خواجه عبدالله انصاری که بود؟/علت مخالفت خواجه با فلاسفه زمانش چه بود؟/چرا او را پیر هرات نامیدند؟/کدام شخصیت ها در او اثر ویژه داشتند؟

عارف نامی، خواجه عبدالله انصاری در دوم شعبان ۳۹۶ قمری در هرات به دنیا آمد و به پیر هرات،  پیر انصار و... معروف شد. وی مفسر قران، محدث، استاد اخلاق بوده است و در ۲۲ ذیحجه ۴۸۱ رحلت کرد.

 

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی محدث، استاد اخلاق، عارف برجسته و... قرن پنجم هجری قمری، خواجه عبدالله انصاری اختصاص دارد که در دوم شعبان المعظم ۳۹۶ در شهر هرات متولد شد.

 

 

زندگینامه خواجه عبدالله انصاری

ابواسماعیل عبدالله بن ابی‌ منصور محمد (زادهٔ ۲ شعبان ۳۹۶ ه‍.ق/ ۳۸۵ ه‍.ش / ۱۰۰۶ م. در شهر هرات درگذشتهٔ ۲۲ ذی الحجه ۴۸۱ ه‍.ق/ ۴۶۷ ه‍.ش / ۱۰۸۸ م در هرات) معروف به «پیر هرات» و «پیر انصار» و «خواجه عبدالله انصاری» و «انصاری هروی»، دانشمند و عارف صوفی مسلک ایرانی بود. او به عنوان یکی از نوابغ ادبی و چهره‌ های شاخص[۱] و خراسان قدیم در قرن ۱۱ میلادی/ ۵ ه‍.ق شناخته می‌ شود که به عنوان مفسر قرآن، محدث، اهل فن جدل و استاد اخلاق، دستی بر آتش داشته‌ است. عمده شهرت وی به خاطر فن سخنوری، اشعار و متون نغز و بی مانندش، به خصوص در مدح و ثنای خداوند به زبان‌های عربی و فارسی بوده‌ است.

 

اطلاعات فردی

خواجه عبدالله انصاری

آرامگاه خواجه عبدالله انصاری در هرات

زادهٔ ۳۹۶ هجرى قمرى هرات

درگذشت ۴۸۱ ه‍جرى قمرى هرات

محل زندگی هرات

شناخته‌شده برای مناجات‌های لطیف

پیشینه علمی

رشته(های) فعالیت ادبیات، شعر

دین اسلام

 

وی از اعقاب ابوایوب انصاری است که صحابهٔ پیغمبر بود. مادرش از مردم بلخ بود و عبدالله خود در هرات یکی از شهرهای غربی افغانستان کنونی متولد شد و از کودکی زبانی گویا و طبعی توانا داشت چنان‌که شعر فارسی و عربی را نیکو می‌ سرود و در جوانی در علوم ادبی و دینی و حفظ اشعار عرب مشهور بود و مخصوصاً در حدیث قوی بود و آمالی بسیار داشت و در فقه روش امام حنبل را پیروی می‌ کرد.

 

در همین رابطه بخوانید:

از زندگی عالم برجسته سید اسماعیل نوری طبرسی چه می دانید؟/وی در محضر کدام بزرگان شاگردی کرد؟

آیت الله کاشانی که بود؟/چه شد که وی از عراق به ایران آمد؟/علت دستگیری وی/موضع ایشان دربرابر مساله فلسطین/درخواست آیت الله برای تعطیلی شهادت امام صادق(ع)/نقش وی در ملی شدن صنعت نفت

مروری بر زندگینامه حاج احمدآقا خمینی

میرزا احمد مجتهد تبریزی که بود؟/ماجرای تکفیر شیخیه به وسیله میرزا احمد چه بود و به کجا ختم شد؟

 

وی در تصوف از استادان زیادی تعلیم گرفت و دو بار به دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی شتافت و این دیدارها تاًثیر زیادی در روحیات و منش وی داشته‌ است. محل اقامتش بیشتر در هرات بود و در آنجا تا پایان زندگانی به تعلیم و ارشاد اشتغال داشت.

 

انصاری شعر می‌ سرود، ولی بیشتر شهرت وی به جهت رسالات و کتب مشهوری است که تألیف کرده‌ است و از آن جمله‌ است ترجمهٔ املاء طبقات‌الصوفیهٔ سلمی به لهجه هروی و تفسیر قرآن که اساس کار میبدی در تألیف کشف‌ الاسرار قرار گرفته‌ است.

 

از رسائل منثور او که به نثر مسجع نوشته مناجات‌نامه، نصایح، زادالعارفین، کنزالسالکین، قلندرنامه، محبت‌نامه، هفت‌ حصار، رسالهٔ دل و جان، رسالهٔ واردات و الهی‌نامه و صد میدان را می‌توان نام برد.

 

کودکی و نوجوانی

«چهارساله بودم که به دبستان شدم و نه ساله املا می‌ نوشتم و شعر می‌ گفتم، چهارده ساله بودم که مرا به مجلس نشاندند و دیگران بر من حسد می‌ کردند ... .»[۲]

 

دوران نوجوانی را به دلیل کوچ پدرش به بلخ، بدون سرپرستی پدر بود. وی تحت سرپرستی صوفی نامدار شیخ عمو پرورش یافت. سپس نزد استادانی چون یحیی بن عمار و طاقی سجستانی به تعلیم قرآن و حدیث ادامه داد. وقتی سلطان مسعود غزنوی ولیعهد و حاکم هرات بود وی دوازده ساله بود.

 

خواجه دو بار عزم سفر حج کرد یک بار از ری و بار دیگر تا بغداد سفر کرده و بازگشت در این سفرها بود که به دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی موفق شد. شیخ می‌گفت «پروردگار چه در حجاز و چه در خوارزم حاضر است. »[۳] یک بار نیز با ابوسعید ابوالخیر دیدار و مباحثه داشته است.

 

عقاید

من اصحاب خود را عمارت باطن آموختم نه خرده ظاهر و آرایش جامه ... .

وی با وجود اینکه استاد علوم اسلامی مانند تفسیر، حدیث، اصول و عقاید بود، با علم کلام و اهل آن مخالف بود و قرآن را یگانه دلیل و مرشد مؤمن می‌ شمرد که می‌ تواند او را به توحید حقیقی رهنمون شود.

هم استاد شریعت بود و هم پیر طریقت. در حالی که فقیه ضد بدعت بود در زندان پوشنگ عشق عرفانی وجود او را تسخیر کرد.[۴]

هرکس که ترا شناخت جان را چه کند فرزند و عیال و خانمان را چه کند

دیوانه کنی، هر دو جهانش بخشی دیوانه تو هر دو جهان را چه کند

در راه خدا دو کعبه آمد حاصل یک کعبه صورت است و یک کعبه دل

تا توانی زیارت دل‌ها کن کافزون ز هزار کعبه باشد یک دل

ابوجهل از کعبه می‌آید ابراهیم ز بتخانه کار به عنایت تو بود باقی بهانه

 

خواجه عبدالله انصاری با فلاسفهٔ زمان خود و تفکرات آن‌ها موافق نبود و عبدالحسین زرین‌کوب در کتاب جست و جو در تصوف از فتنهٔ عظیمی سخن می‌ گوید که پس از آمدن یک واعظ با افکار فلسفی در ماه رمضان به هرات ایجاد شد و با افروخته شدن خشم پیر هرات از کلام وی، مردم بر واعظ شوریدند و خانه‌ اش را آتش زدند.[۵][۶]

 

شخصیت

شیخ نورالدین عبدالرحمن جامی (مرگ در ۸۹۸ ه‍.ق) در کتاب نفحات‌الانس من حضرات القدس می‌ گوید: «ابو اسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد الانصاری الهروی قدس‌ الله تعالی سره، لقب وی شیخ الاسلام است. وی از فرزندان ابو منصور مت الانصاری است؛ و مت انصاری پسر ابو ایوب انصاری است که صاحب رحل رسول خدا است، یعنی پیامبر اسلام هنگام مهاجرت به مدینه در خانهٔ او فرود آمد؛ و مت انصاری در زمان خلافت عثمان با احنف بن قیس به خراسان آمده بود و در هرات ساکن شد. ابوایوب در شمار اهل صفّه بود.

 

به نظر می‌رسد لقب شیخ الاسلامی را خلیفهٔ عباسی، المقدی در سال ۴۷۴ ه‍.ق به او بخشیده باشد. از القاب دیگر او جمال عصر، حافظ اهل سنت و پیر هرات است.[۵]

 

پیری و پایان عمر

نابینایی هر دو چشم خواجه در سن هفتاد سالگی برای وی که عمری به آموزش و آموختن خو کرده بود بسیار گران آمد، اما همچنان به فعالیت ارشاد شاگردان ادامه می‌ داد و مطالب را به آن‌ها املا می‌ کرد.

 

خواجه عبدالله انصاری بعد از یک عمر آموزش، بحث، ارشاد و پس از تحمل چندین نوبت تبعید و حبس، عاقبت در سحرگاه جمعه ۲۲ ذی‌الحجهٔ سال ۴۸۱ هجری در سن هشتاد و پنج سالگی در زادگاهش در هرات دنیا را وداع گفت.

 

آثار

طبقات الصوفیه

الکشف عن منازل السائرین

نصایح

ذم الکلام

زادالعارفین

صد میدان

مناقب اهل الاثار[۷]

انوار التحقیق

پرده حجاب حقیقت ایمان

شکر و سکر

صد پند

گنجنامه

مجموعه رسائل که در بردارنده این رسالات است:

رساله دل و جان

کنز السالکین

رساله واردات

رساله قلندرنامه

هفت حصار

محبت‌نامه

رساله مقولات و الهی نامه

مناجات نامه

مقالات

مقامات[۸]

 

پانویس

۱. Arthur John Arberry, "Sufism: an account of the mystics of Islam", Courier Dover Publications, 2001. pg 69: "This manual was well regarded in later times; commentaries upon it were written among others by the celebrated Persian mystic Ansari"

۲. عبدالرحمن جامی مناقب شیخ الاسلام و نفحات الانس

۳. عطار نیشابوری تذکرة الاولیاء

۴. بورکوی

۵. ۵٫۰ ۵٫۱ سیدعلی کرامتی مقدم، شاخص‌های سبکی صد میدان خواجه عبداالله انصاری، فصلنامهٔ پژوهش‌های ادبی و بلاغی، سال سوم، شمارهٔ ۹، ۱۳۹۳، ص ۲۳–۳۳.

۶. عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، امیرکبیر، ۱۳۷۹، ص ۷۳.

۷. همان

۸. دکتر مهدی دهباشی و دکتر سید علی اصغر میرباقری فرد (۱۳۹۴). تاریخ تصوف (جلد اول) سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری. سمت. صص. ۱۴۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۲-۰۲۴۹-۱.

 

منابع

انصاری، خواجه عبدالله، مناجات خواجه عبدالله انصاری، گردآورنده و تنظیم‌کننده: منصورالدین خواجه نصیری، تهران: اقبال، ۱۳۵۹. صص۱۷–۲۱

بورکوی، ژرژ. سرگذشت پیر هرات ترجمه روان فرهادی. مؤسسه فرهنگی هنری الست فردا ۱۳۷۹

 

مشاهده خبر در جماران