سناریوهای تورمی پایان سال ۹۸

بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ تورم در پایان سال به هسته سخت خود نزدیک خواهد شد. مطابق این بررسی‌ها، اگر تورم مطابق الگوی ماه‌های قبل حرکت کند، در انتهای سال ۹۸ نرخ تورم متوسط به رقم ۳۵ درصد خواهد رسید. از سوی دیگر، تورم نقطه‌به‌نقطه نیز در محدوده ۸/ ۲۰ تا ۸/ ۲۲ درصد قرار خواهد گرفت.

سه نگاه به تورم پایان سال

در ادامه سلسله گزارش‌های مربوط به رصد تغییرات شاخص قیمت پیش‌بینی تورم پایان سال ۱۳۹۸ با استناد به آمار منتشر شده برای تورم دی ماه سه سناریوی پیش‌روی نرخ تورم در پایان سال را بررسی کرده است. بر این اساس سه حالت پیش آمده از این قرار است:

• نخست: اگر نرخ تورم ماهانه دو ماه پایان سال مشابه دی ماه تغییر کند (نرخ ۸/ ۰ درصد) تورم نقطه‌به‌نقطه پایان سال در سطح ۸/ ۲۰ درصد و تورم متوسط به رقم ۷/ ۳۴ درصد می‌رسد.
• دوم: اگر تورم ماهانه به اندازه میانگین ۶ ماه منتهی به دی ۹۸ (۱/ ۱ درصد) تغییر کند، در نتیجه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به رقم ۶/ ۲۱ درصد و نرخ تورم متوسط به رقم ۸/ ۳۴ درصد خواهد رسید.
• سوم: اگر در سناریوی سوم نرخ تورم ماهانه به اندازه میانگین سه ماه منتهی به دی ۹۸ (۶/ ۱ درصد) تغییر کند، در نتیجه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به رقم ۸/ ۲۲ درصد و نرخ تورم میانگین به ۳۵ درصد خواهد رسید.

براساس آخرین آمارهای گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه در دی ماه معادل 8/ 0‌درصد بوده است، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه نیز 3/ 26‌درصد ثبت شده است. همچنین براساس این گزارش نرخ تورم متوسط در دی ماه در سطح 6/ 38 درصد قرار دارد. نرخ تورم ماهانه، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه نسبت به ماه قبل است. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه نیز تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده را نسبت به ماه مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد. همچنین نرخ تورم متوسط، تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در 12 ماه منتهی به یک ماه مشخص را نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن در نظر می‌گیرد.

سناریوی اول: لمس تورم 20 درصدی

آیا امکان نزول تورم نقطه‌به‌نقطه به سطح 20 درصد در پایان سال‌جاری وجود دارد؟ بررسی آمارهای تورمی نشان می‌دهد اگر تورم ماهانه بهمن و اسفند به میزان تورم دی ماه سال‌جاری یعنی 8/ 0 درصد تغییر کند، در نتیجه تورم نقطه‌به‌نقطه نیز در پایان سال به رقم 8/ 20 درصد خواهد رسید. براساس بررسی‌های صورت گرفته در این سناریو نرخ تورم متوسط نیز در پایان سال‌جاری به سطح 7/ 34 درصد خواهد رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر نرخ تورم براساس سناریوی نخست محقق شود، طی کل سال 98 به میزان 7/ 26 واحد درصد از نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه کاسته خواهد شد. در اسفند سال 97، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به میزان 5/ 47 درصد گزارش شده بود. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد در سناریوی نخست، نرخ تورم متوسط نیز در سال 1398 با افزایش 9/ 7 واحد درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو خواهد بود. در اسفند سال 97، نرخ تورم متوسط به میزان 8/ 26 درصد گزارش شده بود. با توجه به این پیش‌بینی می‌توان گفت تورم نقطه‌به‌نقطه در سال آینده وارد هسته سخت خواهد شد. برخی معتقدند نرخ به‌طور متوسط در اقتصاد ایران 20 درصد افزایش می‌یابد، بنابراین رسیدن نرخ تورم به کمتر از این سطح که یک عادت برای اقتصاد کشور شده، کمی دشوار بوده و نیازمند اتخاذ روش‌های جدید برای پایدارسازی نرخ تورم در سطح یک‌رقمی است. یکی از موانع تورم تک‌رقمی در اقتصاد ایران کسری بودجه و سلطه مالی بر پولی عنوان شده است. از سوی دیگر، با توجه به فشارهای سیاسی موجود و تشدید تحریم‌ها، کنترل انتظارات تورمی نیز دشوارتر از گذشته است و لازم است یک چشم‌انداز مشخص درباره روند نرخ تورم در کوتاه‌مدت و میان‌مدت ایجاد شود.

سناریوی دوم: تورم محتمل

اگر میانگین تورم ماهانه 6 ماه منتهی به دی ماه سال‌جاری را اندازه‌گیری کنیم، رقمی معادل 1/ 1 درصد حاصل می‌شود، در این سناریو پیش‌فرض این است که تورم ماهانه بهمن و اسفند نیز با همین سرعت پیش ‌برود، در این صورت نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به رقم 6/ 21 درصد کاهش خواهد یافت. براساس این آمارها نرخ تورم متوسط براساس سناریوی دوم تا پایان سال به رقم 8/ 34 درصد خواهد رسید. در نتیجه می‌توان گفت در سناریوی اول و دوم، تفاوت قابل‌توجهی در نرخ تورم متوسط وجود ندارد. به‌نظر می‌رسد احتمال تحقق سناریوی دوم بیشتر است، به این دلیل که اصولا تورم بهمن و اسفند، نسبت به تورم دی ماه کمی بیشتر است. بنابراین می‌توان گفت احتمال دارد تورم ماهانه این دوماه بیشتر از سطح 8/ 0 درصد و در حوالی 1/ 1 درصد قرار گیرد. با توجه به ثبت تورم نقطه‌به‌نقطه 5/ 47 درصدی در اسفند ماه سال قبل، کاهش آن به سطح 6/ 21 درصد نیز می‌تواند یک رکورد قابل‌توجه برای سال 98 باشد. با این حساب می‌توان انتظار داشت که در سال آینده روند کاهشی نرخ تورم تا تکرار تورم تک‌رقمی در میانه سال محقق شود. در این صورت می‌توان با اجرای سیاست‌های مشخص، به‌خصوص در جهت کنترل نقدینگی، از جهش دوباره تورم به سطح 40 درصد جلوگیری کرد.

سناریوی سوم: تورم متوسط 35 درصدی

اگر متوسط نرخ تورم ماهانه در بهمن و اسفند در سطح 6/ 1 درصد قرار داشته باشد، بازهم روند کاهنده تورم نقطه‌به‌نقطه و میانگین متوقف نخواهد شد. براساس این سناریو، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در پایان سال‌جاری به رقم 8/ 22 درصد می‌رسد و همچنین نرخ تورم متوسط دقیقا در سطح 35 درصد قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توان عنوان کرد که به احتمال زیاد در انتهای سال 98، نرخ تورم متوسط در میانه کانال 30 درصدی قرار خواهد داشت. به‌نظر می‌رسد با توجه به تداوم روند موجود در نیمه نخست سال آینده نیز روند نزولی نرخ تورم متوسط به زیر کانال 30 درصد ادامه خواهد داشت. اما با توجه به رشد بالای نقدینگی در حوالی سطح 30 درصد نمی‌توان انتظار داشت که تورم به شکل پایدار به سطح تک‌رقمی برسد.  

اگر چه بانک‌مرکزی در نظر دارد که با بهره‌گیری از ابزاری نظیر عملیات بازار باز، کنترل وضعیت نقل‌وانتقال و شفافیت بانک‌ها و ثبات نرخ ارز شرایط تورمی را در سال آینده بهبود دهد. اما با توجه به تشدید تحریم‌ها، کاهش قابل‌توجه درآمدهای نفتی و حتی غیرنفتی، احتمال ایجاد کسری بودجه در سال آینده وجود خواهد داشت که این موضوع کار را برای تداوم کاهش نرخ تورم در سال آینده سخت خواهد کرد.

چهار نکته از تورم

درخصوص تورم سال‌جاری و تداوم آن در سال آینده چهار نکته درباره «رسیدن به هسته سخت تورم»، «تفاوت کاهش تورم با کاهش قیمت»، «اثر کم تغییر قیمت بنزین در روند تورم» و «توجه به انتظارات تورمی» وجود دارد:

نکته نخست: نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه با یک شیب قابل‌توجه از حدود ۵/ ۴۷ درصد در انتهای سال قبل به محدوده ۲۰درصد نزدیک خواهد شد، این کاهش بیش از آنکه حاصل سیاست‌گذاری باشد، ناشی از رفتار فعالان اقتصادی پس از شوک تورمی است.

نرخ تورم 20 درصد متوسط تورم اقتصاد ایران در پنج دهه گذشته بوده است و به‌طور معمول نرخ تورم حرکت زیگزاگی حول این رقم داشته است، اما کاهش بیشتر این نرخ به سطح تک‌رقمی و پایدارسازی آن نیازمند اتخاذ راهکارهایی نظیر کنترل کسری بودجه، عدم تسلط سیاست‌های مالی بر پولی و اصلاحات نظام بانکی است.

به بیان دیگر گذر از هسته سخت و رسیدن به تورم پایین‌تر بیش از اینکه محصول سیاست‌های سلبی است، باید تحت‌تاثیر سیاست‌های ایجابی باشد.

نکته دوم: اگرچه نرخ تورم نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریبا نصف شده، اما این موضوع به معنی کاهش قیمت مواد مصرفی نیست، بلکه سرعت افزایش قیمت در یک بازه زمانی مشخص کاهش یافته است. در واقع کالاها و خدمات با سرعت کمتری در مقایسه با دوره مورد بررسی گران شده‌اند. یکی از روسای پیشین بانک‌مرکزی درخصوص کاهش نرخ تورم تعبیری جالب داشت. توصیف او از این پدیده به این‌گونه بود: خودرویی که با سرعت 120 کیلومتر درحال حرکت به سمت جلو بود الان با سرعت 80 کیلومتر طی مسیر می‌کند. بنابراین قیمت کالاها افزایش یافته است اما در مقایسه با قبل سرعت رشد کمتر شده است.

نکته سوم: با وجود اصلاح قیمت بنزین در پاییز، روند کاهشی نرخ تورم که از ابتدای سال‌جاری آغاز شده بود، تداوم داشته است، بنابراین نمی توان این فرضیه را پذیرفت که اصلاح قیمت انرژی می‌تواند باعث تغییر مسیر تورم شود، آنچه که بر نرخ تورم اثرگذار است عدم تعادل‌های مالی، پولی و ارزی در اقتصاد است.

نکته آخر: با توجه به انتشار آمارهای پولی و مالی در آذر ماه و تغییرات پایه پولی و نقدینگی، نیاز است که سیاست‌گذار با بهره‌گیری از سیاست‌های مناسب در بازار پول، و اتخاذ سیاست‌های فعالانه مالی روند انتظارات تورمی را کنترل کند. به خصوص که در دو ماه اخیر نوسانات نرخ ارز نیز نسبت به نیمه نخست سال‌جاری بیشتر افزایش یافته است. در واقع تدابیر سیاست‌گذار در مقطع کنونی می‌تواند در مدیریت انتظارات تورمی و حفظ ثبات اثرگذار باشد.