وحید بهبهانی؛ عالمی که او را علامه ثانی و محقق ثالث می نامیدند

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی محمد باقر بهبهانی مشهور به وحید بهبهانی اختصاص دارد.

 

زندگینامه محمدباقر بهبهانی

محمدباقر بهبهانی (۱۱۱۸ق ـ ۱۲۰۵ق) مشهور به وحید بهبهانی و ملقب به آقا، فقیه، اصولی امامی قرن ۱۲ قمری. بهبهانی به «وحید عصر» (یگانه دوران) ملقب شد و به لقب‌های دیگری همچون «استاد اکبر»، «استاد کل» ، «علامه ثانی» و «محقق ثالث» مشهور است. وی با اخباری‌گری و اخباریان تندرو مبارزه می‌ کرد و با فعالیت ‎های او اخباری‎گری به حاشیه رفت. وحید بهبهانی در کربلا درگذشت و در حرم امام حسین (ع) دفن شد.

همایش بزرگداشت وحید بهبهانی، با هدف بررسی آثار و نظرات علمی او در سال ۱۳۹۴ش در کربلا برگزار شد و از مجموعه کتاب‌هایی مرتبط با زندگی‌نامه، شاگردان و دیدگاه‌ های فقهی، اصولی، حدیثی و.. بهبهانی رونمایی شد.

 

اطلاعات فردی

لقب وحید بهبهانی، آقا

تاریخ تولد سال ۱۱۱۸ قمری

تاریخ وفات ۲۹ شوال ۱۲۰۵ق (جمعه ۱۰ تیر ۱۱۷۰ش)

محل دفن حرم امام حسین(ع)، پایین‌ پای شهدای کربلا

شهر وفات کربلا

خویشاوندان سرشناس آقا محمدعلی بهبهانی (فرزند)، سید علی طباطبایی (داماد)

اطلاعات علمی

استادان محمداکمل اصفهانی(پدر)، سید محمد طباطبایی بروجردی، سید صدرالدین قمی همدانی و ...

شاگردان محمدمهدی نراقی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، جعفر کاشف‌الغطاء، ابوعلی حائری، سید محمدجواد عاملی، میرزای قمی و ...

محل تحصیل اصفهان، کربلا، بهبهان

اجازه روایت از پدرش، نیز سید صدرالدین قمی، سید محمد بروجردی

تألیفات الاجتهاد و الاخبار، اصاله البرائه، حاشیه تهذیب علامه، حاشیه ارشاد اردبیلی، حاشیه مسالک الافهام، شرح مفاتیح الکلام و ...

سایر مبارزه با اخباری‌گری

 

زندگی‌نامه

محمدباقر بهبهانی در اصفهان و در سال ۱۱۱۸ق متولد شد.[۱] پدرش، محمد اکمل اصفهانی، از شاگردان علامه مجلسی بود[۲] و مادرش دختر آقا نورالدین بن ملا صالح مازندرانی بوده است.[۳] بهبهانی از احفاد علامه محمدباقر مجلسی است.[۴]

 

وحید بهبهانی هشتاد و سه سال عمر کرد و در اواخر عمر، درس و بحث را ترک کرد و تنها به تدریس شرح لمعه در کربلا اکتفا کرد و دستور داد که شاگردش، بحرالعلوم به نجف بازگردد و مستقلا به تشکیل حوزه درس و بحث و رسیدگی به امور شیعیان بپردازد. بهبهانی در ۲۹ شوال ۱۲۰۵ق (۱۰ تیر ۱۱۷۰ش) وفات کرد و در کربلا در حرم امام حسین(ع) و در پایین‌پای شهدای کربلا به خاک سپرده شد.[۵]

 

فرزندان

اولین فرزند وحید به نام محمد علی، فقیهی مشهور در کرمانشاه بود. فرزند دیگر وی عبدالحسین نام داشت که در دوران مرجعیت پدرش امور مالی و بررسی استفتائات بر عهده او بوده است.[۶]

وی دختری نیز داشته که همسر میر سیدعلی طباطبایی (صاحب ریاض) شد و از فرزندان او سید محمد مجاهد (متوفی ۱۲۴۲) ، صاحب المناهل است که فتوای جهاد علیه روسیه تزاری را در زمان فتحعلی شاه قاجار صادر کرد.[۷]

 

تحصیلات

وحید بهبهانی دوران کودکی و نوجوانی را در اصفهان گذراند و علوم عقلی را نخست نزد پدرش آموخت[۸] و بعد از مرگ پدر و هجوم و تسلط محمود افغان بر اصفهان در ۱۱۳۵ق، از اصفهان خارج و در بهبهان و حوالی آن اقامت گزید و بدان جهت به بهبهانی شهرت یافت.[۹] چندی بعد راهی عراق شد.

در نجف از اساتیدی چون سید محمد طباطبایی بروجردی (پدر همسرش)، سید صدرالدین قمی همدانی (شارح وافیة الاصول) بهره برد.[۱۰] وی از پدر و نیز سید صدرالدین قمی و سید محمد بروجردی اجازه روایت دریافت کرده بود.[۱۱]

گفته شده محمدباقر بهبهانی به استاد الکلّ فی الکلّ معروف است.[۱۲]

محمدباقر بهبهانی پس از تکمیل تحصیل در عراق، راهی بهبهان شد و بین سال‌های ۱۱۴۰ تا ۱۱۷۰ق حدود سی سال در آنجا سکونت داشت.[۱۳]

 

برخی عامل هجرت بهبهانی را به بهبهان، موقعیت آرام این منطقه دانسته که پس از آشفتگی اوضاع اصفهان، پناهگاه اهل علم شده بود، عامل دیگر مقابله با مسلک اخباری بوده که در آن زمان توسط شیخ عبدالله سماهیجی بحرینی (متوفی ۱۱۳۵ق) در بهبهان رونق یافته و پس از او شاگردش سید عبدالله بلادی (متوفی ۱۱۶۵ق) آن را دنبال می‌ کرد.[۱۴]

وحید بهبهانی پس از مقابله علمی پیگیر با روش اخباری در بهبهان به اتفاق جمعی از بستگان و عشایر محلی به کربلا رفت و در آنجا ساکن شد و تا پایان عمر در آنجا ماند.[۱۵]

 

شاگردان

در منابع، نام شاگردان مشهور بهبهانی که برخی از وی اجازه روایت دریافت کرده اند، تا چهل نفر ذکر شده است.[۱۶] برخی از ایشان عبارتند از:

ملاّ مهدی نراقی (متوفی ۱۲۰۹)

سید محمد مهدی طباطبایی مشهور به بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲)

ابوعلی حائری، مؤلف منتهی المقال (متوفی ۱۲۱۵)

سید محمدجواد عاملی، مؤلف مفتاح الکرامة (متوفی ۱۲۲۶)

شیخ جعفر نجفی، کاشف الغطاء (متوفی ۱۲۲۸)

میرزا ابوالقاسم قمی، مؤلف قوانین (متوفی ۱۲۳۱)

میر سیدعلی طباطبایی، مؤلف ریاض المسائل (متوفی ۱۲۳۱)

شیخ اسدالله کاظمی، مؤلف مَقابِس الانوار (متوفی ۱۲۳۴)

ملا احمد نراقی (متوفی ۱۲۴۵)

شیخ محمدتقی اصفهانی، مؤلف هدایة المسترشدین (متوفی ۱۲۴۸)

محمدابراهیم کلباسی اصفهانی (متوفی ۱۲۶۱)

سید محمدحسن زنوزی خویی، مؤلف ریاض الجنّة (متوفی ۱۲۴۶) [۱۷]

 

آثار

محمدباقر بهبهانی بر ابواب عبادات کتاب مفاتیح الشرایع اثر فیض کاشانی شرح و بر مدارک الاحکام نوشته سید محمد عاملی حواشی نوشته است. وی در علم رجال و حدیث نیز تحقیقات رجالی‌ داشت که به صورت تعلیقه بر کتاب (منهج المقال) است و کوشیده تا راویانی را که دلیل روشنی بر وثاقت آنان نیست به کمک قرائن توثیق کند و از این جهت مورد نقد رجال‌شناسان متأخّر قرار گرفته است.[۱۸]

از وحید بهبهانی، ۱۱۹ رساله و کتاب برجای مانده که شماری از آنها عبارتند از:

الحاشیه علی مدارک الاحکام

الرسائل الأصولیة

الرسائل الفقهیة

الفوائد الحائریة

حاشیة الوافی (بهبهانی)

حاشیة مجمع الفایدة و البرهان

رساله عملیه (مع التعلیقات للمجدد الشیرازی)

مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرایع

ابطال القیاس

اثبات التحسین و التقبیح العقلیین

الاجتهاد و الاخبار

اصاله البرائه

اصاله الصحه فی المعاملات و عدمها

اصول الاسلام و الایمان

التعلیقه البهبهانیه

التقیه

حاشیه ارشاد علامه

حاشیه تهذیب علامه

حاشیه بر شرح ارشاد الاذهان ملا احمد اردبیلی (ارشاد الاذهان تالیف علامه حلی است).

حاشیه مسالک الافهام

حاشیه معالم الاصول شهید ثانی

شرح مفاتیح الکلام[۱۹]

حاشیه بر کفایة المقتصد محقق سبزواری

رساله‌ اى در حلیت جمع بین فاطمیتین در رد شیخ یوسف بحرانى‌

التحفة الحسینیه در صلاه و صوم این کتاب به همین نام به فارسی برگردان شده است.[۲۰]

حاشیه بر منهج المقال میرزا محمد استرآبادی

رساله فوائد ملحقه به فوائد اصولیه موسوم به فوائد جدیده

احکام زکات و خمس به زبان فارسی

احکام حج به زبان فارسی

رساله معاملات به زبان فارسی

رساله حرمت غناء

رساله حل شبهه جبر و اختیار

رساله جمع بین الاحادیث و اقسام آن

رساله اصول خمسه به زبان فارسی

رساله حجیت استصحاب

رساله استحباب نماز جمعه و بطلان وجوب عینی آن[۲۱]

رسالة فی الکر

آداب التجارة[۲۲]

 

مبارزه با اخباری‌گری

مبارزه آیت الله بهبهانی با اخباری‌گری از زمان توقّف طولانی او در بهبهان آغاز شد. بهبهان به سبب مهاجرت بسیاری از علمای بحرین مرکز فعالیت پیروان نظریه اخباری‌گری شده بود و وحید بهبهانی در آنجا به تدریس، اقامه نماز جماعت و تصّدی امور دینی و از همه مهم‌تر به تألیف در جهت تبیین و نقد آرای اخباریان پرداخت.

وی کتاب الاجتهاد و الاخبار را که نوعی دفاعیه از مسلک اجتهاد است، در ۱۱۵۵ق در بهبهان تألیف کرد و در آن مبانی اخباری‌گری را به باد انتقاد گرفت.

وحید بهبهانی در کربلا که آن زمان محل تجمّع اخباریان بود، چند روز به درس شیخ یوسف بحرانی (متوفی ۱۱۸۶) ، سرآمد فقهای عصر و آخرین نماینده مسلک اخباری‌گری، حاضر شد. سپس اعلام کرد که مایل است اندک زمانی به جای بحرانی درس بگوید و از وی خواست تا شاگردانش را به حضور در درس وی سفارش کند.

 

بحرانی که اخباری معتدلی بود و به تعبیر خودش راه میانه[۲۳] را برگزیده بود، خود به دسته‌بندی علمای شیعه به اخباری و اصولی و بدگویی از مجتهدان بزرگ شیعه انتقاد داشت. از این‌رو مجلس درس خود را که بزرگترین حلقه درسی در آن زمان بود به آقامحمدباقر بهبهانی واگذار کرد و او ظرف سه روز با تبیین نظریه اجتهاد و نقد نظریات اخباریان، نزدیک به دو سوم شاگردان بحرانی را از مرام اخباری رویگردان ساخت.[۲۴]

 

محمدباقر بهبهانی بیش از سی سال در کربلا ماند و موفق شد تا جریان اخباری‌گری را کنار زده، حوزه اجتهادی خود را بر پا کند.[۲۵] از آنجا که اصول فقه در اثر تجدید نظر وی در مباحث آن ترویجى شگفت‌ آور یافت، او را مؤسس بهبهانى و مروج بهبهانى لقب دادند.[۲۶]

 

همایش وحید بهبهانی

همایش بزرگداشت وحید بهبهانی، با هدف بررسی آثار و نظرات علمی او ۱۱ مرداد ۱۳۹۴ش در کربلا برگزار شد.[۲۷] در این کنگره از مجموعه کتاب‌هایی با نام «سلسلة آثار المؤتمر العالمی للعلامة المجدد الوحید البهبهانی» تالیف نویسندگان مختلف، مرتبط با زندگی‌نامه، شاگردان و دیدگاه‌های فقهی، اصولی، کلامی، رجالی، حدیثی و.. بهبهانی در ۱۹ جلد رونمایی شد.[۲۸] این کتاب‌ها توسط انتشارات مرکز کربلاء للدراسات و البحوث در ۱۴۳۶ق در کربلا به چاپ رسید.[۲۹]

 

پانویس

1. علیاری، بهجة الامال، ۱۳۶۶ش، ج ۶، ص۵۷۲

2. قمی، الکنی، ج۲، ص۹۷.

3. بهبهانی، فوائدالوحید، ص۶۴ ؛ بهبهانی، الرسائل، ۱۴۱۶ق، ص۲۸، ۱۹۶؛ قمی، فوائد، ج۲، ص۴۰۸.

4. آزاد کشمیری،‌ نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، متن‌ ج‌۱، ص۳۲۷.

5. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش،‌ ج ۱، ص ۵۱

6. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۶۸

7. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش، ج ۱، ص ۱۲۸، ۱۷۹ ؛ دوانی، آقامحمدباقر بن محمداکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، ۱۳۶۲ش، ص ۲۵۶ و ۲۷۲.

8. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ج ۱، ص ۱۴۷

9. حبیب آبادی،‌ مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۲.

10. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش، ج۱، ص۱۴۷ـ۱۴۹؛ دوانی، آقامحمدباقر بن محمداکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، ۱۳۶۲ش، ص۱۱۲.

11. حبیب آبادی،‌ مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۹.

12. مازندرانی، ج ۶، ص ۱۷۷ ؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص ۱۹۸ ؛ جاپلقی، روضة البهیة فی طرق الشفیعیة، ص ۳۱ ؛ بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش، ج ۱، ص ۱۴۶ـ۱۴۷

13. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش، ص۱۴۷ـ۱۴۹.

14. جزایری، الاجازة الکبیرة، ۱۴۰۹ق، ص۲۰۵ ـ ۲۰۶ ؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص ۹۳ و ۹۸.

15. بهبهانی، مرآت الاحوال جهان نما، ۱۳۷۳ ش، ج ۱، ص ۱۴۸ ـ ۱۴۹.

16. حبیب آبادی،‌ مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۱.

17. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۰۴ق، جزء۲، قسم ۱، ص ۱۷۲ ؛ قمی، فوائد، ج ۲، ص ۴۰۶ ؛ بهبهانی، الفوائد الحائریه، ۱۴۱۵ق، مقدمه ، ص ۱۹ ـ ۲۰

18. خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج ۲، ص ۳۴۶ و ج ۵، ص ۱۲۹، ۱۳۳ و ج ۷، ص ۶۰ و ج ۱۶، ص ۴۵ ـ ۴۶

19. مازندرانی، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج ۶، ص ۱۸۰ـ۱۸۲ ؛ بهبهانی، الفوائد الحائریه، ۱۴۱۵ق، مقدمه، ص ۲۰ ـ ۲۶

20. حبیب آبادی،‌ مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۵.

21. آزادکشمیری،‌ نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، متن‌ ج‌۱، ص ۳۲۸-۳۳۰.

22. خان بابا، مؤلفین کتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاکنون، ۱۳۴۰ش، ج‌۲، ص۱۸

23. بحرانی، الحدائق، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص ۱۵

24. مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹ق، ج ۲، ص ۲۸۵

25. آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱۶، ص ۳۳۰ ـ ۳۳۱

26. حبیب آبادی،‌ مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۲.

27. «همایش بین‌المللی آیت الله وحید بهبهانی در کربلا آغاز شد»، خبرگزاری ابنا.

28. «کنگره بین‌المللی علامه وحید بهبهانی در کربلا آغاز به‌کار کرد»، خبرگزاری ایکنا.

29. بوری، الوحید البهبهانی محدثا، ۱۴۳۶ق، شناسنامه کتاب.

 

منابع

آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق.

آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، ۱۴۰۴ق.

امین، سید محسن، اعیان الشیعة، چاپ حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.

بحرانی، لؤلؤة البحرین، چاپ محمد صادق بحرالعلوم، قم.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳ش.

بهبهانی، احمد، مرآت الاحوال جهان‌نما، قم، ۱۳۷۳ ش.

بهبهانی، محمدباقر، الرسائل الاصولیة، قم، ۱۴۱۶ق.

بهبهانی، محمدباقر، الفوائد الحائریة، قم، ۱۴۱۵ق.

بهبهانی، محمدباقر، فوائد الوحید البهبهانی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم، ۱۴۰۴ق.

بوری، امین حسین، الوحید البهبهانی محدثا، کربلا، مرکز کربلاء للدراسات و البحوث، چاپ اول، ۱۴۳۶ق.

تنکابنی، قصص العلماء، تهران.

جاپلقی بروجردی شفیعا، روضة البهیة فی طرق الشفیعیة، چاپ سنگی، تهران ۱۲۸۰ش.

جزایری، الاجازة الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم، ۱۴۰۹ق.

حبیب آبادی،‌ محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، اصفهان، نفایس مخطوط اصفهان، چ۱، ۱۳۶۴ش.

خان بابا، مشار، مؤلفین کتب چاپى فارسى و عربى از آغاز چاپ تاکنون، بی جا، بی نا، ۱۳۴۰ش.

خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.

دوانی، آقامحمدباقر بن محمداکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، تهران، ۱۳۶۲ش.

علیاری، بهجة الامال فی شرح زبدة المقال، چاپ جعفر حائری، تهران، ۱۳۶۶ش.

قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، چاپ افست، قم.

قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویة، تهران.

«کنگره بین‌المللی علامه وحید بهبهانی در کربلا آغاز به‌کار کرد»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۰ش.

مازندرانی حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم، ۱۴۱۶ق.

مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹ق.

«همایش بین‌المللی آیت الله وحید بهبهانی در کربلا آغاز شد»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲ دی ۱۴۰۰ش.

 

مشاهده خبر در جماران