مخالف با تغییر نیستید اما تغییر روش خودش را دارد. چرا در این طرح به مراجع، بزرگان و اساتید حوزه مراجعه نشده و با آنها مشورت نکرده اند؟

این را باید از خود حضرات بپرسید. ما هم متوجه شدیم  که این طرح را نوشته اند و پخش کرده اند و هیچ اطلاعی از چند و چون آن نداریم. من از دیگر آقایان خبر ندارم، تا آنجایی که رفقای خودمان هستند، گفتند به ما هم چیزی نگفته اند. با کسی چندان مشورتی نشده؛ مگر اینکه چند نفر از بزرگواران و اساتید خودشان بوده اند و این طرح را نوشته اند.

 

پافشاری بر این طرح و اجرای آن چه آسیب هایی را متوجه آینده حوزه می کند؟

اساس حوزه «عمق»، «تحقیق» و «نقد» است و اگر به این روش جلو برویم طلبه سطحی بار می آید و نقاد و صاحب مبنا بار نمی آید. ما حوزه ای را می خواهیم که بزرگان گذشته ما در نجف و قم محصول این حوزه ها بوده اند. در عین حالی که باید حوزه ها به روز باشند، شرایط زمان را درک کنند، مشکلات عصر را درک کنند، مسائل مستحدثه را به خوبی بررسی کند، و در عین حال باشد شیوه های عمیق سنتی خودشان را داشته باشند.

ما بیش از آنکه بخواهیم فرمولی کار و به محفوظات تکیه کنیم، به عمق تکیه می کنیم. بنای طلبه آن است که حرف علمی را نپذیرد، مگر آنکه برای او ثابت شود یک حرف صحیح است. بنای طلبه ها نقادی است. به نظر ما این شیوه ها نقاد نمی سازد. نهایت این شیوه ها طلبه ای سطحی با یک سری محفوظات است که نمی تواند در هر رشته ای که وارد شود صاحب مبنا باشد. مگر اینکه خودش در درس خارج کوشش و جبران مافات کند و آن هم عمرش تلف شده تا بخواهد جبران مافات کند.

 

توصیه شما به مخاطبینی که هم نقدها و هم دفاعیات را می شنوند و نظر شما در خصوص نوع موضع گیری ها آنها چیست؟

من دست هر استادی در حوزه که با این طرح موافق یا مخالف است، یا موافق و مخالف نیست و تعلیقه هایی دارد، می بوسم. این خودش از خوبی های حوزه است که ما اگر بخواهیم برنامه ای برای حوزه بگذاریم، همه سمعا و طاع نمی گویند. اگر همه سمعا و طاع می گفتند جای نگرانی بود. همین که صدا بلند است و نقادی و اعتراض می کنند خوب است اما باید مؤدبانه باشد. بنده خودم را می گویم که خدا را گواه می گیرم هیچ گاه، هیچ سوء ظنی ندارم نسبت به اساتیدی که این کار را کرده اند.

اینها با حسن نیت این کار را انجام می دهند. بحث طلبگی است. ما با این نظر مخالف هستیم و نمی توانیم این شیوه را در حوزه ها موفق ببینیم؛ استدلالات خودمان را هم می گوییم و آنها هم استدلالاتشان را بیان کنند. در مجموع اعاظم حوزه هستند؛ اکثریت اساتید و مراجع حوزه هر تصمیمی را گرفتند همه ما می گوییم قابل قبول است ولی تا به آنجا نرسد جای بحث و نقد و بررسی هست. در یک جوّ آرام گفت و گوها انجام شود و در نتیجه هرچه بزرگان حوزه و مراجع گفتند برای همه قابل قبول است.

مشاهده خبر در جماران