شرح دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه؛ پیشگفتار: مفهوم وداع با ماه رمضان

پایگاه خبری جماران: در ادامه پیشگفتار مجموعه یادداشت های شرح دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه(ع) را می خوانید:

زمانی که انسان با چیزی مدتی همراه شد، آنگاه که هنگامه جدایی فرا می‌رسد و می‌بایست آن را ترک کند و رها سازد، زمان «وداع» رسیده است.

«وداع» در لغت، روی گرداندن از چیزی است که لازمه آن ترک و رها کردن است. ( التحقیق فی کلمات القرآن؛ ج 13، ص 68)

می‌توان موارد و مصادیق وداع را بر سه قسم تقسیم کرد:

دسته اول: ترک و رها کردن چیزی که همنشینی با آن خوشانید نبوده، بلکه آزاردهنده هم بوده است، مانند وداع با بیماری، زندان، انسان زشت خوی و...، در این صورت ترک آن با شادی همراه است، و انسان بازگشت به آن را خوش ندارد.

دسته دوم، ترک و رها کردن چیزی که هم نشینی با آن، همراه محبت و دوستی و خوشایند بوده است؛ در این صورت ترک آن با غم و ناراحتی همراه است، ولی چاره‌ای از آن نیست، ترک، به اجبار و ضرورت است و گریزی از آن نیست، مانند عزیزی که انسان آن را در دل خاک می‌سپارد.

دسته سوم، همنشینی و مصاحبت با آن دلپسند بوده است. ولی چاره‌ای از ترک آن نیست اما امکان بازگشت هم وجود دارد، مانند خداحافظی از نزدیکان و دوستان که بار دیگر امکان دیدار و همراهی وجود دارد. (وداع و ترک ماه رمضان نزد اولیای خدا از دسته سوم است.)

در سنت اسلام، هنگام جدایی از مکان‌ها افراد و یا زمان‌هایی سخن از «وداع» با آنها آمده است.

در کتاب‌های حدیث، دعا و دیگر منابع ابوابی از وداع با خانه خدا، قبر پیغمبر(ص)، وداع با کعبه، وداع با حرم رسول خدا(ص)، وداع با مسجد پیغمبر(ص)، وداع با قبور امیرالمؤمنین و امام حسین(علیهم السلام) و دیگر ائمه و شهدا آمده است. (نگاه کنید به کتاب شریف کافی، اقبال، بحارالانوار و ...)

تمام اینها، وداع با افراد و مکان‌هاست، وداع با زمان، تنها با ماه مبارک رمضان آمده است. در کتاب‌های حدیثی و دعا مانند «من لایحضره الفقیه» شیخ صدوق، تهذیب و مصباح المتهجد شیخ طوسی، المزار الکبیر ابن مشهدی، اقبال الاعمال سید علی بی طاووس، وسائل الشیعه شیخ حر عاملی، بحارالانوار علامه محمد باقر مجلسی و ... بابی با عنوان وداع ماه رمضان آمده است.

در این باب‌ها از پیغمبر(ص) و امام صادق علیه السلام و امام سجاد علیه السلام، دعاهای وداع نقل شده است.

شیخ صدوق(ره)، از جابر عبدالله انصاری نقل می‌کند: در روز جمعه آخر ماه مبارک رمضان بر پیغمبر خدا(ص)، وارد شدم، نگاه حضرت به من افتاد، به من فرمودند: ای جابر! این جمعه آخر ماه رمضان است، با ماه رمضان وداع کن و بگو «اللهم لا تجعله آخر العهد من صیامنا...، بارالها، این را آخرین روزه ما قرار مده و اگر آخرین ماه رمضان من باشد، من را مورد رحمت و آمرزش خود قرار بده.»

کسی که این را بگوید، به یکی از دو نیکویی و خوبی دست می‌یابد، یا به ماه رمضان سال دیگر می‌رسد و یا به رحمت و مغفرت حق تعالی نایل می‌شود.» (فضائل الاشهر الثلاثة، ص 139).

در دعای وداع ماه مبارک رمضان که ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند و دعایی طولانی است، امام سجاد علیه‌السلام در آن دعا آمرزش را از خدا در این ساعت‌های آخر ماه رمضان می‌خواهد و خدا را شکر می‌گذارد که ماه رمضان را درک کرد، و شکر می‌کند که به انجام اعمال ماه رمضان از روزه و دعا و نماز توفیق پیدا کرده است، و از خدا می‌خواهد، این رمضان را بهترین رمضان وی برای دین و نجات نفس و برآوردن حاجت‌ها، و درک شب قدر قرار دهد، و از خدا می‌خواهد آخرین ماه رمضان او نباشد و به رمضان دیگر و برتر برسد. (من لا یحضره‌الفقیه، ج 2، ص 166-165).

وداع اولیای خدا، چنانکه در دعای امام سجاد(ع) خواهیم دید،  با ماه رمضان، وداع با محبوبی است که از دست آنها دارد خارج می‌شود، که دل کندن از آن سخت است و فراق آن با آه و ناله همراه است.