کربلا و سواد رسانه ای!

علی محمدی - مدرس دانشگاه و پژوهشگر امور فرهنگی: «رسانه» در طول تاریخ فرهنگی، سازگار با شرایط هر دوره، در «شکلِ» متناسب با آن شرایط، وجود داشته است، اما جدای از تحولات شکلی، رسانه؛ در بسیاری از مواقع، به عنوان یک مؤلفه «قدرت» مورد توجه بوده و از برخی آن ها به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف قدرت، استفاده شده است.

نگارنده، باور دارد که جایگاه و موضع «رسانه» در مورد بیان «واقعیت»؛ چیزی به غیر از «بازنمایی» نیست و افکار عمومی هم با همین روایتِ بازنمایی شده واقعیت در رسانه مواجه هستند.

رسانه ها بر اساس اهداف از پیش تعیین شده ای، دست به تولید محتوا و بازآفرینی واقعیت می زنند، به گونه ای که تلاش می کنند تا با استخدام تکنیک ها و روش های ویژه؛ واقعیت، آن گونه که خود می پسندند یا خود می خواهند؛ برای افکار عمومی ترسیم شود، به همین خاطر است که یک رویداد واحد، از رسانه های مختلف، به گونه های متفاوتی بازگو می شود و این تفاوت در روایت یک رویداد واحد از سوی رسانه های مختلف، بیانگر بازنمایی های مختلف است و هر بازنمایی، حامل اهداف صاحبان رسانه است.

رسانه ها در راستای بازنمایی واقعیت؛ ارزش ها، باورها، عقاید و ایدئولوژی های خود را به صورت پیدا و پنهان، با زبان خلاقانه خود، در روایتِ بازنمایی کرده خود، همراه می کنند.

در این فضا، اما «سواد رسانه ای به ما می آموزد که بدانیم تولید محتوای رسانه در مورد هر «واقعیت»؛

1.  فرآورده ای بازنمایی شده است
2. این فراورده مأمور تحقق اهداف صاحبان رسانه که گاهی صاحبان قدرت هستند، است
3. محتوای رسانه در بردارنده ارزش ها، باورها، عقیده ها و ایدئولوژی صاحبان رسانه که گاهی اربابان قدرت هستند، است
4. فراورده رسانه ای؛ با زبان خلاقانه به بازآفرینی و روایت واقعیت می پردازد

لذا ضرورت دارد در فهم و تحلیل محتوای رسانه؛ صاحب رسانه را بشناسیم و اهداف و منافع آن را تشخیص دهیم، علاوه بر آن، توجه داشته باشیم که رسانه زیر سایه کدام ارزش ها، باورها، عقیده ها و ایدئولوژی ها فعالیت می کند و نیز با روش های تبلیغاتی و رسانه ای نیز آشنا باشیم، در چنین وضعیتی لازم است در مواجهه با رسانه ها، با یک رویکرد انتقادی، از نگاه تک بعدی فاصله گرفته و محتوای بازنمایی شده را با لحاظ اهداف و منافع رسانه، فهم کنیم.

بررسی ها تاریخی نشان می دهد که در واقعه عظیم عاشورا، دستگاه رسانه ای اموی، دست به کار بازنمایی چهره ای از حضرت سیدالشهداء علیه السلام شدند، که برخی با هدف دریافت پاداش اخروی و برای تقرب به پروردگار، با حضرتش به مقابله پرداختند.

در روایتی از حضرت سجاد علیه السلام در مورد کسانی که در روز عاشورا مقابل حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام قرار گرفتند، نقل است که فرمودند: «لَا یَوْمَ کَیَوْمِ الْحُسَیْنِ (ع) ازْدَلَفَ عَلَیْهِ ثَلَاثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ کُلٌّ یَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَمِهِ وَ هُوَ بِاللَّهِ یُذَکِّرُهُمْ فَلَا یَتَّعِظُونَ حَتَّى قَتَلُوهُ بَغْیاً وَ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً» (امالی شیخ صدوق، ص463‌)

 یعنی: هیچ روزی مانند روز [شهادت] حسین نیست که سی هزار نفر علیه او جمع شدند و همه گمان می‌کردند از این امت هستند و همه می‌خواستند با ریختن خون او به خدا نزدیک شوند در حالی که حسین (ع) آنها را نصیحت می کرد، اما تأثیری نداشت تا اینکه او را از روی سرکشی و ظلم و دشمنی به شهادت رساندند.

اگر جاهلانی که در روز عاشورا، مقابل امام تنها، صف آرایی کردند، منافع قدرت حکومت اموی را می شناختند و زیر سایه آن شناخت، چهره بازنمایی شده حضرت سیدالشهداء علیه السلام را بررسی می کردند، و در برابر آن ترسیم بازنمایی شده، با رویکردی منتقدانه مواجهه پیدا می کردند و تلاش می کردند از نگاه تک بعدی فاصله گرفته و به بررسی و شناخت شخصیت سیدالشهداء از دیگر منابع می پرداختند، چه بسا سرنوشت تاریخ گونه دیگری رقم می خورد.

از نظر نویسنده؛ یکی از عبرت های عاشورا، مسأله مهم بازنمایی چهره افراد و تفاوت معنی دار چهره حقیقی و چهره رسانه ای ایشان است؛ بنابراین لازم است با تجهیز به دانش و مهارت «سواد رسانه ای»، مراقب باشیم تا فریب بازنمایی های رسانه ای را نخوریم.

مشاهده خبر در جماران