یادداشت/
منابع نهضت عاشورا - ۹؛ مقاتل، یکی از خاستگاه های گزارش رخدادهای عاشورا
پایگاه خبری جماران: در بین رخدادهای تاریخ اسلام، واقعه‌ای به گستردگی، نفوذ و ماندگاری عاشورا نمی‌توان یافت. این واقعیت را درتکاپویی که همه ساله در سنت یادکرد حماسه عاشورا از سوی جمع کثیری از مسلمانان در کشورهای متعدد برپا می‌شود و با شور و ولوله‌ای خاص همراه است می‌توان مشاهده کرد.
بی تردید یکی از دلایل آن، فصاحت عاشورا در نمایاندن چهره مظلومیت و ابعاد آن است. همچنین تلاقی «عقل» و«عشق» درصحنه های متعدد آن که راه به درایتی می برد که انسان را شایسته «لقاء الله» نموده و با در آمیختن واژه های «حسین»(ع) و «شهادت» ترسیم معقول، در کسوت محسوس را متجلی می سازد. از اینرو می توان گفت عاشورا آستانه ملکوت است که با عقل آغاز می‌شود و به عشق ختم می‌گردد و حسین(ع) یکی از اسماء‌الله که این دو سلوک موازی را در بی‌کرانگی هستی به هم پیوند می‌دهد تا بعثتی دوباره شکل گیرد، با این تفاوت که دیگر پیامی از جانب غیب نازل نخواهد شد.
عاشورا امتداد کعبه تا کربلا ست که مرز نور و ظلمت وحق و باطل را با خطی از خون معین می‌کند و معرفتی فراتر از شهود عارفان، درک حکیمان، فهم فقیهان و دانش اندیشمندان را شکل می‌دهد تا فطرت‌های حق جو وسالکان حق پو را با حقیقت بی‌زوال حکمت ومعنویت شریعت محمدی(ص) آشنا سازد.
کربلا نیز صحنه طواف گلرخان عاشورایی در مدار حق و حقیقت است که حج خود را اینجا تمام می‌کنند و از این پایگاه به معراج می‌رسند.
عاشورا با همه اهمیت و عظمت، در منابع یکسان منعکس نشده و گزارش های متفاوت از این رخداد حماسی ساحت نهضت عاشورائی ابا عبدالله الحسین (ع) را تحت تاثیر گرفته و کم وبیش آسیب هائی را متوجه اهداف آن نموده است. مقاتل یکی از خاستگاه های گزارش رخدادهای عاشوریند که بررسی آن ها از منظر آسیب شناسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
مقتل ابو مخنف
قدیمی ترین منبع که بطور مفصل به حوادث روز عاشورا و ماجرا های قبل وبعد آن پرداخته، مقتل ابو مخنف است که متاسفانه در پستوهای تاریخ جا مانده و به دست ما نرسیده است.ابو مخنف به دلیل نزدیکی زمانی و مکانی به حادثه عاشورا ، گزارش هایش از اهمیت و ارزش تاریخی بسیاری برخوردار می باشد .اما جز بخش هائی از آن که به انتخاب طبری در کتاب تاریخش آورده چیز بیشتری در دسترس نیست.بدیهی است مقتلی که به نام ابو مخنف انتشار یافته و در دسترس است و سرشار از مطالب سست و غیر صحیح می باشد، منسوب به وی بوده و مولف آن معلوم نیست. گمانه ها این است که این مقثل در عصر صفوی و توسط فرد بی مایه و گمنامی نگاشته شده باشد. از اینرو عالمانی همچون محدث قمی اگر مطلبی را به نقل از ابو مخنف نقل کرده اند به تاریخ طبری استناد داده ومقتل موجود را تائید نکرده اند.
امالی شیخ صدوق
از جمله مقاتل متقدم که ماخذ منابع بعدی قرار گرفته، گزارش شیخ صدوق درمجلس نوزدهم، سی ام وسی ویکم کتاب امالی (جمع املا)شیخ صدوق است. این مجموعه که در قرن چهارم تالیف شده املای 97 مجلس عالم بزرگ جهان اسلام، محمد بن علی بن بابویه (306-381) به شاگردانش است. شیخ صدوق به دلیل آنکه درراس محدثان شیعی قرارداشته ومولف یکی از کتب اربعه شیعه –من لایحضره الفقیه - است، مود وثوق بسیاری از عالمان دین قرار دارد. بویژه آنکه وی سلسه اسناد خود را به امام صادق (ع) می رساند.
لکن در میان مورخان و محدثان، جمعی با وجود احترام به شخصیت علمی شیخ صدوق سلسله راویان وی در خصوص گزارش های حادثه عاشورا ثقه ندانسته وصحت روایات آنان را شایان مطالعه و بررسی می دانند. یکی از سلسله راویانی که شیخ صدوق از آنان گزارش های حادثه عاشورا را نقل کرده ، حسن بن عثمان بن زیاد تستری است که مورد وثوق اندیشمندان شیعه نمی باشد و در منابع رجالی، به جعل حدیث و نسبت دادن احادیث دیگران به خود، متهم است. علاوه بر آن بررسیِ محتواییِ گزارش های شیخ صدوق ، اشکالات و کاستی هایی دارد که انتساب آن ها را به امام صادق علیه السلام ، دشوار می سازد.
مشاهده خبر در جماران