جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
شیخ عبدالحسین تهرانی که بود؟
شیخ عبدالحسین تهرانی یا شیخ العراقین از فقهای قرن سیزدهم هجری قمری بود که به کارآمدی قوانین اسلام برای اداره جامعه اعتقاد داشت. او بسیار مورد وثوق امیر کبیر بود.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی شیخ عبدالحسین تهرانی اختصاص دارد.
زندگینامه عبدالحسین تهرانی
عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین (درگذشته ۱۲۸۶ق) از فقهای قرن سیزدهم، مورد اعتماد و وصی امیرکبیر، از مبارزین علیه بابیت و بهاییت و نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات عراق. او از شاگردان برجسته صاحب جواهر بود. تهرانی معتقد به کارآمدی احکام و قوانین اسلامی در جامعه بود از این رو دعاوی شرعی که به دیوانخانه ارجاع شده بود، از سوی امیرکبیر به وی محول شد.
اطلاعات فردی
شیخ عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین
نام کامل: شیخ عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین
تاریخ تولد ۱۲۲۲ قمری طبق قولی
زادگاه تهران
محل زندگی عراق، ایران
تاریخ وفات ۱۲۸۶ قمری
محل دفن کربلا حرم امام حسین (ع)
شهر وفات کاظمین
اطلاعات علمی
استادان محمد حسن نجفی صاحب جواهر، حسن کاشف الغطاء و...
شاگردان میرزا حسین نوری
محل تحصیل نجف
اجازه اجتهاد از صاحب جواهر
تألیفات طبقات الروات، مصباح النّجاة فی اسرار الصلاة، کتاب الاجازاة، المبکی.
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی مبارزه علیه بابیت و بهاییت، وصی امیرکبیر، قضاوت
اجتماعی نماینده ناصرالدین شاه قاجار در بازسازی عتبات عالیات، تأسیس مدرسه علمیه و مسجد آذربایجانیها در تهران.
تولد و وفات
عبدالحسین تهرانی در تهران به دنیا آمد. از تاریخ تولد وی اطلاع دقیقی در دست نیست. در عین حال برخی تولد وی را ۱۲۲۲ق ذکر کردهاند. او ۲۲ رمضان ۱۲۸۶ق[۱] در کاظمین از دنیا رفت و در حرم امام حسین(ع) در اتاقی نزدیک به باب سلطانیه دفن شد.[۲][۳]
موقعیت علمی و تألیفات
شیخ العراقین پس از عزیمت به عراق تحصیلات حوزوی خود را در نجف سپری کرد. او در دروس اساتیدی چون حسن کاشف الغطاء ( فرزند جعفر کاشف الغطاء)، مشکور بن محمد بن صقر حولاوی (درگذشت ۱۲۷۳ق)، عیسی بن حسین، (معروف به زاهد)، و محمدحسن نجفی حاضر شد. وی یکی از چهار شاگرد صاحب جواهر است که خود بر اجتهاد آنان تصریح کرده است. شیخ العراقین پس از کسب اجتهاد به تهران بازگشت.[۴][۵] برخی از نویسندگان کتب تراجم او را مرجع دینی تهران در دوره ناصرالدین شاه قاجار معرفی کرده اند.[۶]
فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی
شیخ العراقین پس از بازگشت به ایران علاوه بر زعامت دینی، در عرصه اجتماعی و فرهنگی نیز حاضر شد. وی تعاملاتی با امیرکبیر و دولت وقت ناصرالدین شاه داشت و با اعتقاد به اینکه «هرگاه مدار دولت و مملکت‌داری از روی شریعت مطهره باشد... هیچ فتنه و فساد بر نیاید» برای اجرای صحیح احکام و قوانین اسلامی تلاش کرد.[۷]
قضاوت
طبق برخی گزارش ها امیرکبیر برخی دعاوی و امور قضایی را که جنبه شرعی داشت، برای داوری به عبدالحسین تهرانی محول می کرد. مناسبات میان امیرکبیر و شیخ عبدالحسین تا حدی است که امیرکبیر در برخی از موضوعات دشوار و معضلات پیش آمده با او مشورت میکرد.[۸][۹][۱۰][۱۱] برخی از گزارش ها ضمن اشاره به علاقه شدید و ارادت امیرکبیر به شیخ العراقین مدعی اند امیرکبیر شیخ العراقین را به عنوان وصی خود قرار داده است.[۱۲]
ساختن مدرسه علمیه و مسجد در تهران
یکی از اقدامات فرهنگی شیخ عبدالحسین تهرانی ساختن مدرسه علمیه و مسجد بر اساس وصیت امیرکبیر از ثلث میراث وی بود که امروزه در تهران به مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یا مسجد آذربایجانیها معروف است.[۱۳][۱۴] بر اساس برخی گزارشها، محل کنونی مدرسه، زمانی محل ساخت مشروبات الکلی بود تا اینکه با وصیت امیرکبیر، چنین مرکز تبدیل به محل فراگیری علوم اسلامی شد.[۱۵]
مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین در دهه ۵۰ تا ۶۰ شمسی توسط سید هادی خسروشاهی (درگذشته اواخر دهه ۶۰ شمسی) اداره میشد. به سبب روحیه مبارزاتی وی این مدرسه و مسجد کانون انقلابیون به شمار میرفت.[۱۶]در آن دوره امام خمینی و آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در این مسجد سخنرانی کردهاند.[۱۷] هم اکنون متولی مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، سید باقر خسروشاهی، فرزند سید هادی خسروشاهی، است.[۱۸][۱۹]
بازسازی و مرمت عتبات عالیات در عراق
عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۴ق از سوی ناصرالدین شاه قاجار، نظارت بر کار بازسازی و مرمت عتبات مقدسه عراق را برعهده گرفت. از این رو توسعه صحن و تذهیب جدید گنبد حرم امام حسین(ع) و حرم عسکریین(ع) و مرمت حرم کاظمین تحت اشراف وی انجام شده است.[۲۰][۲۱]
یافتن قبر مختار و ساختن مرقد وی
در دورهای که شیخ العراقین می زیست قبر مختار مشخص نبود. وی در دورهای که کار نظارت بر بازسازی عتبات عالیات را بر عهده داشت در اطراف مسجد کوفه به جستجوی قبر مختار پرداخت. در برخی از گزارشها آمده است: سیّد شریف رضا، فرزند سید بحرالعلوم به شیخ العراقین گفت: «زمانی که پدرم از کنار زاویهی شرقی مسجد کوفه عبور میکرد، همراهان خود را به خواندن سورهی فاتحه برای روح مختار امر میکرد و معتقد بود همین جا (محلی که فاتحه میخواندند) محل قبر مختار است». زمانی که شیخ العراقین این مطلب را شنید، دستور داد آن محل را حفر کردند که به دنبال آن سنگی پیدا شد که روی آن نوشته بود: هذا قبر المختار بن عبید الثقفی».[۲۲][۲۳] در دوران حاضر بنای قبر مختار در خارج محوطهی مسجد کوفه، کنار دیوار قبله قرار گرفته است.[۲۴]
مقابله با بابیت و بهاییت
برخی گزارشهای تاریخی که به فرقه بابیت و بهاییت و تحولات آن دو پرداخته نام شیخ‌العراقین به چشم میخورد. یکی از اقدامات او در این زمینه ممانعت از ملاقات سید علی‌محمد شیرازی، مؤسس فرقه بابیه، و مریدانش با محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین شاه قاجار، بود. بر اساس برخی منابع این دیدار میتوانست، فرصت مناسبی برای تقویت جایگاه باب و تبلیغ مسلک خود در ایران باشد. کنت دوگوبینو، وزیر مختار فرانسه، ضمن اشاره به این اقدام شیخ، گفته است: «حاجی شیخ عبدالحسین در دیدار با شاه، وزیر و بزرگان مملکت گفته بود: آیا در نظر دارید که به جای مذهب کنونی، مذهب جدیدی که هنوز نمیشناسید برقرار نمایید؟...».[۲۵]
عبدالحسین تهرانی که در دوره تبعید میرزا حسینعلی نوری، بنیانگذار بهائیت و معروف به بهاءاللّه، در عراق در آن سامان سکونت داشت با اقدامات پیروان او نظیر سرقت اموال زائران، آشوب، قتل و غیره که غالباً با دستور بهاء صورت میگرفت،[۲۶] برخورد میکرد.[۲۷]
نام وی در منابع بهاییان به صورت متعدد آمده است. حسینعلی بهاء در لوحی که به نام شیخ عبدالحسین صادر کرده سخت به او تاخته و او را «غافل مرتاب» و عنصری «مکار» خوانده است.[۲۸] شوقی افندی، نتیجه دختری بهاء و جانشین عباس افندی، نیز در کتاب خود با عنوان لوح قرن از شیخ عبدالحسین تهرانی با عباراتی نظیر «شیخ خبیث» و «مردود دارَین و مبغوض ثقلین» یاد کرده که حکایت از دشمنی عمیق آنان با وی بوده است.[۲۹]
تألیفات
المصباح النّجاة فی اسرار الصلاة
سرّ الاستغفار بین السجدتین
المبکی
کتاب الاجازه
ترجمه نجاة العباد
طبقات الروات
پانویس
۱. قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۸۱.
۲. محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج ۳، ص ۳۲۹.
۳. محمد جعفر سبحانی، موسوعه طبقات الفقهاء، ج ۱۳، ص ۲۳۶.
۴. محمد جعفر سبحانی، موسوعة الرجالیة، ج ۱۳، ص ۳۲۶ و ۳۲۷.
۵. سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص ۴۳۸ و ۴۳۹.
۶. محمدحسین حسینی جلالی، فهرس الترات، ج۲، ص ۱۶۷.
۷. عباس اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیر کبیر، ص ۳۷۴-۳۷۳.
۸. سید علی آل داود، نامه‌های امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، ص ۳۱۶.
۹. آدمیت، امیرکبیر و ایران، ص ۳۰۸ و ۳۴۳.
۱۰. سید علی آل داوود، اسناد و نامه‌های امیرکبیر، ص ۸۲.
۱۱. عباس اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیرکبیر، ص۱۶۸.
۱۲. مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص۲۴۳ و ۲۴۴؛ همان، ج۶، ص ۹۴.
۱۳. فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ص۳۰۸.
۱۴. عباس اقبال آشتیانی، میرزا تقی خان امیرکبیر، ص۱۶۸ و ۳۶۸.
۱۵. خبرآنلاین، مشروب سازی که با وصیت امیرکبیر مدرسه علمیه شد.
۱۶. پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران و مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
۱۷. خبرآنلاین، مشروب سازی که با وصیت امیرکبیر مدرسه علمیه شد.
۱۸. پایگاه اطلاع رسانی مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی.
۱۹. پایگاه مدیریت حوزه علمیه استان تهران.
۲۰. محمد علی مدرس خیابانی تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۲۹.
۲۱. ایرج افشار، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، ج۱، ص ۱۸۹.
۲۲. سید نعمت الله حسینی، سید الشهدا علیه السلام و یاران و خاندان وفادار او، ج۳، ص۴۳۷.
۲۳. عباس حسینی کاشانی، سیمای کوفه از نظر مذهبی، ص۲۵۶.
۲۴. پایگاه رسمی مسجد کوفه ومزارهای وابسته به آن.
۲۵. فریدون آدمیت، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، ص۱۰۳.
۲۶. شوقی افندی، قرن بدیع، ج۲، ص۱۰۶ و ۱۰۷؛ اشراق خاوری، مائده آسمانی، ج ۷، ص ۱۳۰.
۲۷. خان ملک ساسانی، سیاستگران دوره قاجار، ص ۳۴۴- ۳۴۵.
۲۸. علی اکبر فروتن، داستانهایی از حیات عنصری جمال اقدس الهی، ص ۱۳؛ حسینعلی نوری، کتاب بدیع، ص۱۷؛ ابوالقاسم افنان، عهد اعلی، ۵۱۴.
۲۹. شوقی افندی، لوح قرن، ص۱۲۳.
منابع
سبحانی تبریزی، محمد جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۸ق.
سبحانی تبریزی، محمد جعفر، موسوعة الرجالیة (معجم الرجال وسائل الشیعة)، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۴ق.
امین، سید محسن، اعیان الشیعه، کتابخانه اینترنتی فقاهت.
حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس الترات، قم، دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
اقبال آشتیانی، عباس، میرزا تقی خان امیر کبیر، تهران، نگاه، ۱۳۹۲ش.
آل‌داود، سید علی، نامه‌های امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۷۱ش.
آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران، انتشارات خوارزمى، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
آل‌داود، سید علی، اسناد و نامه‌های امیرکبیر، سازمان اسناد ملی، ۱۳۷۹ش.
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، کتابفروشی زوار، ۱۳۵۷ش.
مدرس خیابانی تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تبریز، چاپخانه سعدی، ۱۳۲۴ش.
مشاهده خبر در جماران