نقاره‌خانه و سقاخانه حرم رضوی چگونه شکل گرفتند؟ + تصاویر
رضا سلیمان‌نوری خراسان پژوه اظهار کرد: امام رضا(ع) از آنچنان جایگاه والایی در بین مردم ایران و خراسان برخوردار بوده و هست که در طول زمان هر کس به فراخور حال خود تلاش کرده گامی در راه خدمت به دوستداران ایشان بردارد.
جی پلاس؛ رضوی نقاره‌خانه حرم رضوی حکم رسانه حرم را داشته و به عنوان رسانه‌ای صوتی از خبر و اتفاق‌های پیرامون خود خبر می‌داد. سقاخانه صحن انقلاب موسوم به سقاخانه اسماعیل طلا نیز همان جایی است که خیلی‌ها نوشیدن از آن به نیت شفا را جزوی از مناسک زیارتشان می‌دانند. ارادت‌ورزی بخش‌ها و آیین‌های که در حرم رضوی وجود دارد منحصر به فرد و انگشت‌شمار است و در طول زمان هرکس به فراخور حال خود تلاش کرده تا گامی در راه خدمت دوستداران حضرت رضا(ع) بردارند.
رضا سلیمان‌نوری اظهار کرد: امام رضا(ع) از آنچنان جایگاه والایی در بین مردم ایران و خراسان برخوردار بوده و هست که در طول زمان هر کس به فراخور حال خود تلاش کرده گامی در راه خدمت به دوستداران ایشان بردارد.
وی ادامه داد: یکی از بارزترین این موارد نقاره‌خانه حرم رضوی است. در روزگاران پیشین، استفاده از شیپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه در کاخ‌ها و قصرها و محل‌های اقامت حاکمان و امیران در شهرها و بیابان‌ها نقاره می‌زدند تا مردم را احضار و یا مرخص کنند. طبل نواختن و شیپور زدن نیز نشان از حاکمیت و اقتدار شاهان به شمار می‌رفت.
این خراسان پژوه ادامه داد: در ایران نواختن طبل و نقاره تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان نیز در مراکز استان‌ها به هنگام معینی از آن استفاده می‌کردند و در مناطق شرقی کشور حتی تا اوایل قرن حاضر نیز استفاده از آن معمول و رایج بود اما بر اساس اسناد موجود این سنت به دستور شاهان صفوی در حرم رضوی اجرایی شد.
سلیمان نوری گفت: یکی از قدیمی‌ترین اسناد مکتوب موجود در این موضوع روایت «فضل‌بن‌روزبهان خنجی» در کتاب میهمان‌نامه بخارا، درباره زیارت محمدخان شیبانی، حاکم ماوراءالنهر است که مشهد و ناحیه طوس را تصرف کرده بود. وی در کتاب خود می‌نویسد «سلطان تصمیم گرفت به زیارت امام رضا(ع) برود، از این رو با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد شد. من با گروهی زودتر به مشهد رفتیم و در آنجا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر بالای بارگاه حضرت محلی که برای حضرت نقاره می‌زنند، جماعت نقاره‌چیان اردوی همایون و نفیرچیان ایستاده، مترصد آنکه چون موکب همایون برسد، نقاره بکوبند و نفیر نوازند...».
قدیمی‌ترین سند مرتبط با نقاره‌خانه موجود در آستان قدس مربوط به سال ۱۰۱۲ هجری قمری
وی بیان کرد: این کتاب در سال ۹۱۵ هجری قمری نوشته شده است. با توجه به اینکه آغاز دوران سلطنت صفویان در ایران سال ۹۰۷ هجری قمری است، می‌توان اندیشید که این سنت قبل از استیلای صفویان بر ایران و در دوران حضور شاهرخ تیموری در مشهد برای نخستین بار اجرایی شده باشد؛ البته قدیمی‌ترین سند مرتبط با نقاره‌خانه موجود در آستان قدس مربوط به سال ۱۰۱۲ هجری قمری است.
این خراسان پژوه تصریح کرد: نقاره‌خانه حرم رضوی در گذشته حکم رسانه حرم را داشته است. رسانه‌ای صوتی که خبر از اتفاق‌های پیرامون می‌داد. صبح‌ها پیش از طلوع آفتاب و عصرها پیش از غروب خورشید صدای نقاره‌ها شنیده می‌شود. امروزه در جشن‌هایی مثل شب ولادت امامان معصوم و جشن‌ها و اعیادی مثل عید فطر، عید قربان، عید نوروز نیز نقاره‌زن‌ها می‌نوازند. در ماه رمضان نیز یک نوبت یعنی ۲ ساعت مانده به سحر و به مدت نیم‌ساعت نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب آفتاب نقاره افطار نواخته می‌شود.
سلیمان‌نوری با اشاره به یکی از دلنشین‌ترین زمان‌های نواختن نقاره در حرم رضوی گفت: وقتی یکی از دخیل‌بستگان حاجت‌روا می‌شود، نقاره‌ها به صدا در می‌آیند که زائران حرم متوجه می‌شوند، یکی از میان آن‌ها به آرزویش رسیده است. در این زمان‌ها نقاره‌زنی تنها صدای حاجت‌روایی می‌دهد. البته نقاره‌خانه رضوی که یگانه نقاره‌خانه ایران است در ماه‌های محرم و صفر به احترام سوگواریِ معصومین(ع) ساکت می‌شود و پس بعد از روز سی‌ام صفر، شهادت امام رضا(ع) دوباره صدای نقاره‌خانه به گوش زائران می‌رسد.
وی در خصوص سقانه، دیگر بنای معروف حرم رضوی اظهار کرد: دیگر بنای ویژه حرم رضوی که به رغم داشتن موارد مشابهبسیار هنوز هم یگانه و خاص است، سقاخانه صحن انقلاب موسوم به سقاخانه اسماعیل طلایی است. همان جایی که خیلی‌ها نوشیدن از آن به نیت شفا را جزوی از مناسک زیارتشان می‌دانند و خیلی‌ها نیز به تبرک، قدری از آب آن را به سوغات می‌برند.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان اضافه کرد: براساس اسناد موجود سنگ بنای سقاخانه بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ هجری قمری گذاشته شده است. در آن سال‌ها سنگاب یک پارچه آن، از سنگ مرمر اعلا به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شد و بعدها شخصی به نام اسماعیل‌خان بر فراز سنگاب، پوششی هشت ضلعی و سقفی گنبدی‌شکل ساخت و آن را طلاکاری کرد.
سلیمان‌نوری عنوان کرد: سقاخانه درگذشته به شکل یک گل بود که در چهار طرف آن چهار حوض قرار داشت و ۲ آب باریکه از آن به خارج حرم امتداد داشت. آب در آن زمان توسط قاطرها از سناباد به حرم حمل می‌شد. قاطرهایی که به وسیله دربانان آستان قدس با آینه‌بندی و روکش شال ترمه کشمیری زینت می‌شدند. آب‌هایی که با قاطرها حمل می‌شد، درون این حوض‌ها ریخته می‌شد تا به مصرف زائران برسد.
وی افزود: در ادامه عمر پر فراز و نشیب سقاخانه نادری حدود سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۸ به جای حوض‌های چهارگانه اطراف، چهار باغچه ایجاد شد اما سال ۱۳۳۰ برای ایجاد وضوخانه‌هایی در مکان حوض‌های سابق چهار حوض جدید نیز ساخته شد.
این خراسان‌پژوه ادامه داد: این حوض‌ها تا دهه اخیر وجود داشتند اما پس از آخرین تغییرات در صحن انقلاب به خاطره‌ها پیوستند. شمایل امروز سقاخانه اندکی با سال‌های قبل تفاوت دارد. سقف گنبدی شکل سقاخانه روی پایه‌هایی از سنگ مرمر کنده‌کاری و کاشی قرار دارد و سطح آن از بالای کاشی پایه‌ها با خشت‌های مطلا تزیین شده است. همچنین درون سقاخانه و زیر پوشش آن دور تا دور به اسماءالله مزین است.
منبع: ایسنا
مشاهده خبر در جماران