روایتی از بازگشت امام خمینی (س) به ایران با قانون اساسی

پایگاه خبری جماران: در آذرماه سال 1357 هنگامی که حضرت امام در نوفل لوشاتو حضور داشتند و هر روز خبری تازه از روند روبه رشد انقلاب اسلامی در ایران می رسید و سقوط شاه و زمان به ثمر نشستن آرمان های امام راحل و مجاهدات مبارزان و قیام مردم مسلمان نزدیکتر می شد. اقدام برای تدوین قانون اساسی نظام جدید حاکم بر ایران در ذهن یاران امام نقش بست. آقای دکتر صادق طباطبایی در خاطرات خود می گوید:

روزی با آقای دکتر حبیبی در یکی از قهوه خانه های پاریس نشسته بودیم. من به او گفتم «شیخنا» مثل اینکه رفته رفته قضیه دارد جدی میشود، بوی الرحمن شاه بلند است و به زودی باید حلوایش را بپزیم. خوب است برای اداره کشور باید یک بحث جدی بشود و تدارکاتی فراهم کنیم، یک مرتبه غافلگیر نشویم. آقای حبیبی گفت به نظر من مهمترین چیزی که الآن امام باید در فکرش باشد قانون اساسی حکومت است. اگر همین روند پیش برود و شاه از ایران خارج شود و امام به ایران برگردد، باید قانون اساسی اش زیر بغلش باشد.

قرار شد این موضوع را بدون اینکه جار و جنجالی رویش انجام بدهیم با امام در میان بگذرایم. همان شب ....من به امام گفتم که با آقای دکتر حبیبی در مورد چند مطلب بحث میکردیم به این نتایج رسیدیم که با شما در میان بگذاریم، از جمله نیاز به طراحی برای تدوین قانون اساسی جدید است. ایشان به آقای حبیبی گفتند که شما یک فکری بکنید با استفاده از دانش و اطلاعات حقوقی و نیز آگاهی از قوانین کشورهای آزاد دارید. خودتان و مطالبی که فکر میکنید لازم است تنظیم کنید آقای سلطانی[آیه الله سید محمد باقر سلطانی طباطبایی پدر سرکار خانم دکتر فاطمه طباطبایی همسر حاج سید احمد خمینی] هم هستند اگر احتیاج به آرای فقهی داشتید از ایشان استفاده کنید. ما گفتیم عقیده ما این است که اگر شما صلاح میدانید این مساله مخفی باشد، وقتی تدوین شد و دادیم خدمتتان، شما هر کاری خواستید انجام بدهید و معلوم نباشد چه کسی و کجا این پیش نویس را تهیه کرده. امام این پیشنهاد را هم پذیرفتند.(خاطرات صادق طباطبایی، ج3، ص131)

خانم دکترفاطمه طباطبایی هم در خاطرات خود می گوید:

دکتر حسن حبیبی به دستور امام به تدوین پیش نویس قانون اساسی مشغول شد، تقریباً محرمانه، امام از پدرم نیز خواستند دکتر حبیبی را در تدوین پیش نویس قانون اساسی، آنجا که به مسائل فقهی مربوط میشود کمک کنند. از این رو دکتر حبیبی کمتر در نوفل لوشاتو حاضر میشد. او گهگاه با حضور درخانه فرزندان دایی با پدرم در این باره تبادل نظر میکرد. من هم گهگاه از نوفل لوشاتو به پاریس نزد آنها میرفتم. پدرم نیز در طول اقامت ما در نوفل لوشانو بیشتر آنجا بودند. دکتر حبیبی هر بخشی را که تنظیم میکرد به نوفل لوشاتو می آورد و آن را در اختیار امام قرار میداد و امام نظرات اصلاحی خود را در گوشه آن مینوشتند.( اقلیم خاطرات، ص 513)

در ایران نیز این موضوع در ذهن رهبران انقلاب که در شورای انقلاب گرد آمده بودند مطرح شده  بود. آقای مهندس هاشم صباغیان در مصاحبه با روزنامه کیهان می گوید:

قبل از آنکه اساسا بحث تدوین قانون اساسی تازه باشد، من از جمعی حقوق دانان دعوت کردم و از میان افرادی که شرکت کردند...تعدادی انتخاب و مشغول به کار شدند، چرا که ضرورت آن را تشخیص داده بودیم. در آن وقت هنوز دستوری از امام نرسیده بود. پس از مدتی(سه یا چهار جلسه) اطلاع یافتیم که متنی هم در پاریس تهیه شده است. با شرکت یکی از تدوین کنندگان آن ، جلسات مشترکی ترتیب دادیم.(سیر تصویب و تدوین قانون اساسی، ص، 98)

آقای دکتر حسن حبیبی با کناره گرفتن از محیط نوفل لوشاتو و تلاش بسیار توانست در مدت کوتاهی پیش نویسی برای قانون اساسی تهیه کند که به ایشان تقدیم کرد و امام با اصلاحات اندکی آن را پذیرفتند، با فرار شاه از کشور و اعلام تصمیم امام مبنی بر پرواز به ایران، با وجود خطرات بسیار زیادی که ایشان را در مسیر بازگشت تهدید می کرد، نگهداری از این نسخه و رساندن آن به ایران، فکر آقای صادق طباطبایی را به خودش مشغول کرده بود. وی می گوید:

وقتی این پیش نویس آماده شد و امام آن را ملاحظه کردند دو نسخه از آن تهیه شد. این نسخه ها در بازگشت به ایران در پرواز همراه من بود. در داخل هواپیما به امام گفتم که این پوشه قانون اساسی است، چه کارش کنم؟ گفتند: پهلوی خود شما باشد.گفتم خوب معلوم نیست از هواپیما که پایین بیاییم چه بر سر من می آید. هیچ فکرش را کرده اید چه باید بکنم؟ ایشان گفتند چند حالت محتمل است:

یکی اینکه من را بگیرند و به شما کاری نداشته باشند. شما هر کدام به وظایف خود عمل میکنید. من هم تکلیف خودم را میدانم.  یا ممکن است شما شیطانهای شلوغ کن! را بگیرند و با من کاری نداشته باشند. در این صورت بالاخره یک فکری میکنیم. ممکن است به هیچکدام از ما کاری نداشته باشند و ممکن هم هست که همه ما را با هم بگیرند.

من گفتم در میان این 150 خبرنگاری که دعوت کردیم کسی که من از آلمان دعوت کرده ام آقای "پیتر شولاتور" از چهره های سرشناس است که امشب هم می خواهد چند تصویر در ساعات مختلف از شما بگیرد و من اعتقاد دارم تحریف در مطالبتان نمی‌کند. اگر اجازه می دهید من بدون اینکه به او بگویم قضیه چیست، این پرونده را به او بدهم و به او همین را می گویم که احتمال دارد پس از پیاده شدن با مشکل مواجه شویم و ما را دستگیر کنند، اما به شما خبرنگاران کاری ندارند. این پرونده را پیش خودت نگه دار هر وقت توانستی مرا پیدا کنی به من بر می‌گردانی، اما اگر من را ندیدی به نحوی آن را به امام برسان. امام این پیشنهاد را پذیرفتند و برای اینکه مطلب مستند شود، ساعت 2 ـ 5/1 بامداد من با "پیتر شولاتور" و "کافمن" فیلمبردار او صحبت کردم و گفتم پرونده ای را به شما می سپارم. این را ضبط کنید و بعداً اگر همدیگر را دیدیم، از شما پس می گیرم. شماره تلفن هم به آنها دادم و گفتم اگر ماها را گرفتند، یک روزی آن را بالاخره به امام برسانید. از این ماجرا و مطالبی که نقل کردم فیلم گرفتند، منتها به او نگفتم محتوایش چیست. (خاطرات صادق طباطبایی،ج3، ص 133 و132 )

حضرت امام پس از ورود به ایران و تعیین مهندس بازرگان به نخست وزیری دولت موقت، این نسخه قانون اساسی را تحویل دولت داده تا با تشکیل کمسیونی مرکب از حقوق دانان مطرح کشور آن را بررسی و اصلاح کند. این ماموریت به آقای دکتر یدالله سحابی معاون نخست وزیر در امور انقلاب محول می شود و ایشان با دعوت از همان تیمی که قبل از پیروزی انقلاب در حسینیه ارشاد برای تدوین قانون اساسی دور هم جمع شده بودند این کار را دنبال می کند.

آقای سید احمد صدر حاج سید جوادی در خاطرات روزانه خود راجع به فعالیت هایش در روز 1357/11/15 می گوید:

 ساعت 5/4 عصر رفتم به دفتر حسینیه ارشاد و آقایان دکتر جعفری لنگرودی و دکتر کاتوزیان و زواره ای و شهشهانی و دکتر میناچی آنجا بودند و بقیه مذاکرات راجع به قانون اساسی دنبال شد و خطوط اصلی که باید در قانون اساسی جمهوری اسلامی ذکر شود را یادداشت می کردند. (خاطرات صدر انقلاب، ص144 )

آقای دکتر ناصر کاتوزیان در مصاحبه با روزنامه  اطلاعات می گوید:

کمیسیون تدوین قانون اساسی از یک هفته پیش از پیروزی انقلاب تشکیل شد....اعضای کمیسیون مذکور عبارت بودند از: دکتر حسن حبیبی ، دکتر محمد جعفر لنگرودی، دکتر عبدالکریم لاهیجی، دکتر ناصر میناچی، فتح الله بنی صدر و من.(سیر تدوین و تصویب قانون اساسی، ص99).

پس از حدود یک ماه که پیش نویس آماده شد. شورای انقلاب آن را به امام خمینی تحویل داد و ایشان در چند مورد تغییرات اندکی را اعمال کردند.

برخی از اعضای شورای انقلاب به امام پیشنهاد می کنند، با توجه به خطراتی که انقلاب را تهدید می کند، تشکیل مجلس موسسان برای بررسی و تصویب قانون اساسی لازم نیست و همین پیش نویس که به تایید مراجع تقلید هم رسیده است به صورت مستقیم به همه‌پرسی گذاشته شود. مهدی بازرگان و یدالله سحابی با این پیشنهاد مخالفت می کنند. استدلال آنان این بود که به مردم قول تشکیل مجلس مؤسسان داده شده و باید با تشکیل این مجلس از طرف مردم، آرای عمومی در بند بند قانون لحاظ شود.

 با توجه به عدم توافق اعضای شورای انقلاب، جلسه ای با حضور همه اعضا در محضر امام خمینی برگزار می شود و در نهایت پیشنهاد جدیدی از سوی  آیه الله سید محمود طالقانی مطرح شده و با اصلاحاتی به تصویب می رسد. ایشان می گوید: چون عده ای از اعضای شورای انقلاب با تشکیل مجلس موسسان به دلیل طولانی شدن مدت بررسی قانون اساسی مخالفند، ما می توانیم تعداد اعضای مجلس موسسان را کاهش دهیم و برای هریک میلیون نفر یک نماینده قرار دهیم که یک مجلس 37-تا 38 نفره تشکیل خواهد شد.

این پیشنهاد با اصلاحاتی پذیرفته می شود و مقرر می گردد برای هر یک میلیون نفر دو نماینده در نظر گرفته شود. بدین ترتیب انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در تاریخ 1358/05/12 برگزار شد و این مجلس با حضور خبرگان منتخب در تاریخ 29 مرداد همان سال در محل ساختمان مجلس سنای قبلی با پیام حضرت امام افتتاح گردید.

قانون اساسی تدوین و تصویب شده توسط مجلس خبرگان به حضرت امام تحویل شد و ایشان در اول آذرماه 1358 در تقریظی بر آن نوشتند:

‌‌آنچه که در این جزوه است «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» است که وسیلۀ‌‎ ‌‌نمایندگان محترم ملت ایران ـ که اکثریت آنان از علمای اعلام و حجج اسلام و مطلعین بر‌‎ ‌‌احکام اسلام بودند ـ تهیه و به تصویب اکثریت ملت معظم رسید. و امید است ان شاءالله ‌‎‌‌تعالی با عمل به آن، آرمانهای اسلامی برآورده شود؛ و تا ظهور حضرت بقیة الله ـ أرواحنا‌‎ ‌‌له الفداء ـ باقی و مورد عمل باشد‌‌ والسلام علی عبادالله الصالحین (صحیفه امام، ج11، ص103)

با تایید ایشان این قانون در تاریخ یازدهم و دوازدهم آذرماه 1358به همه پرسی گذاشته شد و با 15680339 رای از مجموع 15758956 رای  که برابر با 5/99 درصد آرا بود به تایید مردم  ایران رسید. 

قانون اساسی با حکم حضرت امام و تعیین هیئتی از سوی ایشان در تاریخ 1368/2/4 مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت و در تاریخ 1368/5/6 به همه پرسی گذاشته شده و با تصویب ملت ایران در تاریخ 1368/5/24 از سوی رئیس جمهور وقت به دولت ابلاغ گردید.