محمد باقر آشتیانی؛ فقیهی که نماینده امام و آیت الله خویی بود/مدرسه مروی و تولیتی که به شیخ محمد باقر سپرده شد

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی میرزا محمد باقر آشتیانی اختصاص دارد.

 

زندگینامه میرزا محمّدباقر آشتیانی

میرزا محمدباقر آشتیانی (۱۲۸۴-۱۳۶۳ش/۱۳۲۳-۱۴۰۴ق)، فرزند میرزا احمد آشتیانی، متولی مدرسه مروی تهران، نماینده امام خمینی (س) در اخذ وجوهات شرعی، نمایند و وکیل آیت الله خویی در ایران و از فقهای شیعه در سده چهاردهم شمسی بود.

میرزا محمدباقر در تهران و نجف علوم دینی را نزد بزرگانی چون آیت‌ الله مشکینی، ضیاءالدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و میرزای نایینی فرا گرفت و به درجه اجتهاد رسید، سپس به ایران بازگشت و در تهران به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت. او بیشتر اوقات خود را صرف تالیف، تدریس و رسیدگی به امور اهل فضل می‌کرد و در زمینه‌های مختلف علمی و فقهی بیش از ۳۰ اثر از وی به یادگار مانده است. وی در ۱۶ شهریور ۱۳۶۳ در تهران درگذشت و در مقبره‌ آشتیانی در شهر ری به خاک سپرده شد.

 

ولادت و نسب

آیت‌ الله میرزا محمدباقر آشتیانی در ۱۲۸۴ خورشیدی (۱۳۲۳ق) در تهران دیده به جهان گشود. وی فرزند میرزا احمد آشتیانی بود، پدر وی در مدرسه سپهسالار به تدریس علوم معقول و منقول اشتغال داشت و با بیانی ساده به ارشاد و هدایت مردم می‌پرداخت و بیشتر اوقات وی به تالیف و تدریس کتاب‌ها و رساله‌های علمی صرف می‌شد. بدین‌ ترتیب محمدباقر آشتیانی در یک خاندان با علم و فضیلت بزرگ شد و در کنار پدرش از افاضل خاندان آشتیانی و از علمای طراز اول تهران به شمار می‌رفت که برای نشر آموزه‌های اسلامی، خدمات گرانقدری را انجام داد. محمدباقر آشتیانی، سال‌های طولانی در زمان حیات پدرش از طرف ایشان اداره امور مدرسه مروی را بر عهده گرفت و پس از رحلت وی متولی رسمی مدرسه مروی شد.

 

همچنین پدربزرگ وی آیت‌ الله محمدحسن آشتیانی یکی از بزرگ‌ترین عالمان دوران ناصرالدین شاه بود که به لحاظ علمی بر دیگر عالمان تهران پیشی گرفت و مورد توجه طبقات گوناگون جامعه بود. وی در نهضت تنباکو نقش موثری ایفا کرد و تمام قد به مبارزه با استعمار و استثمار پرداخت و زمانی که ناصرالدین شاه امتیاز انحصار توتون و تنباکو (رژی) را به یک شرکت انگلیسی اعطا کرد و پس از تحریم استعمال توتون و تنباکو به وسیله میرزا حسن شیرازی، روحانیون و علمای دیگری از جمله میرزا حسن آشتیانی هم به مخالفت با این امتیاز برخاستند. پس از آن که گفت‌وگوهای آشتیانی با شاه و صدراعظم بی‌نتیجه ماند، مبارزه اوج گرفت. ناصرالدین شاه در نامه‌ای از آشتیانی خواست که جهت لغو حکم تحریم میرزای شیرازی اقدام کند اما میرزای آشتیانی در پاسخی که برای وی فرستاد، حمایت خود را از حکم انقلابی میرزای شیرازی اعلام کرد. ناصرالدین شاه ابتدا از در ملایمت درآمد اما دیری نپایید که کار به خشونت گرایید و از آشتیانی خواست که از تهران خارج شود یا به طور علنی قلیان بکشد و وی، خروج از تهران را بر تسلیم مقابل خواسته ناصرالدین شاه ترجیح داد اما مردم تهران پس از اطلاع از این تصمیم شورش و با استقامت خود از خروج بزرگ‌ترین عالم شهر جلوگیری کردند. ناصرالدین شاه که وحدت و انسجام علما و پشتیبانی قاطع مردم را دید، ناچار این امتیاز استعماری را لغو کرد.

 

تحصیلات

آیت‌ الله میرزا محمدباقر آشتیانی تحصیلات اولیه خود را در تهران به پایان رساند و سپس برای رسیدن به درجه اجتهاد و ادامه تحصیلات (سال ۱۳۴۰ق) عازم نجف شد در آنجا از محضر آیت‌ الله مشکینی صاحب حاشیه کفایه و ضیاءالدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و میرزای نایینی استفاده کرد و به درجه اجتهاد رسید. سپس به ایران بازگشت و در مدرسه‌ مروی تهران همانند پدرش به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت.

 

نماینده آیت الله خویی

آیت‌ الله آشتیانی نماینده و وکیل مطلقه‌ آیت‌ الله خوئی در ایران بود و از طرف وی، شهریه‌ طلاب را در حوزه‌ علمیه‌ قم تقسیم می‌کرد.

 

 آثار

در زمینه‌های مختلف علمی و فقهی بیش از ۳۰ اثر از میرزا محمدباقر آشتیانی به یادگار مانده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به النکاح، الصوم، القضا، تعلیقاتی بر فرائد و رساله‌ای در لباس مشکوک اشاره کرد.

 

 خاندان آشتیانی و تولیت مدرسه مروی

مدرسه مروی یکی از مهم‌ترین مدارس اوایل دوره قاجاریه به شمار می‌رود که به وسیله محمدحسین‌ خان مروی‌ در ۱۲۳۱ قمری در زمینی واقع در کوچه مروی واقع در خیابان ناصرخسرو تاسیس شد، محمدحسین‌ خان مدتی بعد در تهران وفات یافت. حاج میرزا مسیح، ساختمان را وقف مدرسه علوم دینی کرد و نیز قسمتی از آن را به مسجد اختصاص داد، پس از میرزا مسیح تهرانی، شماری از علما از جمله میرزا حسن آشتیانی، ملا علی کنی، شیخ احمد آشتیانی، شیخ محمدباقر آشتیانی و در ادامه با حکم امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، آیت‌ الله محمدرضا مهدوی کنی تولیت این مدرسه بودند. اهمیت این مدرسه به‌اندازه‌ای بود که امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) می‌گوید: مدرسه مروی فیضیه تهران و بزرگ‌ترین و اصیل‌ترین حوزه علمیه تهران بوده است.

 

یکی از آثاری که به صورت جامع به نقش خاندان آشتیانی در تولیت این مدرسه می‌پردازد، کتابی با عنوان حوزه علمیه مروی و نقش آن در تاریخ معاصر نوشته حجت‌الاسلام مجید آژیده است که انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام) آن‌ را منتشر کرد. این کتاب به‌مناسبت دویستمین سالگرد تاسیس این حوزه علمیه منتشر شد که به تاریخچه این مدرسه، فعالیت‌های انجام شده و افراد مرتبط با آن می‌پردازد. در حقیقت این کتاب در چهار بخش و ۱۷ فصل به «موقعیت جغرافیایی و بانی حوزه علمیه مروی»، «متولیان حوزه علمیه مروی»، «احیاگران موقوفات مروی، حضرت آیت‌ الله مهدوی کنی» و «مدیران ارشد موقوفات حوزه علمیه مروی» پرداخته است در یکی از فصول این اثر، زندگی‌نامه و نقش آیت‌ الله حاج میرزا احمد آشتیانی و آیت‌ الله حاج میرزا محمدباقر آشتیانی در اداره این مدرسه که یکی از تاثیرگذارترین مدارس علمیه به شمار می‌رود، آورده شده است.

 

 اجازه‌نامه امام خمینی

امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در ۱۰ آذر ۱۳۵۸ خورشیدی اجازه‌نامه‌ای را به میرزا محمدباقر آشتیانی در اخذ وجوه شرعیه‌ اعطا کردند؛ متن اجازه‌نامه‌ این است:

بسمه تعالی‌

‌خدمت جناب مستطاب حجت‌الاسلام و المسلمین آقای حاج میرزا محمدباقر آشتیانی‌(دامت‌برکاته) ‌

‌ امید است وجود شریف از بلیات محفوظ و به انجام وظایف دینی و اجتماعی موفق‌ ‌باشید. و بعد، جنابعالی از طرف اینجانب وکیل هستید در اخذ وجوه شرعیه و صرف آن‌ ‌در موارد منطبقه و ارسال مازاد از مصرف سهم مبارک امام را نزد اینجانب جهت صرف‌ ‌در حوزه‌های مقدسه علمیه ـ صانهاالله تعالی عن الحدثان. در خاتمه از خدای تعالی ادامۀ‌ ‌توفیقات آن جناب را در راه ترویج شریعت مقدسه خواستارم. والسلام علیکم و‌ ‌رحمة الله و برکاته. ‌

‌تاریخ یازدهم محرّم الحرام ۱۴۰۰‌

‌روح الله الموسوی الخمینی.

[۱]

 

وفات

سرانجام آیت الله آشتیانی در ۱۶ شهریور ۱۳۶۳ خورشیدی در تهران دیده از جهان فروبست و در مقبره‌ آشتیانی در شهر ری به خاک سپرده شد.

 

 پیام تسلیت امام خمینی

بسم اللّه‌ الرحمن الرحیم

انا للّه‌ و انا الیه راجعون

خبر تاسف و تاثرآور رحلت عالِم متقی مهذب و فقیه ارزشمندِ متعهد، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین، مرحوم آقای حاج میرزا محمدباقر آشتیانی (رحمة‌اللّه‌علیه) موجب نگرانی و تالم شد. اینجانب ایشان را از جوانی می‌شناختم. و آنچه از ایشان دریافتم تقوا و صفای باطن و اخلاق کریمانه و اشتغال به علم و عمل بود. خاندان محترم ایشان از اساتین فقاهت و چهره‌های بارز بین علما و فقها بودند. و خدمت‌ها به علم و حوزه‌های علمیه نمودند «فجزاهم‌ اللّه‌ عن الاسلام خیراً».

اینجانب فقدان این بزرگوار را به حوزه‌های علمیه و علمای معظم، خصوصاً علمای اعلام تهران (دامت‌برکاتهم) و به خاندان و بستگان محترمشان تسلیت عرض، و از خداوند تعالی برای ایشان رحمت و غفران، و برای بازماندگانشان صبر و سلامت، و برای علمای اعلام سعادت و صحت، و برای اسلام بزرگ قوّت و قدرت، و برای مجاهدان در راه خدا پایداری و استقامت، و برای شهدای جبهه‌ها و غیرجبهه‌ها علوّ مقام و عظمت، و برای بازماندگانشان شکیبایی و کرامت، و برای مفقودین و اسرا رجوع به اوطانشان با سرافرازی و شهامت، خواستارم. و امیدوارم با دعای خیر حضرت بقیة‌اللّه‌ (ارواحنالمقدمه‌الفداء) این کشور اسلامی از شرّ اجانب محفوظ باشد.

۱۱ ذی‌ الحجه ۱۴۰۴

روح الله الموسوی الخمینی.

[۲]

 

 پانویس

۱.  امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج۱۱، ص۱۶۸.    

۲.  امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج۱۹، ص۵۳.    

 

 

منبع

 خبرگزاری جمهوری اسلامی، برگرفته از «درباره محمدباقر آشتیانی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۳/۰۵.    

 پرتال امام خمینی، برگرفته از «اجازه‌نامه در اخذ وجوه شرعیه»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۳/۰۵.    

 دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، برگرفته از «تسلیت رحلت آقای محمدباقر آشتیانی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۳/۰۵.    

 مرکز اسناد انقلاب اسلامی، برگرفته از «آیت‌الله میرزا محمدباقر آشتیانی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۳/۰۵.    

 

مشاهده خبر در جماران