زندگینامه آیت الله ابوالقاسم خزعلی

آیت الله ابوالقاسم خزعلی فقیه، خطیب عالی قدر و از شخصیت های شاخص نظام جمهوری اسلامی بود، که از جمله سوابق او می توان به مشارکت در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، عضویت در شورای نگهبان و نیز عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد. 

ابوالقاسم خزعلی متولد سال 1304 در بروجرد است. پدر او پنبه زن بود و اوضاع اقتصادی خانواده آنان نابه سامان بود، و مادرش برای کمک به مخارج خانواده محصولات غذایی خانگی تهیه می کرد و به فروش می رساند. او در سن حدود 6-7 سالگی راهی مکتب خانه ای در محله «سرسوزنی» شد، و نزد «سیدجعفر شیرازی» درس میخواند. او در سن 10 سالگی به همراه خانواده از بروجرد هجرت کرد و در مشهد ساکن شد، در آنجا ابتدا به دبستان رفت و بعد از قبولی در امتحان در کلاس چهارم ابتدایی مشغول تحصیل شد و همیشه از شاگردان نمونه بود. بعد از پایان کلاس ششم ابتدایی راهی دبیرستان شد. در آن دوران در مدارس زبان فرانسوی تدریس می شد، او نیز مشغول فراگیری زبان فرانسه بود اما بعدها آن را رها کرد.

او در سن 17 سالگی بود که حکومت رضاشاه سقوط کرد و ایران از سوی متفقین اشغال شد، او در این زمان به کار نوشتن دخل و خرج و توزیع جنس های مغازه ای بین کسبه مشغول بود، تا به امرار معاش خانواده کمک کند، در همین دوران بود که با سقوط رضاشاه زمینه تحصیل در حوزه فراهم شد و ایشان به فراگیری علوم حوزوی علاقه مند شد، و به تحصیل علوم دینی پرداخت، او صبح ها و شب ها را درس میخواند و روزها را مشغول کار میشد. 

او مقدمات را در  مدرسه نواب مشهد آموخت و همیشه برای تحصیل به سراغ اساتید ممتاز مشهد می رفت. او مقدمات و ادبیات را نزد اساتیدی چون آقای صدرزاده،  صرف و نحو را نزد علی اکبر دامغانی و کتاب مغنی اللبیب نزد محقق قوچانی فراگرفت. معالم، لمعه و قوانین را نزد سیداحمد یزدی خواند، و رسائل، مکاسب و کفایه را در محضر هاشم قزوینی آموخت، قسمتی دیگر از کفایه را نیز در کلاس های مجتبی قزوینی پشت سر گذاشت. 

او دو سال پیش از ازدواج، در سال 1324 یا 1325 به قم رفت و درس خارج فقه را نزد سیدحسین طباطبایی بروجردی (ره)، خارج اصول را در محضر امام خمینی (س)، و فلسفه و اشارات را نزد جواد خندق آبادی تهرانی سپری کرد، او برای فراگیری درس منظومه و اسفار نیز در محضر علامه طباطبایی حضور یافت. او مدتی را در درس مرحوم آیت الله بهجت نیز حضور یافت، و در دوران تحصیل با طلاب و فضلایی همچون شهید بهشتی، شهید مطهری، و آیت الله ربانی شیرازی همراه بود. 

آیت الله خزعلی بخشی زیادی از عمرش را به مبارزه علیه رژیم شاه گذراند، از اولین حرکت های او در مبارزه با رژیم پهلوی سخنرانی او در رفسنجان است که منجر به دستگیری اش شد. در بخشی از خاطرات ایشان در این رابطه آمده است: «از چیزهایی که خیلی مرا به مرحوم آیه اللّه العظمی بروجردی نزدیک کرد حادثه تبعید من در سال ۱۳۳۹شمسی به رفسنجان بود و به علّت تعرّضی که به شاه داشتم، تقریباً می خواستند حکم اعدام صحرایی برای من درست کنند و بعضی از سرمایه داران رفسنجان هم مطلب را خیلی پروبال داده بودند. من در مقابلشان ایستادم. آنان هم بر ضدّ من توطئه کردند و مرا به مدّت سه ماه به گناباد تبعید کردند. در این میان نامه ای نوشتم برای آقای بروجردی که من از نظر آب و هوا مشکلی ندارم و مدّت سه ماه هم برای من مهم نیست؛ ولی اینجا صوفی ها هستند و می خواهند با من ملاقات کنند و من از اینها ناراحت هستم، اگر یک جای بدآب و هوا باشد و سه ماه را به نه ماه تبدیل بکنند برای من بهتر است. آقای بروجردی خیلی متأثّر شد و به دستگاه اشاره کرد و شیخ مجتبی اراکی را به نمایندگی از سوی خود به رفسنجان فرستاد و مسئله را حل کرد و قضیّه تمام شد. من آمدم خدمت آقای بروجردی و عذر خواستم، گفتند: نه کار برای خدا بوده و ان شاء اللّه نتیجه اش خوب است. مباشر ایشان گفت: آقای بروجردی یک شب به خاطر شما تب کرد. من خیلی ناراحت شدم و گفتم: من عذر می خواهم، در مقام زحمت دادن به شما نبودم. وظیفه ای بود که چیزی گفتم. گفت: نه طوری نیست.» 

ایشان در ادامه به چگونگی آغاز همراهیشان با حضرت امام اشاره می کنند و می نویسند: «وقتی مرا از خانه برای تبعید بیرون می بردند قرآن را باز کردم یک جا آیه منحصر به فردی در قرآن هست که با این قضیّه ما می خواند : (الّذین أُخرجوا من دیارهم بغیر حقٍ الاّ أن یقول ربنا اللّه و لو لا دفع اللّه الناس بعضهم ببعضٍ لهدُّمت صوامعُ و بیع و صَلَوۃ مساجد یذکر فیها اسم اللّه کثیراً و لینصرنّ اللّه من ینصره انّ اللّه لقویّ عزیز).خیلی مرا دل گرم کرد و من در راه، الطاف خفیّه را آشکارا می دیدم. این جریان به گوش حضرت امام (س) رسید. من نمی‌دانستم که ایشان ضدّ شاه است. ایشان مرا خواست. با خود گفتم: نکند ایشان بگوید: تو یک طلبه هستی، با شاه چکار داری؟ از این رو، من هم خیلی مطالب را نگفتم، بلکه گفتم: چون اینان داشتند سینما می ساختند و می خواستند بچّه ها را فاسد کنند، من هم وارد عمل شدم. دیدم که با رشادت فرمودند: نه، مایه ای در شما هست و این جریان تن به تن ما را با ایشان مرتبط کرد و خاطره من از ایشان این بود. گرچه بعد فهمیدم امام یک کوهِ آتشفشانِ بزرگ است و ما در برابر ایشان یک جرقّه هستیم. از آن پس دل‌داده ایشان شدم. یک ماه پیش از شروع نهضت من می خواستم به نجف آباد بروم و هنوز ایشان اعلامیّه ای نداده بود، گفتم: فرمایشی دارید؟ فرمود: آتش زیر خاکستر است. من فریاد می کنم، به علمای نجف آباد بگو، آنان هم فریاد بکنند. من رفتم و پیام ایشان را به علمای نجف‌آباد رساندم. بعد از آن، امام (س) اعلامیّه‌ای در باره انجمن های ایالتی و ولایتی صادر کرد.» جزئیات بیشتر در رابطه با آشنایی ایشان با حضرت امام را در مقاله نحوه آشنایی آیت الله خزعلی با امام چگونه بود؟ که پیش از این در جماران منتشر شده است بخوانید. 

آیت الله خزعلی در کنار امام خمینی (س) پس از آزادی ایشان از حبس و حصر (سال 1343 در قم)

ایشان در دهه 1340 سفرهای تبلیغی متعددی به نقاط مختلف کشور به ویژه خوزستان انجام دادند. آیت الله خزعلی در حسینیه ارشاد هم به سخنرانی می پرداختند.

در طول دوران حکومت محمدرضا پهلوی ایشان یک بار در زندان قزل قلعه حبس شد و سه بار نیز تبعید شد. او سه سال به گناباد و دامغال تبعید شد، بار دوم به زابل تبعید شد، و در تبعید سوم پنهان شد و خود را نشان نداد. در همین دوران خبر شهادت پسرش به او میرسد، که در تشییع جنازه او شرکت می کند و هرگز در این جریان گریه نمی کند، و خدا را در آن مصیبت شکر می کرد.  هنگامی که ایشان در زابل بود، آیت الله خامنه ای به دیدار او رفته بود، و با یکدیگر آشنا شدند.

 مدرسه فیضیهّ قم، آیت الله خزعلی در کنار امام خمینی (س)

در مراسم بزرگداشت چهلمین روز شهادت آیت الله مطهری- سال 1358

ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم همکاری نزدیک داشت و در اقدامات آنان علیه رژیم به صورت جدی حضور داشت، یکی دیگر از فعالیت های پیش از انقلاب او نیز رساندن پیام های میان امام خمینی (س) و آیت الله سیدکاظم شریعتمداری بود. 

ایشان در تاریخ 18 فروردین ماه سال 1343 دیداری با امام داشت، و این زمانی بود که امام به تازگی آزاد شده بود و همان زمان روزنامه اطلاعات مطلبی در ارتباط با کنارآمدن امام خمینی با دستگاه شاه را چاپ کرده بود،امام از این مطلب متاثر شده بود، و پس از آن آیت الله خزعلی در مدرسه فیضیه به دستور امام به منبر رفت و ماهیت کذب مطلب روزنامه اطلاعات را برملا کرد، این سخنرانی به دلیل حماسی بودن در آن زمان مشهور شده بود. 

آیت الله خزعلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همواره در کنار امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری حضور داشته است، از جمله مسئولیت های او در این دوران می توان به عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی در سال 1358 به نمایندگی مردم استان سمنان اشاره کرد که مسئولیت تدوین قانون اساسی را برعهده داشت. او همچنین با حکم امام خمینی عضو شورای نگهبان شد و تا سال 1378 در این جایگاه حضور داشت، و سه دوره در فاصله سال های 1377 تا 1394 به عنوان نماینده مردم استان خراسان در مجلس خبرگان رهبری حضور داشت، او در طول سال های دفاع مقدس در جبهه حضور می یافت. آیت الله خزعلی همچنین در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز عضویت داشتند. 

آیت الله خزعلی در حال اقامه نماز در یکی از جبهه ها در دوران دفاع مقدس- سال 1362

آیت الله خزعلی حافظ کل قرآن و نهج البلاغه بود. او بنیانگذار بنیاد بین المللی غدیر است که با هدف تبیین، تبلیغ و ترویج رویداد عظیم غدیر خم، و توجه دادن افکار مسلمانان جهان به ضرورت نهادینه شدن فرهنگ آن در جوامع اسلامی و ایجاد همدلی و وحدت بین مسلمانان با محوریت غدیر بنیان گذاری شده است. 

ایشان در انتخابات ریاست جمهوری سال 1384 و 1388 از حامیان محمود احمدی نژاد بود، اما در نمازجمعه مرداد ماه سال 1388 از انتخاب اسفندیار رحیم مشایی توسط احمدی نژاد به عنوان یک اشتباه یاد کرد. 

در انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 نیز از سعید جلیلی حمایت کرد. 

زندگی خانوادگی

آیت الله خزعلی پنج پسر و چهار دختر داشت. یکی از پسرانش به نام حسین خزعلی در سال 1357 در سن 19 سالگی در جریان یک راهپیمایی علیه رژیم پهلوی به شهادت رسید. مهدی خزعلی از فعالان سیاسی است، که مدیر انتشارات حیان و چشم پزشک است، او بعد از جریانات انتخابات سال 1388 دستگیر و زندانی شد، او چند بار به اتهام توهین به مقامات کشور بازداشت و زندانی شد، در پی این اقدامات آیت الله خزعلی از پسرش اعلام برائت کرد.

محمدحسین خزعلی یکی دیگر از فرزندان اوست، که خواننده پاپ با نام هنری «سمیر زند» است، او متولد سال 1361 است. 

انسیه خزعلی ریاست دانشگاه الزهرا را برعهده داشت، و توسط سیدابراهیم رئیسی به عنوان معاون امور زنان و خانواده منصوب شد، دختر دیگر او کبری خزعلی در ریاست شورای فرهنگی- اجتماعی زنان و خانواده را برعهده دارد. 

وفات

آیت الله خزعلی در تاریخ 25 شهریور ماه سال 1394 بعد از تحمل دوره طولانی بیماری در سن 90 سالگی از دنیا رفت. پیکر ایشان فردای آن روز تشییع شد و آیت الله جنتی بر پیکرش نماز خواند، پس از آن به مشهد مقدس منتقل شد و در رواق دار الزهد به خاک سپرده شد. ایشان توصیه کرده بودند که روی سنگ قبرشان ثبت شود: «ابوالقاسم خزعلی، دوستدار آیت الله خمینی» تصاویری از دوران حیات مرحوم خزعلی را اینجا ببینید. 

نمایی از واپسین عیادت آیت الله خامنه ای از آیت الله خزعلی در منزل ایشان- 1394