رمزگشایی از کتاب «راز سر به مهر»؛ ناگفته هایی از مذاکرات هسته ای و برجامی - ۱۸/ از نگرانی روس ها در مورد توافق ایران با غرب تا مکالمه مهم عباس عراقچی و ریابکوف

پایگاه خبری جماران: اخیرا کتاب با «راز سر به مهر» به قلم محمدجواد ظریف، علی اکبر صالحی، سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی با موضوع برجام در ۶ جلد به نگارش درآمد و توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است.

این مجموعه گزارشی است توصیفی و مستند درباره روند یکی از مهمترین پرونده های تاریخی ایران که می کوشد قرائت ایرانی از برهه ای مهم در سرنوشت معاصر را به تصویر بکشد.

 

وین (۳): موضوعات و گفتگوهای دشوار

• صبح روز ۱۹ فروردین ۱۳۹۳ش، جلسۀ افتتاحیۀ دورۀ سوم مذاکراتی با طرح موضوع رویۀ غیرمناسب طرف آمریکایی در عدم صدور روادید برای سفیر و نمایندۀ دائم معرفی شده از سوی جمهوری اسلامی ایران به سازمان ملل متحد، آقای حمید ابوطالبی به‌عنوان عدم پایبندی به تعهدات بین‌الملل و قواعد میزبانی سازمان ملل آغاز شد. دکتر ظریف به‌صورتی مبسوط در خصوص اهمیت احترام به مردم ایران اشاره کرده، به ضرورت احتراز از اقداماتی توجه داد که نزد مردم ایران به تحمیل، ‌زیاده‌خواهی و اهانت تعبیر خواهد شد. بلافاصله پس از این تأکید، وی انتقاد از قطعنامۀ پارلمان اروپا را مطرح ساخت و در پایان هم به موضوع مصوبۀ سنای آمریکا پرداخت و به‌روشنی آن را اقدامی بسیار منفی و مانعی در مسیر نیل به توافق برشمرد.
• سومین دستور این دورۀ مذاکراتی ورود طرف‌ها به موضوع چگونگی برخورد با قطعنامه‌های شورای امنیت بود. نمایندۀ انگلیس به نمایندگی از سایر اعضای «پنج به‌اضافۀ یک»، ارائه‌دهندۀ این بخش از دیدگاه‌های طرف مقابل بود. او یادآور شد: طبق توافق ژنو باید به نحو رضایت‌بخشی به قطعنامه‌های شورای امنیت پرداخته شود. به اعتقاد ما این امر باید به‌گونه‌ای باشد که اعتماد بیشتری را نسبت به برنامۀ ایران جلب نماید.
• هیئت مذاکره‌کنندۀ جمهوری اسلامی ایران براساس خطوط قرمز ابلاغ شده، نخست به بیان این پاسخ مبادرت ورزید: در درجۀ نخست توافق ژنو خواهان رسیدگی^[۱] به قطعنامه‌ها شده که لزوماً به معنی اجرا نیست. در درجۀ بعدی، در خصوص موضوع موشک، موضعِ کاملاً روشن، آشکار و اعلام شدۀ جمهوری اسلامی براین اصل استوار بوده که نظام دفاعی و موشکی ما به‌هیچ‌وجه موضوع مذاکره نیست. البته در رابطه با کلاهک‌های هسته‌ای، با توجه به فتوای مقام معظم رهبری اعتقاد ما این‌گونه است که اگر بتوانیم هدف مذاکرات را که اطمینان از صلح‌آمیز بودن برنامۀ هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است محقق کنیم، وجود کلاهک هسته‌ای هم خود به خود منتفی خواهد بود.
• در برابر این استنتاج برخورد طرف مقابل همچنان مصرّانه بیان انتظارات گذشته بود لذا در مورد اصل مسئلۀ موشک کوشید باردیگر باب گفتگو را بگشاید. جان کلام و ملخص آنچه بیان کردند این بود که به‌عنوان مثال اگر از وجود یک فشنگ نگران باشیم، از وجود اسلحه‌ای که بتواند این فشنگ را شلیک کند هم نگران خواهیم شد.
• طرح این نکته، به‌ویژه که خارج از تذکارهای مکرّر مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی ایران از ابتدای ورود به مذاکرات برای تفاهم موقت در ژنو بود، سبب شد فضای جلسه به طرز چشمگیری متلاطم شده و هیئت ایرانی با تغییری بارز در لحن و رفتار خود، به تندی و با نهایت بدخلقی بدین شرح واکنش نشان دهد: همان‌گونه‌که بارها گفته شده است جمهوری اسلامی ایران به‌هیچ‌وجه موشک و نظامات دفاعی کشور را موضوع مذاکره نمی‌داند و اصلاً اجازۀ مذاکره در این خصوص ندارد. بنابراین «اگر می‌خواهید مذاکرات متوقف شود، این بحث را ادامه دهید». با بیان این جمله از سوی دکتر عراقچی، رؤسای هیئت‌های آمریکا و فرانسه هم‌زمان اما با لحنی آرام بیان داشتند، «مطمئن هستیم راهی پیدا می‌شود».

نیازهای عملی برنامۀ هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران چه بود؟

• گنجاندن عبارت تعریف حدود و ثغور برنامۀ غنی‌سازی ایران برپایۀ معیار «نیازهای عملی»، دامی شده بود که به‌جای جمهوری اسلامی ایران، طی نشست وین (۳) کشورهای «پنج به‌اضافۀ یک» در حلقۀ آن افتادند. این میدان باز مجالی ساخته بود تا دانشمندان صنعت هسته‌ای کشور با توجه به نیازهای توسعه‌ای ایران، برآوردهایی تازه‌ تدوین کنند، که گرچه دیرهنگام بود، اما دو حاصل روشن داشت: نخست اینکه اجازه می‌داد پس از سال‌ها مذاکره دربارۀ این پرونده، جزئیات و دقایق موضوع مذاکره و ابعاد برنامه‌های توسعۀ ملّی که فرایندهای پیشرفت دانش بومی هسته‌ای در پیوست آن جای گرفته بود، قابل دسترس گردد. امری که بی‌شک در تعیین خطوط قرمز مذاکراتی از سوی مقامات عالی نظام می‌توانست نقطۀ اتکایی قابل اعتنا باشد. از سوی دیگر با یافتن خطوط اصلی اهداف و چشم‌انداز‌های برنامۀ هسته‌ای، مذاکره‌کنندگان هم می‌توانستند با قدرت بیشتر در مسیر دفاع از منافع ملّی و تکالیف مأموریت وارد عمل شده و قالبِ بستۀ تفاسیر و منطق «پنج به‌اضافۀ یک» را به چالش بکشند. لذا بی‌جهت نبود که طرف مقابل از دور دوم مذاکرات در وین (۲) در پی مقاومت هیئت ایرانی متوجه این نکته شد که درج عبارت «براساس نیازهای عملی» در توافق ژنو، برای جمهوری اسلامی ایران فرصت و حقی ایجاد کرده تا مرزهای این سلسله نیازها را برشمارد.

روسیه؛ تحول در مواضع

• اندیشه‌های روسیه طی این نشست در خصوص اراک و فردو پیشنهادهای مناسبی به‌نظر می‌رسید که خلاف نظر غربی‌ها بود. روس‌ها در لابه‌لای گفتگو و در قیاس با برخی نشست‌های قبلی بعضاً مواضع جالبی می‌گرفتند که خلاف نظر غربی‌ها بود، گرچه غربی‌ها کوشش می‌کردند این تغییر مواضع را نادیده بگیرند و توجهی به آن نشان ندهند، اما رویکرد روسیه برای آنها آزاردهنده شده بود. در ملاقات خصوصی هیئت ایرانی با آقای ریابکوف نمایندۀ روسیه، از ایشان در خصوص مصاحبۀ قبلی‌اش مبنی بر احتمال تأثیرگذاری اوکرائین بر مذاکرات پرسش شد. وی گفت؛ حضور ما در مذاکرات تابع سه اصل است که به غربی‌ها هم گفته‌ایم: اولاً موضع ما تغییر نکرده و ما همچنان فعالانه در مذاکرات حضور مثبت و سازنده خواهیم داشت؛ ثانیاً این موضع ما به‌خاطر منافع خودمان است نه به‌خاطر هیچ کشور دیگر؛‌ ثالثاً در صورت افزایش فشار غربی‌ها و مثلاً تحریم‌های سنگین‌تر، هیچ‌کدام از مواضع روسیه مصون از تجدید نظر نخواهد بود. در ادامۀ بحث هم این آقای ریابکوف بود که از همتای ایرانی خود سؤال کرد: «آیا فکر می‌کنید ممکن است غربی‌ها روسیه را از پنج به‌اضافۀ یک بیرون کنند». پاسخ چنین بود: «تصور نمی‌کنیم چنین شود، مگر اینکه خود شما تصمیم بگیرید خارج شوید». آقای ریابکوف هم گفت: ما چنین نخواهیم کرد، مگر در شرایطی که فشارهای آنها و میزان تنش در روابط به حدی برسد که ناچار به تصمیمات جدی شویم. وقتی معاون وزیر خارجۀ روسیه این جمله را بیان داشت، دکتر عراقچی گفت: «امیدوارم به آنجا نرسید، ولی به شما بگوییم اگر به چنین نقطه‌ای برسید، بدانید که ما را در شرایط بسیار بسیار سختی قرار خواهید داد» و تلویحاً این معنی منتقل شد که در آن صورت ایران ناچار است بین شما و ادامۀ مذاکرات با غرب یکی را انتخاب کند. دکتر عراقچی به طنز ادامه داد: لذا صبر کنید این توافق انجام شود بعد هر کاری خواستید بکنید و ما هم با شما هستیم. آقای ریابکوف در آن لحظه نگرش پنهانِ توأم با نگرانی کشورش را به صراحت بیان داشت و گفت: «این البته حقیقتی است که شما در آستانۀ روابط جدیدی با غرب هستید و توافق هسته‌ای آغازگر این روابط جدید خواهد بود». دکتر عراقچی برای تصحیح تحلیل وی که می‌توانست در کنار تنشی که با آمریکا و اروپا بر سر مسائل اوکرائین پدیدار شده بود، برای مذاکرات نیز خسارت به بار آورد، گفت: «چنین نیست و حتی پس از توافق نیز ماهیت روابط ما با غرب فرق نخواهد کرد و ما همچنان مشکلات عدیده‌ای با آنها خواهیم داشت». بااین‌همه ریابکوف کماکان در صدق اظهاراتی که شنیده بود‌ تردید نشان داد، لذا دکتر عراقچی مجدداً یادآوری کرد: ما حتی به غربی‌ها هم گفته‌ایم که روابط ایران با اروپا و آمریکا در بهترین حالت،‌ و تأکید می‌کنیم در بهترین حالت،‌ چیزی شبیه روابط روسیه با غرب خواهد بود و هرگز به دوستی و شراکت نخواهد رسید.

مشاهده خبر در جماران