قیمت‌های دستوری خودرو، مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان را متضرر کرد

جی پلاس، دو طرف اصلی این بازار به واسطه قیمت‌گذاری دستوری قادر به فروش و خرید بی‌ضرر و زیان نیستند. طبق آخرین صورت‌های مالی، سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه اول امسال زیان ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی را در تولید تجربه کرده‌اند که در مجموع زیان انباشته آنها به ۴۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. از سوی دیگر تقاضای مصرفی نیز به واسطه مانور تقاضای سرمایه‌ای ناشی از اختلاف قیمت دستوری با قیمت بازار مجبور به خرید خودرو با قیمت‌های بسیار بالا شد. آنچه مشخص است خودروساز و مصرف‌کننده هر دو به واسطه قیمت‌گذاری دستوری وارد بازی باخت - باخت بازار خودرو شده‌اند. برای پایان دادن به وضعیت فعلی چاره‌ای جز آزادسازی قیمت‌ها نیست؛ چرا که مسیر جدید، بازی برد - برد را برای دو طرف رقم خواهد زد و سمت عرضه همراه با تقاضا منتفع خواهند شد.

دنیای اقتصاد نوشت، با اعلام صورت‌های مالی شش ماه نخست خودروسازان به بورس، مشخص شد ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در مجموع طی نیمسال ابتدایی ۹۹ زیان ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی را به ثبت رسانده‌اند. با ثبت این رقم اما مجموع زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور تا پایان شهریور امسال به مرز ۴۰ هزار میلیارد تومان نزدیک شد. تداوم روند زیان‌دهی غول‌های جاده مخصوص طی نیمه نخست امسال در حالی است که اگرچه سیاست نرخ‌گذاری دستوری خودروهای داخلی همچنان ادامه داشته، با این حال قیمت کارخانه‌ای آنها دو بار در شش ماه ابتدایی سال افزایش یافت. به گفته خودروسازان، ریشه اصلی ضرر آنها در نرخ‌گذاری دستوری نهفته است، به این معنی که قیمت‌های تعیین شده برای محصولات‌شان کفاف هزینه‌های تولید را نمی‌دهد و منجر به زیان‌دهی می‌شود. این در شرایطی است که انتظار می‌رفت با توجه به صدور دو مجوز افزایش قیمت (یکی در اردیبهشت و دیگری در مرداد) زیان خودروسازان کنترل شود، با این حال طبق ادعای غول‌های جاده مخصوص (با توجه به‌صورت‌های مالی شش ماه امسال) آنها همچنان بنگاه‌هایی زیان‌ده هستند.

سال‌هاست قیمت خودروهای داخلی توسط نهادهای بیرون از صنعت خودرو تعیین می‌شود و در این بین، شورای رقابت نقش پررنگ‌تری داشته است. این شورا که در بهمن 91 با تصمیم رئیس دولت دهم مسوولیت قیمت‌گذاری خودروهای داخلی را بر عهده گرفت، دو بار از پروسه تعیین قیمت کنار گذاشته شد، یک بار در شهریور 97 و دیگری نیز همین چند هفته پیش. با این حال مرجع اصلی تعیین قیمت خودروهای داخلی برای حدودا 8 سال، شورای رقابت بوده که همواره نیز هم از سوی خودروسازان و هم از جانب مشتریان مورد انتقاد قرار گرفته است. اختیار قیمت‌گذاری خودروهای داخلی اما گاهی به دست سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و ستاد تنظیم بازار نیز افتاده که اگرچه آنها در مقایسه با شورای رقابت رفتار بهتری با خودروسازان داشته‌اند، با این حال نفس نرخ‌گذاری دستوری در عملکردشان مشهود بوده است. تا پیش از دستوری شدن قیمت خودرو، خودروسازان مجاز بودند محصولات خود را بر اساس حاشیه بازار تعیین کنند. طبق این روش، قیمت کارخانه‌ای خودروها نزدیک به نرخ بازار تعیین می‌شود و بنابراین فضایی برای جولان دلالان و واسطه‌گران وجود ندارد. هرچند وزارت صنعت، معدن و تجارت در بهمن 97 خبر از تصویب قیمت‌گذاری خودرو در حاشیه بازار داد، با این حال مصوبه موردنظر اجرایی نشد و نرخ‌گذاری همچنان دستوری باقی ماند. حالا اما گفته می‌شود وزارت صمت باز هم به دنبال اجرای سیاست قیمت‌گذاری خودرو در حاشیه بازار است و قصد دارد مصوبه آن را از شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه دریافت کند. اگر این اتفاق رخ دهد، خودروسازان مجاز می‌شوند نرخ محصولات خود را نزدیک به بازار تعیین کرده و ضمن خروج از زیان‌دهی، در مسیر کسب سود نیز قرار گیرند. البته با توجه به زیان انباشته هنگفت نزدیک به 40 هزار میلیارد تومانی، بعید است این ضرر بزرگ به این زودی‌ها جبران شود. اگر وزارت صمت موفق به کسب مجوز نرخ‌گذاری خودروهای داخلی در حاشیه بازار شود، خودروسازان دیگر بهانه‌ای برای زیاندهی نخواهند داشت. در واقع آنها اگر با وجود لغو نرخ‌گذاری دستوری باز هم زیان بدهند و ادعای بی‌پولی را مطرح کنند، دیگر هیچ گوش شنوایی برای پذیرش ادعاهای آنها وجود نخواهد داشت. البته همین حالا نیز افکار عمومی زیاندهی خودروسازان را باور ندارد و خیلی‌ها نیز معتقدند ضرر بزرگ غول‌های جاده مخصوص به دلیل ضعف مدیریتی آنها است نه صرفا نرخ‌گذاری دستوری. مسائلی مانند ریخت و پاش غیر ضروری، سرمایه‌گذاری‌های غیر اقتصادی و سیاسی و همچنین ضعف بهره‌وری (ناشی از وجود نیروی مازاد) مواردی است که به اعتقاد کارشناسان نمی‌توان نقش آنها را در ضعف ساختار مالی سه خودروساز بزرگ کشور و تداوم زیاندهی آنها نادیده گرفت. 

  زیان روی زیان خودروسازان

طبق صورت‌های مالی ارائه شده به بورس توسط سه خودروساز بزرگ کشور، زیان‌دهی آنها در شش ماه ابتدایی امسال کماکان ادامه داشته است. بر این اساس و طبق ادعای خودروسازان، قیمت فروش برخی از محصولات آنها پایین‌تر از قیمت تمام شده تولید بوده است. دراین بین، ایران‌خودرو درتولید تمام محصولاتش طی شش ماه ابتدایی امسال با زیان مواجه شده، چه آنکه قیمت فروش آنها پایین‌تر از مبلغ بهای تمام‌شده‌شان بوده است.براین اساس، بهای تمام‌شده تولیدمحصولات ایران‌خودرو طی نیمه نخست 99، در مجموع بالغ بر 29 هزار و 700 میلیارد تومان بوده، اما جمع مبلغ فروش محصولات این شرکت کمی بالاتر از 23 هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است. با این حساب، ایران‌خودرویی‌ها طی نیمه نخست امسال بالغ بر شش هزار و 600 میلیارد تومان از ناحیه اختلاف «مبلغ بهای تمام‌شده» و «مبلغ فروش»، زیان دیده‌اند. زیان کلی ایران‌خودرو در نیمه نخست امسال اما به بالای 9 هزار و 900 میلیارد تومان رسیده است. با توجه به ثبت این رقم اما جمع زیان انباشته بزرگ‌ترین خودروسازان ایران به 24 هزار میلیارد تومان نزدیک شده است. 

بنابر گزارش ارائه شده به بورس اما این شرکت 188 هزار و 472 دستگاه محصول طی نیمسال 99 به فروش رسانده و بنابراین، قیمت متوسط فروش این شرکت کمتر از 123 میلیون تومان بوده است. طبق صورت‌های مالی منتشره از سوی ایران خودرو، این شرکت در نیمه ابتدایی امسال، 145 هزار و 188 دستگاه انواع پژو را به فروش رسانده که کل مبلغ فروش آنها کمتر از 9 هزار و 500 میلیارد تومان بوده، یعنی با متوسط قیمت حدودا 65 میلیون و 500 هزار تومان. طبق ادعای ایران خودرو، این شرکت از ناحیه فروش پژوهای خود در نیمه ابتدایی امسال، بیش از 5هزار و 300 میلیارد تومان زیان دیده است. طبق گزارش ارائه‌شده به بورس، تولید سمند نیز برای ایران‌خودرو زیان به همراه داشته است. این شرکت در نیمه نخست امسال حدود 900 میلیارد تومان از ناحیه فروش 20 هزار و 653 دستگاه سمند زیان دیده است. طبق ادعای ایران‌خودرو، مبلغ فروش سمندهای این شرکت در بازه زمانی موردنظر به هزار و 800 میلیارد تومان هم نرسیده است. ایران خودرویی‌ها اما در این بازه زمانی 16 هزار و 590 دستگاه دنا را نیز فروخته‌اند و بیش از 502 میلیارد تومان زیان دیده‌اند. طبق صورت‌های مالی ارائه‌شده به بورس، بزرگترین خودروساز ایران از ناحیه فروش هزار و 599 دستگاه رانا نیز بالغ بر 91 میلیارد و 700 میلیون تومان زیان حاصل کرده است. در فروش دانگ‌فنگ هم ایران‌خودرو بالغ بر شش میلیارد تومان زیان حاصل کرده، زیانی که از ناحیه فروش 107 دستگاهی این محصول ثبت شده است. همچنین فروش هایما نیز زیانی بالغ بر 24 میلیارد و 700 میلیون تومان روی دست آبی‌های جاده مخصوص گذاشته است. آنها در نیمه نخست امسال دو هزار و 491 دستگاه از این شاسی بلند چینی را فروخته‌اند. در نهایت اما 122 دستگاه تندر-90 فروخته‌ شده توسط ایران خودرو در نیمه ابتدایی امسال نیز بالغ بر یک میلیارد و 140 میلیون تومان زیان نصیب آنها کرده است. تندر-90 البته دیگر در ایران خودرو به تولید نمی‌رسد. از ایران‌خودرو که بگذریم، سایپایی‌ها نیز نیمه ابتدایی سال جاری را با زیان به پایان رسانده‌اند. طبق گزارش ارائه شده به بورس، بالغ بر 2 هزار و 170 میلیارد تومان زیان نصیب دومین خودروساز بزرگ ایران شده است. با توجه به ثبت این رقم، جمع زیان انباشته نارنجی‌های جاده مخصوص تا پایان شهریور امسال به بالای 11 هزار و 400 میلیارد تومان رسیده است. در این بین، فروش 57 هزار و 463 دستگاهی پراید در نیمه ابتدایی سال جاری، بالغ بر شش میلیارد و 300 میلیون تومان زیان روی دست سایپا گذاشته است. پراید البته دیگر در مدل‌های سواری به تولید نمی‌رسد، اما وانت آن کماکان در خطوط تولید این شرکت باقی مانده است. طبق ادعای سایپا، این شرکت پرایدهای خود را با متوسط قیمت کمتر از 32 میلیون تومان به فروش رسانده است. فروش دیگر محصول سایپا به نام تیبا نیز طی نیمه ابتدایی سال جاری چیزی حدود 615 میلیارد تومان زیان در کارنامه نارنجی‌های جاده مخصوص ثبت کرده است. همچنین مونتاژ آریو هم در بازه زمانی موردنظر، 150 میلیون تومان زیان به همراه داشته است. 

این در حالی است که فروش 14 دستگاهی چانگان بیش از 727 میلیون تومان سود برای سایپایی‌ها به همراه داشته است. این سود البته بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه به دست آمده، ضمن آنکه گویا این خودروی چینی دیگر در کشور مونتاژ نمی‌شود. سایپایی‌ها همچنین از ناحیه فروش 80 دستگاه سراتو طی نیمه نخست 99، بیش از 709 میلیون تومان سود کرده‌اند که این سوددهی بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه بوده است. سراتو نیز مانند چانگان فعلا جایی در خطوط تولید سایپا ندارد.

در نهایت اما صورت‌های مالی پارس‌خودرو نشان می‌دهد این شرکت نیز در دوره شش ماه نخست امسال،حدود893 میلیارد تومان زیان از ناحیه فروش محصولاتش حاصل کرده است. بر این اساس، جمع زیان انباشته سومین خودروساز بزرگ ایران به بالای سه هزار و 750 میلیارد تومان رسیده است. در صورت‌های مالی شش ماهه پارس خودرو، فروش 20 هزار و سه دستگاهی خانواده ایکس 100 (پراید) به ثبت رسیده که حاصل آن، زیان 69 میلیارد تومانی بوده است. پارس خودرویی‌ها اما در فروش محصولات خانواده اس 200 (ساینا) آماری دو هزار و 42 دستگاهی را از خود به جا گذاشته‌اند. این تعداد فروش منجر به سوددهی نشده و نتیجه آن ثبت زیان بیش از 5/ 5 میلیارد تومانی بوده است. صورت‌های مالی پارس‌خودرو ستونی به نام «انواع خودرو سواری» نیز دارد که به نظر می‌رسد بیشتر خانواده رنو را در بر می‌گیرد. تعداد فروش این خودروها 18 هزار و 246 دستگاه بوده که نتیجه آن سود بیش از 80 میلیارد تومانی (البته بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه) بوده است.