بایسته های بازگویی تاریخ دفاع مقدس

پایگاه خبری جماران: نویسنده یادداشت لازم می داند در ابتدا، یاد و خاطره رزمندگان دین و میهن را گرامی داشته و ایثارگری و جان فشانی ایشان را ارج بگذارد و خود را مدیون ایشان بداند. خداوند به ایشان پاداش شایسته مرحمت فرماید.

«دفاع مقدس» اصطلاحی است که افکار عمومی آن را «دالِ» جنگ تحمیلی عراق  ایران می شناسند، جنگی که از سوی رژیم بعث عراق در 31 شهریور 1359 آغاز شد و پس از هشت سال در 29 مرداد 1367 خاتمه یافت. 

به شهادت تاریخ شفاهی و مکتوب؛ دفاع مقدس بومی است که باشکوه ترین خصلت های انسانی در سطحی والا را در خود ترسیم کرده است. تاریخ دفاع مقدس که حامل روایت عینیت یافتن استعدادهای پسندیده انسانی و ارزش های فرهنگی است، ظرفیت ویژه ای برای ترویج اخلاق شایسته انسانی در خود جای داده است و روایت و بازگویی این تاریخ، بر مبنای اصول مدیریت و برنامه ریزی امور فرهنگی می تواند به افزایش سطح پایبندی جامعه به ارزش های فرهنگی و فضیلت های اخلاقی بیانجامد.

از منظر مدیریت و برنامه ریزی امور فرهنگی، بازآفرینی هر رویداد تاریخی در صورتی مخاطب پیدا می کند که در قالبی سازگار با سلیقه فرهنگی مخاطب، بازنمایی و بازآفرینی شود و در این فضای بازنمایی، آنچه که می تواند به ایجاد پیوند انگیزشی و عاطفی میان مخاطب و آن رخ داد منجر شود، استفاده حداکثری از عنصر «جذابیت» است که زبان «هنر» دربردارنده ویژگی های جذابیت آفرین است، بنابراین لازم به نظر می رسد که شخصیت های حقیقی و حقوقیِ فعال در حوزه بازگویی تاریخ دفاع مقدس، در گام اول؛ «متن مستند»ی را تهیه کرده و در گام دوم؛ «گروه هدف» خود را تعیین کنند و در گام بعدی به «شناسایی سلیقه فرهنگی» آن ها پرداخته و سپس؛ حتی الامکان «نیازسنجی فرهنگی» مخاطبان خود را  دنبال کنند، البته کسانی که ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری ایشان، فقط امکان تولید فراورده در یک قالب را دارند، بهتر است پس از تعیین «گروه هدف»، جمعی از مخاطبان خود را (نمونه آماری) مورد «نیازسنجی فرهنگی» قرار دهند.

برای دراختیار داشتن «متن مستند»، مراجعه به فیلم ها، صداها و دیگر مستندات موجود در نهادهای نظامی و خاطرات مکتوب و شفاهی رزمندگان عزیز لازم است.

«گروه هدف» می تواند در تقسیم بندی های مختلف تعیین شود؛ سن، جنسیت، تحصیلات، شغل، طبقه اجتماعی و محل زندگی بخشی از این تقسیم بندی ها است. برنامه ریز امور فرهنگی؛ پس از تعیین «گروه هدف»، ویژگی ها و شرایط آن را در ادامه مسیر منتهی به خلق فراورده، مورد توجه قرار می دهد، چراکه تولید فرآورده مثلاً برای دانش آموزان اقتضائات و ویژگی های خاص خود را می طلبد و خلق فرآورده برای دانشجویان، ویژگی های دیگری را. حتی ویژگی های تولید فرآورده فرهنگی برای دانش آموزان هر دوره و در هر جنسیت هم تابع اقتضائات و ویژگی های خود است.

«شناسایی سلیقه فرهنگی» با هدف تعیین قالب های فراورده فرهنگی می تواند بر اساس پرسش نامه یا مصاحبه با تعدادی از اعضای گروه هدف (نمونه آماری) دنبال شود؛ قالب های مورد نظر شامل  فیلم کوتاه و سینمایی رئال، فیلم کوتاه و سینمایی پویانمایی، وی آر، نمآهنگ، تئاتر، نمایش عروسکی، عکس، پوستر، نقاشی، گرافیک اطلاع رسان (اینفوگرافی)، پرده خوانی، کتاب رمان و شعر و سخنرانی و ... است. «شناسایی سلیقه فرهنگی» علاوه بر جهت دهی به استخدام قالب های سازگار با سلیقه فرهنگی مخاطب، در مدیریت منابع؛ اعم از زمان، بودجه و امکانات کمک ویژه ای می کند؛ بنابراین از هدررفت منابع نیز جلوگیری می شود.

«نیازسنجی فرهنگی» فرایندی است که برنامه ریز امور فرهنگی از آن برای تعیین ویژگی های فرآورده فرهنگی خود استفاده می کند، مثلاً نیازسنجی فرهنگی در زمینه تولید فیلم سینمایی پویانمایی شامل تعیین تکنیک پویانمایی، فضای داستان، مدت زمان، تعیین لوکیشن ها، داستان فیلم، وضعیت استفاده از موسیقی و ... می شود، البته نیازسنجی فرهنگی می تواند در مورد هرکدام از گزاره های برشمرده شده نیز به صورت اختصاصی هم انجام شود، مثل اینکه موسیقی شامل استفاده از کدام سازها و ... باشد.

همانطور که اشاره شد؛ آنچه در نهایت می تواند به دیده شدن، شنیده شدن و خوانده شدن فراورده فرهنگی به صورت ویژه یاری رساند؛ جذابیت آن است و «هنر»؛ معمار خلق جذابیت است؛ بنابراین شایسته است که تولیدکننده فرآورده فرهنگی با سخاوت تمام، ظرافت های هنری را در همه آنچه که «فراورده فرهنگی» نامیده می شود، به کار گیرد.

تلاش های صورت گرفته در زمینه بازگویی تاریخ دفاع مقدس قابل تحسین است اما حجم آن به هیچ وجه با ظرفیت های دفاع مقدس ونیز  ضرورت این بازگویی قابل مقایسه نیست.

در پایان این یادداشت به همه ایثارگران و رزمندگان سرافراز دفاع مقدس پیشنهاد می کنم که تمام خاطرات خود از آن دوران را با توجه به جزئیات (ویژگی های افراد مثل اسم، نحوه معاشرت، پوشش، رفتار و گفتار، ویژگی های محیط، امکانات و تجهیزات و خوردنی ها و نوشیدنی ها و ... ) را مکتوب کرده یا آن را بیان فرموده و صدای خود را ضبط کنند. این اطلاعات و خاطرات می تواند سرآغاز خلق فرآورده های گوناگون فرهنگی برای بازگویی تاریخ و ارزش های دفاع مقدس برای ما و برای آیندگان باشد.

*مدرس دانشگاه و پژوهشگر امور فرهنگی