احتمال بازگشت آمریکا به برجام چقدر است؟/ تحلیل دو کارشناس مسائل بین الملل

به گزارش جماران؛ به نقل از ایلنا، مدیرکل پیشین وزارت امور خارجه به چگونگی عملکرد تیم جدید مستقر در کاخ سفید در مواجه با برجام و تنش‌هایی که با ایران دارند پرداخت و پیشنهاد مجلس مبنی بر تغییر نام وزارت خارجه را مورد بررسی قرار داد.

سید جلال ساداتیان درباره  فضای پیش روی ایران در برجام با توجه به موضع‌گیری‌های اخیر طرف‌های غربی، با بیان اینکه ترکیب هیات دولتی که آقای بایدن آورده است همان تیم برجامی هستند، اظهار داشت: آقای بلینکن به عنوان وزیر خارجه، خانم وندی شرمن معاون وزیر خارجه، آقای سالیوان مشاور شورای امنیت ملی آقای بایدن معرفی شده‌اند و آقای جان کری نیز جزو تیم او قرار دارد، بنابراین این ترکیب نشان می‌دهد که آقای بایدن علاقمند است اگر نه همه مسائل، لااقل بخش عمده تنش‌هایی که بین ایران و ایالات متحده آمریکا وجود دارد را در قدم اول بر طرف و به روابط دو کشور سامان ببخشد.

وی درباره اینکه کدام طرف نخست باید به تعهدات خودش در برجام بازگردد، ‌گفت: در اینجا مشخص است کسی که از برجام خارج شده باید به برجام بازگردد و آن طرف آمریکا است. آنچه ایران می‌گوید حق است؛ اروپایی‌ها نیز از برجام دفاع می‌کنند و در گذشته هم این دفاعیه را داشته‌اند و دائم می‌گفتند که ایران به تعهداتش عمل کرده و حتی در بیش ۱۵ گزارش آژانس بین ‌المللی انرژی اتمی عملکرد درست ایران تایید شده است.

سفیر سابق ایران در بریتانیا افزود: اما از یک جایی به بعد تهدیدات آقای ترامپ، اروپایی‌ها را به بی‌عملی کشاند، آنها به تعهدات که در زمینه برجام وجود دارد و جز لاینفک این توافقنامه‌ است، عمل نکردند. آنها تعهد داشتند نفت ایران را بخرند، فلزات گران‌بها به ایران بفروشند و پول ایران را برگردانند که به آن عمل نکردند. 

وی با تاکید بر اینکه لیست تعهداتی را که کشورهای اروپایی و آمریکا می‌بایست انجام دهند، ضمیمه برجام است، گفت‌:‌ البته در ابتدای امضای توافق‌نامه برجام، اتحادیه اروپا تحریم‌هایی که علیه ایران وضع شده بود را برداشت اما بعد که تهدیدات ترامپ شروع شد، آنها نیز به بی‌عملی افتادند و در نهایت خیلی تلاش کردند و سازوکار اینستکس را پیشنهاد کردند اما این این سازوکار مورد قبول ایران نبود، چراکه اروپا می‌گفت حسابی در اروپا ایجاد شود و پول نفت ایران در آن ریخته شود و بعد از آن طریق به صورت دارو و غذا به ایران داده شود.

ساداتیان گفت: ایران در کنش به بی‌عملی طرف‌های برجام پنج مرحله تعلیق و متوقف کردن فعالیت‌ها را انجام داد، آنها نیز تهدید کردند اگر ایران به این وضعیت ادامه دهد مکانیزم ماشه را فعال می‌کنند ایران نیز در پاسخ گفت که از NPT خارج می‌شود. بعد از آن اروپایی‌ها روند فعال سازی مکانیسم ماشه را متوقف کردند و ایران نیز اقدامات خود را متوقف کرد؛ اروپایی‌ها بدهکار ایران هستند. 

وی با بیان اینکه ایران از ابتدا اعلام کرده است که اگر طرف مقابل تعهدات خود را اجرایی کند، ایران نیز به تعهداتش باز می‌گردد، بیان کرد:  ۲۰ درصد افزایش غنی سازی را  هم که مجلس تصویب کرده با ذکر تاریخ بوده است، به طوریکه اگر اروپا به تعهداتش بازگردد، ایران نیز گام‌های برداشته شده برای افزایش غنی سازی ۲۰ درصد را نیز باز می‌گردد. منطق پیشرو نشان می دهد که اروپا و آمریکا باید ابتدا به تعهداتشان بازگردند و بعد ایران تعهدات خود را اجرایی کند.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: نقطه آغاز اینجاست، اما از این به بعد، آنها حرف‌های دیگری می‌زنند، می‌گویند برجام اشکال دارد و باید در آن تجدید نظر شود و نفوذ ایران در منطقه و برد موشکی ایران نیز مورد بحث قرار گیرد و هر دو مورد را ایران رد کرده است. در داخل کشور نیز پالس‌های منفی داده می‌شود که کردیت و اعتبار اصلاح این مسائل به دولت تدبیر و امید یا افرادی که متعادل می‌اندیشند و بیشتر به مذاکره اعتقاد دارند، نرسد؛ بلکه به دولت آینده برسد. اما معلوم نیست اگر این فرصت را از دست دادیم؛ در این فاصله اسرائیل، عربستان و دیگران مسئله‌ای درست نکنند و میزان تنش را دو مرتبه بالا نبرند و دولت آقای بایدن هم بر همین اساس باقی بماند. کما اینکه در میان نظامیان آمریکا حرف‌های دیگری زده می‌شود؛ یعنی لابی‌های عربستان و اسرائیل روی آنها کار می‌کنند.  حرف‌های مختلفی شنیده می‌شود هرچند اکنون به این حرف‌ها بهایی نمی‌دهیم تا تیم بایدن وارد اجرا شوند، بعد از آن می توان ارزیابی بهتری از شرایط داشت.

این دیپلمات پیشین درباره پیشنهاد مجلس برای تغییر نام وزارت خارجه به «وزارت امور خارجه و تجارت بین الملل» اظهار داشت: اسم مهم نیست بلکه مسما مهم است. ایران از نظر تولیدی به حد و شرایطی که بتواند خدمات و کالاها قابل رقابت با بازارهای دنیا داشته باشد، نرسیده است. برخی از اقلام به صورت محدود هستند، اما آنقدر نیست که مثل ترکیه، ژاپن، چین یا کره و کشورهایی که زیربناهای خود را فراهم کرده و به کشور تولیدی ارتقا یافته‌اند نیازمند بازاریابی در دنیا باشد و  به تبع آن سفراو با وابستگان وزارت خارجه، اتحادیه‌ها و بازرگانان فعال باشند.

وی ادامه داد: مجلس باید مکانیزمی در راستای صادراتی شدن کشور فراهم کنند و تا کل کشور به کشور صادراتی تبدیل نشده شرایط همینگونه خواهد بود. اگر بخواهیم صادرات کنیم باید بیمه‌های صادراتی صادر کنیم، حمایت‌های مختلف بیمه‌ای برای سرمایه گذاری‌ها و کالاها انجام شود، باید نظارت‌های استاندارد برای کالاهای صادراتی ایجاد کنیم،‌ همچنین زمینه‌های تولید در داخل و حمایت از تولیدگران در حد دادن وام، مقررات و ضوابط موجود تغییر کند. 

مدیرکل پیشین شرق آسیای وزارت امور خارجه با بیان اینکه باید ساختار کشور از وارداتی بودن به صادراتی تغییر پیدا کند، تصریح کرد:  بعد از آن باید وابستگان اقتصادی ما در سفارتخانه‌ها آموزش‌های لازم را ببینند و مجاز به این باشند که وارد فضای اقتصادی شوند. اکنون آنها از ترس اینکه متهم به فعالیت‌های اقتصادی نشوند هیچکدام جرأت نمی‌کنند وارد این مقوله شوند. عده ای از آنها نیز تخصص ندارند که باید آموزش‌های لازم را دریافت کنند و در بخش‌های بازگانی کشور فعالیت و کسب تجربه کنند اما اکنون عمدتاً بر اساس روابط یا بر اساس این که فلان فرد به ماموریت نرفته است، افراد را به کشورها میفرستند. 

وی با بیان اینکه مجلس نیز با این پیشنهاد به دنبال این نیست که در راستای صادراتی شدن کشور قدم بردارد، چرا که نخست باید طرح‌ و برنامه‌هایی برای درست کردن زیربناهای اقتصادی کشور فراهم شود،‌ گفت: نمایندگان مجلس چون فکر می‌کنند دولت آینده مال خودشان است، بنابراین سعی می‌کنند تغییراتی در راستای آن چیزی که می‌خواهند انجام دهند و به دنبال کار اصولی، چهارچوب‌دار و زیربنایی نیستند؛ چرا که اگر بودند هر روز یک طرح بدون کارشناسی خلق و مطرح نمی‌کردند.

سفیر پیشین ایران اظهار داشت: اگر بناست که اینکار را انجام دهند، باید از طریق مرکز پژوهش‌های مجلس، کمیسیون‌هایی تشکیل شود و نخبگانی از وزارتخانه‌های مختلف از جمله وزارت خارجه و صمت دعوت و همچنین نظرات دانشگاه‌ها اتخاد شده و نقاط قوت ضعف آن برطرف شود و بعد طرح پخته و جامع را ارائه کنند. هیچ ایرادی هم ندارد  اگر یک سال دیگر این کار انجام شود؛ مجلس تازه سر کار آمده و با عجله و فوریت برای اینکه خودشان را نشان بدهند و بگویند کاری انجام داده‌اند این مسائل را طرح می‌کنند در حالی که نباید با قوانین اینگونه برخورد شود.

ابوالفتح:  در مورد برجام و روابط با ایران، ابهام‌ها زیاد است

کارشناس مسائل آمریکا گفت: حمایت دولت جدید آمریکا از اسرائیل ادامه خواهد داشت اما در مورد روابط با عربستان، دست‌اندازهای متفاوتی ایجاد خواهد شد.

«امیرعلی ابوالفتح» کارشناس مسائل آمریکا در تشریح سیاست‌ خارجی دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهوری جدید آمریکا در قبال چین، خاورمیانه و اروپا اظهار کرد: سیاست خارجی آمریکا الزاما تابع جابه‌جایی قدرت در نظام تصمیم‌گیرنده نیست؛ به عبارت دیگر راهبردهای کلان به قدرت خود باقی خواهند ماند اما برای رسیدن به اهداف، تاکتیک‌ها تغییر خواهد کرد. از این جهت می‌توان گفت که سیاست خارجی در واشنگتن نسبت به مسائل داخلی مانند اقتصاد، مهاجرت یا مسائل اجتماعی دستخوش تغییر نمی‌شود؛ به عنوان مثال در مورد حمایت از اسراییل هیچ تغییر عمده‌ای در تیم بایدن نسبت به تل‌آ‌ویو رخ نخواهد داد. تا جایی که وزیر خارجه دولت بایدن هم اعلام کرده سفارت آمریکا در قدس پابرجا خواهد ماند. یکی دیگر از اهداف بزرگ تیم بایدن همانند دولت ترامپ، تقابل و کنترل چین است. در اسناد بالادستی آمریکا از سال‌های گذشته تاکنون پکن به عنوان یک تهدید و قدرت متضاد با واشنگتن قلمداد شده که در دولت ترامپ شاهد اجرای سیاست مشت آهنین علیه آنها بودیم.

دولت بایدن شباهت زیادی به دولت اوباما دارد

 وی ادامه داد: در دولت باراک اوباما و احتمالاً در دولت جو بایدن که شباهت زیادی به دولت اوباما دارد هم سیاست در قبال چین، همکاری با این کشور برای مهار قدرت اقتصادی و نظامی پکن بود. بر این اساس احتمال دارد بایدن هم بحث همکاری با چین را اجرایی کند اما تفاوت بایدن و ترامپ در حوزه اروپا ملموس‌تر از هر جغرافیای دیگری خواهد بود. ترامپ بارها به انتقاد از اروپا دست زد و حتی نقش آ‌نها را در ناتو و سایر پیمان‌های دیگر کمرنگ اعلام کرد، تا جایی که ابایی از مجازات کشورهای اروپایی نداشت و حتی دیدیم که چگونه در اروپا شکاف ایجاد کرد. بر این اساس تیم بایدن به دنبال ترمیم روابط خود با کشورهای قاره سبز خواهد بود و به همین دلیل است که جان‌ کری را به عنوان مشاور رئیس‌جمهوری در پرونده‌های اقلیمی برگزید که اتفاقاً اولین قدم آنها، بازگشت آمریکا به توافق آب و هوای پاریس بود.

این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: در مورد عادی‌سازی روابط کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با اسرائیل هم باید بگویم که هیچ مخالفتی از سوی بایدن با سلسله توافق‌های ابراهیم نشده است و حتی آن را مورد حمایت قرار داده است. بر این اساس بدون شک کشورهای بیشتری به این توافق خواهند پیوست. در مورد عربستان هم باید بگویم که احتمالاً روابط تیم بایدن با ریاض با دست‌اندازهای زیادی روبه‌رو خواهد شد. دموکرات‌ها در مورد پرونده یمن و قتل جمال خاشقچی، بسیار عصبانی هستند؛ تا جایی که احتمال دارد اگر سعودی‌ها با آنها همکاری نکنند، اسناد مربوط به هر دو پرونده که توسط ترامپ محرمانه اعلام شده بود از کانال دموکرات‌ها افشا شود که می‌تواند ضربه سنگینی به آ‌ل سعود به حساب بیاید. لذا احتمال دارد دوران طلایی میان ریاض و واشنگتن (همانند دوران ترامپ) به پایان برسد اما این باعث نمی‌شود که نزاع شدید میان دو طرف اتفاق بیفتد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: دولت بایدن در مورد ایران اعلام آمادگی کرده که به برجام بازگردد اما این بازگشت را مشروط کرده‌اند. آنها در ابتدا خواهان بازگشت ایران به برجام و اصلاح گام‌های پنجگانه هستند و از سوی دیگر خواهان مذاکراه در حوزه موشکی و منطقه‌ای خواهند بود. بدون تردید تهران هم مواضعی در خصوص این مدل از سیاست ایالات متحده خواهد داشت اما آمریکایی‌ها تلویحاً گفته‌اند که اگر ایران قدم‌های مذکور را برندارد اتفاقی رخ نخواهد داد؛ تا جایی که «آوریل هینس»، مدیر اطلاعات ملی آمریکا خوش‌بینی را کنار گذاشته و معتقد است که اتفاق خاصی میان ایران و آمریکا در حوزه برجام رخ نخواهد داد. به یاد داریم که در دولت اوباما تا زمانی که گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از رفتار و عملکرد مثبت ایران تایید نشد، تحریم‌ها کنار گذاشته نشد و اساساً کنگره به رییس جمهور آمریکا اجازه چنین کاری را نخواهد داد. لذا در مورد ایران هم ابهام‌ها و فراز و فرودهای بسیار زیادی وجود دارد.