دکتر فاطمه طباطبایی مطرح کرد: نگاه امام به زن

رئیس انجمن عرفان اسلامی با اشاره به نگاه امام به زن، گفت: ناگفته روشن است که با شناختی که از امام داشتیم، اگر در مورد زن صحبت کرده اند تعارف و مبالغه نبود؛ بلکه باور دینی امام بود. برخی از جملات امام می تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد.

به گزارش خبرنگار جماران، دکتر فاطمه طباطبایی در مراسم سالروز میلاد حضرت زهرا(س) و امام خمینی(س) در حرم بنیانگذار جمهوری اسلامی، گفت: سالروز تولد حضرت زهرا(س) و فرزند راستین ایشان حضرت امام خمینی(س) را تبریک عرض می کنم و از خدای بزرگ برای این مرد بزرگ و همراهانشان که جان خودشان را برای تحقق و تثبیت انقلاب در طبق اخلاص گذاشتند، علو درجات آرزو می کنم. ان شاء الله که توفیق خدمت و پیروی از امام عزیز برای همه ما حاصل شود و ما بتوانیم ادامه دهنده راه امام و ظفرآفرینان کشورمان باشیم.

رئیس انجمن عرفان اسلامی در خصوص اندیشه امام درباره زنان، اظهار داشت: تصور می کنم سخن درباره آراء امام درباره زنان بسیار گفته شده و همه شنیده ایم. تحلیل ها و تفسیرهایی هم بر روی سخنان امام انجام گرفته است. کنگره ها، نشست ها و مقالات زیادی درباره اندیشه امام نوشته شده و در طول این ۴۲ سال، هر کدام از بزرگواران از منظری به صحبت های امام پرداخته اند و تحلیل و تبیین و تفسیرهایی داشته اند.

وی ادامه داد: البته اوایل انقلاب، فضای انقلاب شبهه هایی در مورد جایگاه و منزلت زن مطرح می شد و طبیعتا بیشتر پاسخ به آن شبهه ها بود و اینکه منزلت زنان چیست؟ در اسلام چه جایگاهی دارند؟ اصلا حق و حقوقی در اسلام برای زن دیده نشده، زنان موجودی درجه دوم به حساب می آیند، از دنده چپ مرد آفریده شده اند، حق شهروندی ندارند، حق فعالیت اجتماعی ندارند و حق فعالیت سیاسی ندارند. از این قبیل شبهه ها مطرح بود و وقتی هم دیده می شد که امام این فرصت را به خانم ها دادند و قبل از انقلاب هم خانم ها در صحنه آمدند و در مبارزه و تظاهرات شرکت می کردند، می گفتند امام استثنائا این جور گفته اند و برای پیشبرد انقلاب گفته اند و این رأی و نظر اسلام نیست. طبیعتا بحث ها مطرح می شد که این اثبات شود.

دکتر طباطبایی یادآور شد: شبهه هایی هم از خارج ایران مطرح می شد و برخی ایرانی هایی که با انقلاب یا اسلام همسو نبودند این شبهه ها را مطرح می کردند و طبیعتا اول انقلاب خیلی راجع به این مباحث بحث شد. طبیعتا مبلغان، سخنرانان و اساتید ما در صدد تحریف این سخن ها بودند که متأسفانه هنوز هم گاهی آن زمزمه ها شنیده می شود. سخنرانان برای اثبات این مطلب که اسلام دینی است که به زن هم بها داده و زن هم مثل مرد است و تفاوتی ندارد، کدهایی را از صحبت های امام می آوردند. تشکل های فرهنگی، سیاسی و دینی هم سعی می کردند که اینها را خنثی کنند.

 به تعبیر امام «مقدس نمای متحجر» و «تجددگرای بی دین» همیشه مقابل خط اصیل اسلامی بوده اند

وی ادامه داد: ما هم اوایل انقلاب تشکلی به نام «جمعیت زنان انقلاب اسلامی ایران» تشکیل داده بودیم که صبیه حضرت امام (خانم دکتر مصطفوی) دبیرکل این جمعیت بودند. ما کنگره ها و نشست هایی برگزار می کردیم و درباره آراء امام درباره زنان و حضور و فعالیت زنان و حقوق زنان بحث های زیاد شد که مجموعه مقالات آن هست و آنها را تکرار نمی کنم.

رئیس انجمن عرفان اسلامی گفت: امام همیشه می گفت ما با دو گروه در مورد مسائل مربوطه مواجه هستیم و به خصوص درباره زن هم این دو گروه همیشه مطرح بودند. به تعبیر امام یکی «مقدس نمای متحجر» و «تجددگرای بی دین» همیشه مقابل خط اصیل اسلامی بوده اند. امام علی(ع) هم از این دو گروه شکایت داشتند و این سابقه دارد و اینچنین دشمنانی برای اسلام و دین وجود داشته، همیشه داشته و امام علی(ع) هم اشاره کرده و فرمود دو کس کمر من را شکستند؛ یکی «نادان مقدس نما» و دیگری «دانای بی پروای بی دین». این خیلی نکته بزرگ و مهمی است و باید روی آن تأمل کنیم.

امام از جایگاه یک رهبر مذهبی نگاهشان به زن مثبت بود

وی تأکید کرد: نگاه امام از جایگاه رهبر مذهبی و مرجع دینی، نه فقط سیاسی که بگویند کار سیاسی و حرف سیاسی بود و امام برای پیشبرد اهداف سیاسی مطرح می کردند، بلکه از جایگاه یک رهبر مذهبی نگاهشان به زن مثبت بود. یعنی معتقد بودند که زن ها فعال جامعه هستند. این نگاه امام برگرفته از اسلام بود و برداشتی که امام از دین اسلام داشتند. چون در نگاه امام، در اسلام زن و مرد از نظر جایگاه و منزلت هیچ تفاوتی ندارد. چرا که خداوند همه را به تقوا و پرهیز دعوت می کند و فراخوان می دهد که به سوی ربّتان بیایید؛ ربّی که «خلقکم من نفس واحد».

دکتر طباطبایی ادامه داد: انسان ها از نفس واحده خلق شده اند و بنابر این همه انسان ها، چه زن و چه مرد، چه سیاه و چه سفید، از نفس واحده آفریده شده ایم. وقتی هم خداوند از خلافت انسان صحبت می کند و می گوید می خواهم در روی زمین خلیفه ای داشته باشم، خلافت را در مردان منحصر نمی کند. یا وقتی که خداوند برای ربوبیت خودش از انسان ها پیمان می گیرد، مردان را متمایز نمی کند. در آیه 97 سوره نحل هم به صراحت که هرکس کار نیکی انجام بدهد در حالی که مؤمن باشد، به زندگانی خوش متصف می شود و به نیکوترین وجه پاداش کارش را می گیرد. بنابر این حیات طیّب در قرآن از آن زن و مرد است.

وی یادآور شد: از هیأت دولت خدمت امام آمدند و از ایشان خواستند که روزی را به عنوان «روز زن» معرفی کنید. امام اول گفتند که این شأن زن نیست که من یک روز را به عنوان روز زن انتخاب کنم؛ همه روزها متعلق به زن ها است. اینکه یک روز را به زن اختصاص بدهیم چه عزتی است؟! گفتند این در دنیا مرسوم است. امام گفتند پس اگر قرار است یک روزی به زن اختصاص داده شود، باید روز تولد حضرت زهرا(س) باشد. بعد خودشان پیام تبریکی فرستادند. جمله بسیار بلندی است که باید شرح و تبیین شود. ایشان فرمودند که «روز مبارک زن، روز شرافتمند عنصر تابناکی است که زیربنای فضیلت های انسانی و ارزش های والای خلیفة الله در جهان است».

برخی از جملات امام می تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد

رئیس انجمن عرفان اسلامی اظهار داشت: ناگفته روشن است که با شناختی که از امام داشتیم، اگر در مورد زن صحبت کرده اند تعارف و مبالغه نبود؛ بلکه باور دینی امام بود. برخی از جملات امام می تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد. من به بعضی از جملاتشان اشاره می کنم. «زن مظهر تحقق آمال بشر است». «قرآن کریم انسان ساز است و زنان نیز انسان ساز. اگر زنان شجاع و انسان ساز از ملت ها گرفته شود، ملت ها به شکست و انحطاط کشیده می شوند». البته روشن است که چه زن و چه مرد در چه جایگاهی قرار بگیرد؛ در هر جایگاهی قرار بگیرد اقتضائات خاص و وظایف و حقوق متفاوتی پیدا می کند. مثلا زن و مردی که در جایگاه مادر و پدر قرار می گیرند طبیعتا با زن و مردی که در جایگاه دختر و پسر قرار می گیرند وظایفشان فرق می کند. اما امام به ما آموختند که هرچه در مقام ارزش انسان گفته می شود، در مورد زن هم صادق است. این یک اصل کلی بود که ما از امام گرفتیم.

وی افزود: الآن به نظر می رسد که بعد از 40 سال انقلاب و صحبت های بزرگان و مقالات و نوشته ها، دیگر نیازی به اثبات این حرف نیست که آیا زن جایگاه دارد یا ندارد و حقوقی دارد یا ندارد؛ اینها دیگر تثبیت شده است. نباید برگشت به عقب داشته باشیم و بخواهیم ببینیم که اینها هست یا نیست. چیزی که ما از سیره نظری و عملی امام استنباط کرده ایم همین بود که زن و مرد در نظر خداوند از نظر ارزش و منزلت هیچ تفاوتی ندارند. اما آنچه مهم هست و به نظر من در این زمان باید به آن رسیدگی شود این بود که فهمیدیم اندیشه امام به عنوان رهبر انقلاب که خطوط اصلی نظام را برای ما و کارگزاران نظام ترسیم می کردند، این بود که زنان باید حضور فعال در جوامع مختلف فرهنگی و سیاسی داشته باشند.

امام برای ارسال پیام مهمی به رهبر شوروی یک زن مبارز و انقلابی را در کنار آیت الله جوادی به عنوان سفیر خود انتخاب کرد

دکتر طباطبایی ادامه داد: این سؤال برای همه ما می تواند مطرح باشد. این خط فکری و نظر امام تا چه حد نهادینه شده است؟ وقتی امام برای ارسال پیام مهمی به رهبر شوروی یک زن مبارز و انقلابی را در کنار آیت الله جوادی به عنوان سفیر خود انتخاب می کنند و به کشور شوروی می فرستند، چه می خواهند بگویند؟ عملا می خواستند بگویند که زنان باید همدوش مردان برای ساختن جامعه و برقراری ارتباطات نقش آفرین باشند. اما متأسفانه همان زمان خودش هم روی این تفکر امام خیلی کار نشد. در حالی که دیگران باید از امام جلوتر حرکت می کردند و این را یک افق گشایی می دیدند و شروع می کردند که فرصت های بیشتری را بدهند. اما متأسفانه حتی همان زمان هم وقتی فیلم این دیدار پخش می شد، گاهی سعی می شد که حضور خانم دباغ دیده نشود.

چرا هنوز امکان بهره مندی مساوی از مواهب دولتی و حکومتی برای زنان و مردان یکسان نیست؟

وی تأکید کرد: اگر بخواهیم بگوییم آن زمان امام چه گفتند و خط فکری امام چه بود، الآن باید مطالبات ما این باشد که ببینیم چرا هنوز این اندیشه امام در برخی از جاها، سطوح بالای سیاستگذاری جامعه و شوراهای سیاستگذاری نهادینه نشده است. گاهی زن ها انتخاب شده اند اما قبول داریم که بعضی اوقات تشریفاتی به زن ها نگاه می شود و از حضور آنها به این معنا استفاده می شود. چرا هنوز امکان بهره مندی مساوی از مواهب دولتی و حکومتی برای زنان و مردان یکسان نیست؟

رئیس انجمن عرفان اسلامی تصریح کرد: شنیده ام که حتی حق بیمه زنان و مردان فرق می کند. یعنی بعد از فوتشان پرداخت حق بیمه فرق می کند که البته گفتند الآن اصلاحاتی شده و شروطی هم گذاشته اند که بهتر شود. اما نفس این کار با توجه امام و تأکید امام بر زن، هنوز بعد از 40 سال ببینند حق بیمه زن و مرد کارمند که در طول مدت کار یکسان کرده، بعد از فوتش چگونه می خواهد به ورثه او رسیدگی شود. یا مثلا زن و مردی که با غیر ایرانی ازدواج می کنند، بچه های آنها از حقوق شهروندی و تابعیت ایرانی یکسان برخوردار نیستند. البته شنیده ام این را هم دارند اصلاح می کنند. اما سه مرکز باید تأیید کنند و نظر بدهند.

آیا نباید برنامه ای گذاشته شود که حضور فعال خانم ها و راه برای رشد آنها بیشتر باشد؟ 

وی ادامه داد: به هر حال خیلی کار شده ولی هنوز هم خیلی کارها باید انجام شود. وقتی زنان نیمی از پیکر جامعه انسانی هستند و امام هم در جایگاه رهبری، نه توصیه ارشادی، گفته اند «در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد». و مقام معظم رهبری هم بر این حرف تأکید داشته اند و در چند سخنرانی که در شهرهای مختلف داشته اند، بر این امر تأکید داشتند. این سؤال من است و شاید سؤال تشکل های فرهنگی و سیاسی باشد. آیا نمی شود برای حضور قانونی این خانم ها یک سیاستگذاری انجام شود؟!

دکتر طباطبایی تأکید کرد: وقتی نیمی از جامعه زن هستند و از نظر امام حضورشان در مجامع این قدر می تواند مفید باشد، آیا نباید برنامه ای گذاشته شود که حضور فعال خانم ها و راه برای رشد آنها بیشتر باشد؟ ممکن است بعضی ها بگویند خانم ها خودشان به صحنه نمی آیند. ما می دانیم احزاب هستند که افراد را انتخاب می کنند. فرض کنید برای نمایندگی مجلس می خواهند 30 نفر را انتخاب کنند و 2 نفر خانم انتخاب می کنند. ولی اگر از اول این باور باشد که نیمی از جامعه انسانی زنان هستند و بعضی از مشکلات را خیلی دقیق تر حس می کنند، برنامه ای گذاشته می شود. اگر آن باور باشد، باید چنین فکری شود تا زنان فرهیخته بیشتری بتوانند به مجلس راه پیدا کنند.

اگر امام و خط فکری ایشان را باور داشتیم، باید آن را نهادینه کنیم

وی افزود: حتما امام نفعی در این می دیده که اگر خانم ها حضور فعال داشته باشند، برکات بیشتری نصیب آن مجموعه می شود. ولی متأسفانه توصیه امام و مقام معظم رهبری نهادینه نشده و هنوز خیلی مشکلات بر سر راه خانم ها وجود دارد که باید تشکل های فرهنگی انجام آنها را بخواهند. اوایل انقلاب مجبور بودیم منفعلانه برخورد کنیم و به شبهه ها پاسخ بدهیم. ولی الآن این شبهه ها حل شده و اگر بعضی از مشکلات فقاهتی هست، الحمدلله مراجع نواندیشی وجود دارد. امام عنصر زمان و مکان را مطرح کردند. می توانند با کمال قدرت نقائص را برطرف کنند و قوانین متناسب با حضور زنان باشد.

رئیس انجمن عرفان اسلامی گفت: اگر امام و خط فکری ایشان را باور داشتیم، باید آن را نهادینه کنیم تا جامعه از نظر امام بتواند مسیر تعالی خودش را طی کند. این جمله امام را توجه کنید. «اسلام زن را مثل مرد، همان طوری که در تمام شئون دخالت دارد، دخالت می دهد. شما خانم ها همان طوری که آقایان در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند باید مشغول باشید. باید همه زن ها و همه مردها در مسائل اجتماعی در مسائل سیاسی وارد شوید و ناظر باشند و به مجلس ناظر باشند؛ هم به کارهای دولت ناظر باشند و اظهار نظر کنند. تکلیف خانم ها این است که در سیاست دخالت کنند. زن ها هم باید در فعالیت های اجتماعی و سیاسی همدوش باشند. البته با حفظ حدودی که اسلام فرموده است». پس به نظر من خطوط روشن است. حرف امام از این روشن تر چه می خواهیم باشد؟ امام هم رهبر سیاسی و هم یک مرجع دینی بودند. وقتی مرجع دینی بودند، دیگر برای ما حجت تمام است.

وی افزود: می تواند سؤال ما و تشکل های فرهنگی از مسئولین و قوه مقننه و سیاستگذاران این باشد که «چه برنامه های اجرایی و یا مصوبات قانونی برای اجرایی شدن این بایدهای امام به کار گرفته ایم؟» اگر نشده، اشکال کجاست؟ اگر شده و ناقص است، آن را تکمیل کنیم. تشکل هایی که امروز شکل می گیرد و می خواهد فعالیت کند باید قدم هایی که نسل ما گذرانده را جدی بگیرد و به قدم های جدی تری ورود شود.

دکتر طباطبایی یادآور شد: امام مسیر حرکت زنان را روشن کردند و هدف و غایت این سیر را هم تبیین کردند. نقش زن را در بهبود سلامت خانواده و جامعه مشخص کردند. یعنی امام خطوط کلی را مشخص کردند. امام 40 سال پیش این صحبت ها را کردند. اگر جدی گرفته می شد چه قدر می توانست در جامعه جهانی تحول ایجاد کند؟ می توانست انقلاب اسلامی پیشتاز تحول و توسعه در جامعه باشد و حرکت چشمگیر جهانی داشته باشد. ولی متأسفانه این اتفاقات نیفتاد.

وی ادامه داد: البته این را هم بگویم که ما با مشکلات بسیار زیادی مواجه بودیم. مشکلاتی که دشمنان خارجی و داخلی برای انقلاب رقم می زدند. مثل جنگ تحمیلی یا ترور شخصیت های علمی و ارزنده ای که هرکدام از آنها وزنه مهمی در تبیین و اجرایی کردن اندیشه امام بودند. دشمنان این را می دانستند و ترورهای بسیار ناجوانمردانه ای انجام دادند. من هم این مشکلات را می دانم. ولی الآن با توجه به شرایط جدید و تحولی که در جامعه ما و جهان اتفاق افتاده، خواسته های ما متفاوت است.

رئیس انجمن عرفان اسلامی اظهار داشت: بعضی جاها زنان ما خودشان رشدی داشته اند و با حضور پررنگشان توانسته اند امکاناتی را برای خودشان فراهم کنند. مثلا وقتی به ورزش روی آوردند و مسئولین وقتی دیدند زنان مشتاق ورزش هستند سالن های مجهزی درست شد که خیلی هم خوب است و دیدیم که زنان ما در این زمینه بالندگی داشته اند و توانسته اند مقامات کشوری و خارجی هم پیدا کنند و در سطح جهان درخشیدند. یا مثلا وقتی به تحصیلات عالی روی آوردند توانستند کرسی هایی را در دانشگاه های معتبر دنیا به خودشان اختصاص بدهند. بنابر این کسانی که تشکل های فرهنگی و اجتماعی راه انداخته اند باید سعی کنند که بایدهای امام را نهادینه و مسیر نهادینه شدن آنها را طی کنید. اگر مشکل فقهی دارد از نظرات فقها استفاده کنید.

فتواها همیشه قابل احترام و ارزش است اما گاهی برد فتواها متناسب نیست

وی ادامه داد: خوشبختانه علمای جدید و روشن فکری وجود دارند که می توانند بر اساس مبانی اصولی خود امام بر اساس عنصر زمان و مکان مشکلات فقهی را حل کنند. فتواها همیشه قابل احترام و ارزش است اما گاهی برد فتواها متناسب نیست. جامعه رشد می کند و طبیعتا نظر فقیه هم باید تغییر کند. خود فقه پویا این اجازه را داده که فقیه کوشش و تلاش کند با شرایط جامعه بتواند مسائل جدید را ایجاد کند و به آنها بپردازد.

دکتر طباطبایی گفت: من یادم می آید همان زمان که ما در جمعیت زنان کنگره می گرفتیم، بعضی از علمای بسیار متعهد و باتقوا هزاران مسأله فقهی مستحدثه را استخراج کرده بودند و راجع به آن بحث می کردند. بنابر این باید از آنها بخواهید. چون در شرایطی هستیم که جامعه متحول شده و کل جهان تحولات چشمگیر داشته و دگرگون شده و اقتضائات جدیدی به وجود آمده است. در نتیجه قوانین جدیدی را هم باید تبیین کند. اینجا است که باز می بینیم سخن امام و تأکید بر زمان و مکان می تواند راهگشا باشد.

این نکته امام را مورد نظر خودتان قرار بدهید که زن را مثل قرآن انسان ساز دانستند

وی تأکید کرد: این نکته امام را مورد نظر خودتان قرار بدهید که زن را مثل قرآن انسان ساز دانستند. امام گفتند زن مثل قرآن انسان ساز و مثل انبیاء مربی انسان ها است، زیربنای فضائل اخلاقی و خلیفة اللهی است. اگر ما اینها را باور کنیم و مدیران کشور باور کنند، فکر نکنیم نگاه تشریفاتی به حضور زنان داریم و باور کنیم حضور آنها می تواند در بهبود و سلامت جامعه مؤثر باشد، آن وقت می شود گام های مثبتی برداشت. چون تغییر در باور موجب به تغییر در ساختار و قوانین می شود و آن وقت می شود قدم های خوبی برداشت و می توان مطمئن شویم که داریم به آرمان های امام نزدیک می شویم.

وی در پایان اظهار داشت: ان شاء الله مسئولین تشکل های اجتماعی اولین خلأها را پیدا کنند و ببینیم خلأ مشکلات زنان کجا است، آنها را بررسی کنیم، در صدد بازخوانی اندیشه های امام باشیم و از فرزندان علمی امام بخواهیم با همان مبانی اصولی امام و تأکید بر عنصر زمان و مکان بتوانند مشکلی که برای نهادینه شدن فعالیت خانم ها وجود دارد را حل کنند.