زندگینامه آیت الله جعفر سبحانی
جعفر سبحانی از مراجع تقلید و اساتید حوزه علمیه قم است. او از مدیران دارالتبلیغ اسلامی و نویسندگان مجله مکتب اسلام است، سابقه عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی را داراست و از موسسین مرکز تخصصی کلام اسلامی در حوزه علمیه قم محسوب می شود، او آثار متعددی در زمینه علوم دینی منتشر کرده است.
جعفر سبحانی در تاریخ 20 فروردین ماه سال 1308 در خانواده ای متدین در تبریز متولد شده است. پدرش آیت الله محمدحسین سبحانی خیابانی از علمای تبریز بود.
او پس از پایان دوران ابتدایی به مکتب خانه مرحوم میرزا محمود فاضل رفته و کتاب هایی از جمله نصاب الصبیان، گلستان، بوستان و ابواب الخیان را آموخت. در 14 سالگی به مدرسه علمیه طالبیه تبریز رفت و دروس مقدمات و سطوح را فراگرفت. در این دوران 5 ساله علوم ادبی را نزد شیخ حسن و شیخ علی اکبر نحوی، بخشی از مطول، منطق منظومه و شرح لمعه را نزد علامه بزرگوار میرزا محمدعلی مدرس خیابانی آموخت. در همین زمان بود که در سن 17 سالگی دو کتاب «معیار الفکر» و «مهذب البلاغه» را تالیف کرد.
پس از آن در شهریور ماه سال 1325 به دلیل شرایط آذربایجان و ظهور فرقه دموکرات و تشکیل حکومت وابسته به شوروی تحصیل در تبریز دشوار شد، به همین جهت برای ادامه تحصیلات در مهر ماه همان سال راهی قم شد.
در آنجا باقیمانده فرائد الاصول را نزد آیت الله میرزا محمد مجاهدی تبریزی و آیت الله حاج میرزا احمد کافی، کفایه الاصول را نیز نزد آیت الله گلپایگانی آموخت.
او دروس خارج فقه و اصول را در محضر اساتیدی از جمله امام خمینی، و حضرات آیات بروجردی و حجت کوهکمری فراگرفت. ایشان به غیر از تحصیل دروس فقه و اصول فلسفه، کلام و تفسیر نیز آموخت. شرح قواعد العقائد علامه را در محضر آیت الله سیدمحمد بادکوبه ای آموخت، سپس مطالعات فلسفی خود را در حوزه علمیه قم با شرکت در کلاس های منطق و فلسفه علامه طباطبایی تکمیل کرد، او در سال های 1328 تا 1330 شرح منظومه و بخش اعظم اسفار را نیز نزد ایشان فراگرفت. در جلسات علامه طباطبایی که در آن فلسفه مادی را به نقد می کشید نیز شرکت کرد، پس از پایان این دوره به خواست علامه کتاب اصول فلسفه را به عربی بازگرداند که چاپ اول آن با تقریظ علامه طباطبایی به چاپ رساند.
آغاز تدریس
ایشان از زمان تحصیل در سال 1322 به تدریس مقدمات پرداخت و پس از آن در 18 سالگی به حوزه علمیه قم آمده و تدریس را ادامه داد و بعد از مدتی نیز به تدریس سطوح پرداخت. ایشان نزدیک به 7 سال مطول، چند دوره معالم و لمعتین، 7 دوره فرائد شیخ انصاری (در 21 سال)، چند دوره مکاسب و کفایه، و پنج مرتبه شرح منظومه (در 10 سال) را تدریس نمود. سال 1394 ق (1354 ش) نیز بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقمند حوزه، درس خارج فقه و اصول را تشکیل داد و تا کنون ادامه دارد. آیت الله سبحانی پنج دوره خارج اصول و هر دوره در ۶ سال، تدریس کرده و هم اکنون ششمین دوره آن را تدریس می کند. تقریرات یک دوره کامل آن در ۴ جلد به نام «المحصول فی علم الأُصول» و «ارشاد العقول الی علم الاصول» منتشر شده است. او در سال های تدریس خارج فقه، این بخش ها را تدریس کرده است: کتب زکات، حدود، دیات، قضاء، مضاربه (دو بار)، مکاسب محرمه، خیارات، ارث، طلاق، نکاح و خمس. او همچنین کتاب اسفار اربعه را تدریس کرده است. آیت الله سبحانی همچنین به آموزش عقاید، رجال، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل، تفسیر و ادبیات پرداخته و برای هریک از آن‌ها کتاب هایی منتشر کرده است.
فعالیت های سیاسی و اجتماعی
در جریان واقعه 15 خرداد سال 1342 و دستگیری امام خمینی ایشان از جمله افرادی بود که اقدام به امضای نامه اعتراضی فضلای حوزه علمیه قم به هیات دولت وقت نمود. او در اسفند ماه سال 1342 نیز نامه ای که به حسنعلی منصور نوشته شد و طی آن به ادامه زندانی شدن امام خمینی و جمعی از علما اعتراض شده بود را امضا کرد. در جریان انتقال امام خمینی به به نجف نیز متن تلگرام فضلا در حمایت از امام را امضا نمود، او همچنین پس از شهادت حاج آقا مصطفی به امام خمینی تسلیت گفت. او همچنین ذیل برخی از اعلامیه های مدرسین حوزه علمیه قم علیه رژیم پهلوی را امضا کرده است.
آیت الله سبحانی به همراه آیت الله مکارم شیرازی، مصطفی زمانی، داوود الهامی، سیدهادی خسروشاهی، علی حجتی کرمانی، رضا گلسرخی کاشانی و نیز حاج آقا مجتبی عراقی از گردانندگان اصلی دارالتبلیغ اسلامی بودند. دارالتبلیغ در سال 1344 توسط آیت الله شریعتمداری در قم با هدف تربیت مبلغ دینی و مبالغه با تبلیغات ضد دینی و ضد شیعی تاسیس شده بود.
ایشان در سال های 1337 و 1338 به همراهی گروهی از فضلای حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت مجله درس هایی از مجله مکتب اسلام را تاسیس کرد، او یکی از نویسندگان ثابت مجله بود، این مجله در حال حاضر نیز به صاحب امتیازی ایشان و تحت سرپرستی او منتشر می شود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به نمایندگی از مردم استان آذربایجان شرقی به مجلس خبرگان قانون اساسی راه یافت.
او در سال 1370 مؤسسه آموزش عالی امام صادق(ع) (مرکز تخصصی علم کلام حوزه علمیه قم) را به منظور آموزش رشته تخصصی علم کلام تاسیس کرد که در حال حاضر اصلی ترین مرکز تخصصی کلام در حوزه علمیه است، مجله کلام اسلامی نیز توسط این مرکز منتشر می شود.
او در 29 آبان ماه سال 1386 پس از درگذشت آیت الله شیخ جواد تبریزی، به درخواست گروهی از مردم آذربایجان رساله عملیه خود را منتشر کرد.
آیت الله سبحانی به عنوان یکی از چهره های شاخص اندیشمند حوزه علمیه قم در قسمتی از کنگره های علمی داخلی و بیشتر مجامع علمی خارجی شرکت جسته و در تمام آن ها به ایراد سخنرانی و ارائه مقاله پرداخته است.ایشان به عنوان رئیس کنفرانس علوم و مفاهیم قرآن برگزیده شده و در کنگره هایی مانند: کنگره جهانی امام رضا علیه السلام (4 بار)، کنفرانس وحدت اسلامی (7 بار)، کنفرانس تقریب مذاهب، کنگره جهانی شیخ مفید، کنگره نهج البلاغه، کنگره جهانی شیخ انصاری، سمینار بزرگداشت علامه طباطبایی (در تبریز و کازرون)، سمینار نماز و کنفرانس اسلام و مسائل پزشکی و غیره در ایران شرکت فعال داشته است.
تالیفات
آیت الله سبحانی در طول سالیان دراز تدریس، تربیت شاگردان بسیار، بزرگداشت شعایر دینی، سخنرانی در مجامع فرهنگی، نگارش مقالات متعدد در مجلات معتبر علمی، مصاحبه های فراوان، تبلیغ ارزشهای مذهبی، بنیاد مؤسسات تحقیقاتی و تأسیس مجلات علمی، به تألیفات بسیار در زمینه های مختلف دینی همچون: تفسیر، حدیث، فقه، اصول، کلام، تاریخ، فلسفه، ملل و نحل، رجال، درایه، علوم ادبی، دفاع از ساحت تشیع، نقد وهابیت و موضوعات دیگر نگاشته است. کتاب‌های الموجز، فروغ ابدیت، منشور جاوید (تفسیر موضوعی قرآن)، آیین وهابیت، منشور عقاید امامیه از جمله آن‌هاست. برخی از آثار او از کتاب های درسی حوزه های علمیه به شمار می رود.