آیت الله نورمفیدی: آیت الله صانعی مورد عنایت ویژه امام بود/ ایشان معتقد بود «عدالت» باید در فقه مبنا قرار بگیرد/ اسلام باید پاسخگوی همه نیازهای بشریت باشد؛ اگر فکر ما بسته باشد نمی توانیم به خوبی پاسخگو باشیم

پایگاه خبری جماران: آیت الله نورمفیدی با بیان اینکه آیت الله صانعی مورد عنایت ویژه امام بود، گفت: باید عرصه برای بیان نظرات نو در حوزه فراهم شود و سعه صدر در حوزه وجود داشته باشد. این مسیری است که امام خمینی(س) و آیت الله صانعی(ره) رفته اند. با پیمودن مسیر امام و آیت الله صانعی می توانیم از مکتب اهل بیت(ع) دفاع کنیم.

مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با آیت الله سیدکاظم نورمفیدی را در ادامه می خوانید:

اولین بار چه زمانی و کجا با مرحوم آیت الله العظمی صانعی آشنا شدید؟ 

خداوند ان شا الله مرحوم آیت الله آقای صانعی را رحمت کند و با محمد (ص) و آل محمد (ص)  محشور نماید . بنده سال ۳۶ بعد از آنکه یکی دو سالی در مشهد ادبیات عرب خواندم برای ادامه تحصیل در فقه و اصول به قم عزیمت کردم. مدرسه فیضیه در آن روزها مرکز اجتماع و رفت و آمد طلاب بود . خصوصا کتابخانه مدرسه فیضیه که برای مطالعه می رفتیم. نخستین بار آشنایی من با آیت الله صانعی وقتی بود که من در کتابخانه مدرسه فیضیه مشغول مطالعه بودم. سر و صدای مباحثه آیت الله صانعی فضای مدرسه فیضیه را پر می کرد. ایشان با چند نفر اصفهانی در مدرسه فیضیه خیلی داغ و با آب و تاب درس های حضرت امام(س) را بحث می کردند. ابتدای آشنایی من از این طریق بود.

البته ایشان از ما خیلی جلوتر بود. ما تازه وارد قم شده بودیم و آنچنان که خاطرم هست قسمتی از معالم را نزد ایشان خواندم که بسیار عالمانه تدریس می کردند و بعدها هم سؤالات علمی ام را گاهی از محضر ایشان می پرسیدم و استفاده می کردم. بعد که وارد درس خارج امام شدم ایشان را زیارت می کردیم و این ارتباط تا بعد از انقلاب و حضور ایشان در مجلس خبرگان ادامه داشت. بعدا هم که قم رفتند گاهی قم یا مشهد خدمت ایشان می رسیدیم و برای عمل قلب حقیر ایشان به عیادت آمدند. 

آیت الله صانعی از تلامیذ برجسته امام بود

حضور ایشان در درس امام راحل چگونه بود؟ ایشان از لحاظ علمی دارای چه خصوصیاتی بودند؟

ایشان از تلامیذ برجسته حضرت امام بود که مورد عنایت ویژه ایشان بود و به همین جهت هم بعد از انقلاب امام برای مسئولیت های مهمی که مراتب علمی نیاز داشت ایشان را انتخاب کردند . مرحوم آیت الله صانعی از شاگردان و یاران قدیمی و اولیه امام بودند. واقعا ایشان عشق و علقه خاصی به حضرت امام داشتند. رابطه ایشان با امام فقط استاد و شاگردی نبود بلکه ارادت عمیق بود. بعدها هم خیلی به مبانی امام معتقد بودند و روی آن کار می کردند. 

اسلام باید پاسخگوی همه نیازهای بشریت باشد

نقش ایشان در ترویج و تحکیم نظر امام  مبنی بر پویایی فقه بر اساس زمان و مکان را چگونه می بینید؟

بنده اعتقادم این است که امروز اسلام باید پاسخگوی همه نیازهای بشریت در همه زمینه ها باشد. فقه هم یکی از بخش هایی است که باید پاسخگوی نیاز های زمان باشد . این پاسخگویی با محصور بودن در نگاه های سنتی جور در نمی آید. از ویژگی های آیت الله صانعی نوآوری های فقهی ایشان بود. البته بنده با همه نظرات ایشان موافق نیستم اما اینکه ایشان حریت و شجاعت علمی داشتند و ابایی از مخالفت با مشهور نداشتند و در عین حال از چارچوب های فقهی خارج نمی شدند نکته بسیار مهمی در فقاهت و اجتهاد ایشان است.

اجتهاد باعث می شود که دین کهنه نشود

اساسا فلسفه اجتهاد به نظر من این است که دین را در شرایط متغیر زمان سیّال نگاه می دارد . ما در سفری به ایتالیا با آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد در همایشی شرکت کردیم که نمایندگان تمامی ادیان ابراهیمی و مذاهب مختلف حضور داشتند.  هم نمایندگانی از یهودیت و مسیحیت بودند و هم از اسلام شیعه و سنی شرکت داشتند. در آنجا برخی از نمایندگان یهودی در سخنانشان می گفتند ما امروز مورد اعتراض قرار می گیریم که دینی که مثلا برای سه هزار سال قبل است اکنون چگونه می تواند پاسخگوی نیاز های زمان باشد؟ بنده آنجا درباره اجتهاد صحبت کردم. گفتم ما در مکتب تشیّع پیچ و مهره ای داریم به نام اجتهاد که باعث می شود دین در شرایط گوناگون سیّال باشد و در هر زمانی نو و تازه باشد و کهنه نشود.

بعد از صحبتم دیدم که یک وکیل یهودی اظهار می داشت که من نمی دانستم که شیعه اجتهاد دارد و دیدم برداشتی که از اجتهاد دارد همان برداشت زیبای شهید مطهری(ره) است. بعد از جلسه آن وکیل یهودی در حال بحث و جدل با یک خاخام یهودی بود . از آقای محقق پرسیدم اینها چه می گویند؟ ایشان گفتند: وکیل یهودی می گوید اگر دین ما نتواند امروز در جهان پاسخگو باشد تقصیر شما خاخام ها و روحانیون دینی است، چرا شما در دینتان مثل شیعه اجتهاد ندارید ؟ بنابراین اجتهاد از امتیازات مکتب ماست .

امروز خیلی حرف های نو و موضوعات جدید در نظام های حقوقی جهان مطرح می شود  که ما باید وارد این میدان بشویم. اما اگر فکر ما بسته باشد نمی توانیم به خوبی پاسخگو باشیم. به همین جهت است که حضرت امام(س) اجتهاد و فقه پویا با تکیه بر چارچوب های سلف صالح و در عین حال با در نظر گرفتن عنصر زمان و مکان را متذکر شدند . 

آیت الله صانعی معتقد بود «عدالت» باید در فقه مبنا قرار بگیرد

آیت الله صانعی(س) یکی از ویژگی های برجسته اش ورود در این میدان ها بود که با تأسی به حضرت امام(س) در این زمینه ها وارد شدند و نتایج خوبی به دست آوردند. برای نمونه به چند مورد از مبانی که ایشان مورد تأکید قرار دادند اشاره می کنم: مثلا آیت الله صانعی بر عنصر عدل و عدالت خیلی تأکید داشتند. می فرمودند: عدالت فقط یک مسأله فلسفی و کلامی نیست و باید در فقه مبنا قرار بگیرد. این سخن بسیار خوبی است. خداوند در قرآن می فرماید: «لقد أرسلنا رسلنا بالبینات وأنزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط وأنزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس ولیعلم اللـه من ینصره ورسله بالغیب إن اللـه قوی عزیز».

این عدل و قسط چه عدلی است؟ این قسط، قسط اجتماعی است؛ یعنی عدلی که در میان مردم بیاید. چون بعد می فرماید و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و همچنین می فرماید و لیعلم الله من ینصره. این عدل، عدل فلسفی و کلامی نیست. متأسفانه به مسأله عدالت در فقه کمتر پرداخته شده است. مرحوم شهید مطهری(ره) هم می فرمودند که عدل باید در سلسله علل احکام قرار گیرد . 

آقای صانعی همچنین بر جایگاه عقل در فقه خیلی تکیه می کردند . همه فقها عقل را یکی از ادله اربعه می دانند اما کاربرد عقل در مسائل فقهی خیلی روشن نشده است. البته در بسیاری از موارد فقها به عقل استناد کرده اند. مثلا شیخ انصاری خیلی به عقل استناد می کند. اما آنچنان که باید جایگاه عقل مورد توجه قرار نگرفته است. اگر می خواهیم در مسائل روز پاسخگو باشیم باید این توسعه ها را بدهیم. 

همچنین آیت الله صانعی(ره) به قاعده لاحرج توجه ویژه ای داشتند. دامنه این قاعده را خیلی وسیع می دانستند. همین قاعده خیلی از مسائل و مشکلات را حل می کند. 

باید عرصه برای بیان نظرات نو در حوزه فراهم باشد

در حوزه علمیه این مباحث باید جدی گرفته شود. باید عرصه و فضا برای بیان نظرات نو فراهم باشد . با تنگ نظری علم پیشرفت نمی کند. باید در حوزه علمیه سعه صدر وجود داشته باشد. متفکرین اسلامی باید این مباحث را مطرح کنند، بشکافند و رد و ابرام صورت گیرد  تا نتایج ارزشمندی به دست آید. ما وقتی فقه صاحب جواهر یا شیخ انصاری(ره) را با فقه هزار سال قبل مقایسه می کنیم تفاوت های اساسی و پیشرفت های چشم گیری می بینم. امروز هم به نظر من نباید در فقه امروز متوقف شویم باید افق های جدیدی را ببینیم و رویش کار کنیم . 

با پیمودن مسیر امام و آیت الله صانعی می توانیم از مکتب اهل بیت(ع) دفاع کنیم

آیت الله صانعی(ره) فرمایش حضرت امام(س) که دخالت عنصر زمان و مکان و اجتهاد پویا بود را دنبال کردند و در فقاهت ایشان ما به خوبی ثمرات این دیدگاه را مشاهده می کنیم. البته من نمی گویم ایشان صددرصد در این زمینه موفق بودند اما مسیر خوبی را پیموده اند. با پیمودن این راه است که ما امروز می توانیم از مکتب اهل بیت(ع) به خوبی دفاع کنیم.

نکته دیگر در مورد ایشان این است که آیت الله صانعی به عنوان یک فقیه نظراتش از روی مستند و دلیل فقهی بوده که نزد ایشان حجیت داشته است. اینطور نبوده که ایشان را متهم کنیم که از روی هوای نفس یا برخی حرف ها این نظرات را داده اند. به هر حال یک فقیه و عالم خارج از چارچوب سخن نمی گوید و برای همه نظراتش دلیل دارد. 

از ویژگی ها و سجایای اخلاقی ایشان نیز بفرمایید. 

آیت الله صانعی(ره) علاوه بر ویژگی های علمی به خصال برجسته اخلاقی نیز آراسته بود. انسان ملایم و متواضعی بود . نسبت به کسانی که با او در ارتباط بودند دوست و رفیق بود و صمیمانه برخورد می کرد و راحت و صریح بود. شخصیت ایشان بی تکلف و بی پیرایه بود. 

عشق و ارادت ایشان به اهل بیت(ع) مثال زدنی بود. اینکه ایشان در مجالس اهل بیت وسط می ایستاد و سینه می زد و مثلا بلند صلوات می فرستاد واقعا از عشق او به اهل بیت(ع) و بی تکلفی اش نشأت می گرفت.