منابع نهضت عاشورا-۲؛ ابو مخنف راوی تاریخ عاشورا

پایگاه خبری جماران: ابومخنف یکی از راویان حماسه عاشورا به دلیل نزدیکی زمان حیات و محل زندگیش به واقعه کربلا – هفت دهه بعد در شهر کوفه - از معتبرترین راویان و روایتش از این واقعه از جامعیت برخوردار است. اما متأسفانه نسخه‌ای از متن کامل و اصلی آن در دست نیست و مقتلی که به ایشان منسوب است بنا به دلایل متعدد همانی نیست که توسط ایشان نگارش شده است. خاندان وی از اصحاب رسول خدا و یاران و یاوران امیرالمؤمنین علی(ع) بودند و خود وی به احتمالی از مجالس علمی امام صادق(ع) بهره برده است. از این‌رو در کتب رجالی متعدد از وی به بزرگی یاد شده است. بنابراین به نقل برخی منابع که به طعنه سعی کرده‌اند وی را عامی معرفی کنند نمی‌توان اعتماد کرد. زیرا مورخان مشهوری همچون، هشام بن محمد کلبی (م204.ق)، نصربن مزاحم منقری (م 212 .ق) و ابوالحسن مداینی(225. ق) از شاگردان وی بوده‌اند. 

براساس شواهد تاریخی، ابو مخنف از مورخین چیره دست زمان خود و پرکار و تلاش بوده، چنانکه قریب چهل عنوان کتاب تألیف کرده که متأسفانه هیچ‌یک در دست نیست و تنها ردی از نوشته هایش در بازنویسی سایر مورخین همانند طبری از روی کتاب وی است. با وجود این ثبت تاریخ کربلا مرهون تلاش ابو مخنف است. وی در تدوین حماسه عاشورا از هیچ کوششی فروگذار نکرده و به شیوه گفت‌و‌گو با شاهدان واقعه کربلا و یا کسانی که اطلاع درستی از آن داشتند به جمع‌آوری مطالب پرداخته است. از این رو مطالب وی را بایستی روایت دست اول از واقعه کربلا دانست و به گزارش‌هایش که در سایر کتب آمده اعتماد نمود. ابن ندیم در الفهرست خود می‌گوید: «دست خطی از احمد بن حارث خراز خواندم که نوشته بود، علما می‌گویند: ابو مخنف به مسائل عراق و اخبار و فتوحات آن بر دیگران برتری دارد.»

بر این اساس آنچه در «مقتل الحسین» منسوب به ابو مخنف آمده است، با توجه به اغلاط آشکار و مطالب سست نمی‌تواند نوشته وی باشد. در کتاب طبری آنچه که رونویسی از کتاب ابومخنف است همراه با سلسله روات آن و مستند می‌باشد حال آن‌که مطالب مقتل منسوب به ابو مخنف هیچ یک راوی مشخص و شناخته شده‌ای ندارد. 

علامه سید عبدالحسین شرف‌الدین معتقد است: «کتاب مقتل الحسین که رایج است و دست به دست می‌چرخد و به ابومخنف منسوب است، احادیث فراوانی دارد که ابو مخنف هرگز از آنها خبر نداشته و اینها را به دروغ به وی انتساب داده‌اند.» شیخ عباس قمی نیز در کتاب هدیه الاحباب در این ارتباط آورده است: «مقتل ابومخنف اگر در دست بود در نهایت اعتبار بود... ولی افسوس و آه که اصل آن مقتل مانند مقتل کلبی و مداینی و امثال آن به مرور زمان مفقود شده و به دست ما نرسیده است. اما این مقتلی که در دست است.... از وی نبوده و ساخته متأخران است.»

چنانکه گفته شد متن مقتل الحسین(ع) تألیف ابو مخنف در دست نیست و بسیاری از گزارش‌های آن در تاریخ طبری آمده است. چندی پیش متن‌های مربوط به ابو مخنف در سایر کتب مورخین به کوشش حسن غفاری استخراج و با عنوان «مقتل الحسین» منتشر شده است.

مشاهده خبر در جماران