خانه فرهنگ گیلان و پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان در نشستی تحت عنوان تفنگ و فرهنگ با سخنرانی تنی چند از پژوهشگران و اهالی فرهنگ به بررسی سویه های فرهنگی نهضت جنگل پرداخت.
محمد تقی پور احمد جکتاجی پژوهشگر، گیلان شناس و روزنامه نگار در این نشست به پاس احترام به میرزای بزرگ ایستاده به سخن گفتن از نهضت پرداخت.
وی اظهار داشت: معمولا این تصور وجود دارد که نهضت جنگل سراپا نظامی و سیاسی بوده اما این نهضت هفت سال طول کشید و اوج و حضیض های فراوان داشت و زمانهایی بوده که در اوج و فراز فرصت انجام کارهای فرهنگی عمرانی و بهداشتی را پیدا می کردند.
جکتاچی مرامنامه نهضت جنگل را که در هشت بند تنظیم شده بود یکی از مهمترین سندها برای آشنایی با سویه های فرهنگی نهضت عنوان و خاطرنشان کرد: میرزا و یارانش فرقه خود را اجتماعی می گفتند و اهدافشان اجتماعی و فرهنگی بود.
وی با بیاین این که تاسیس روزنامه جنگل خود یک کار فرهنگی است افزود: نهضت جنگل نیاز داشت خود را تعرفه بکند چون ادامه نهضت مشروطه بود . نهضت سال ۱۲۹۴ آغاز و نشریه جنگل در خرداد ۱۲۹۶ منتشر شد.
این نویسنده گیلانی تصریح کرد: در روزنامه جنگل از معارف ، دستورات میرزا و رهبران نهضت در زمینه فرهنگ و آموزش و پرورش ، از ایجاد مدارسی در فومن و کسما و جذب معلم از جمعیت فرهنگ رشت سخن به میان می آید.
جکتاجی گفت : در اسناد به جا ماده می بینیم که جنگلی ها کوشیدند در عمارت کارگزاری رشت دارالفنون ایجاد شود که این نشان دهنده این است که جنگلی ها علاوه بر روحیه ضد استعماری و استکباری به مسائل آموزشی، بهداشتی، درمانی اهمیت می دادند.
وی یاداور شد: در خلال صفحات نشریه جنگل صحبت از ساخت کتابخانه ای عمومی و همچنین ایجاد دارالتربیه اخلاقی به جای زندان دیده می شود .
این روزنامه نگار پیش کسوت گیلانی در ادامه به علاقه میرزا و رهبران نهضت به شاهنامه خوانی بعنوان یک اقدام فرهنگی در کنار تهییج جوانان به مبارزه اشاره کرد.
جکتاجی خاطرنشان کرد: در کتاب نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی اجتماعی گیلان و قزوین نوشته کوچک پور می خوانیم که وی در پاسخ به این سئوال که در صورت شکست نهضت چه باید کرد گفته بود باید برویم در عرصه فرهنگ معلم شویم و دانش و بینش جامعه را بالا ببریم .
*حضور روشنفکران و اصحاب فرهنگ در نهضت
هوشنگ عباسی دیگر پژوهشگر گیلانی پیوستن معلمان روزنامه نگاران و اهالی فرهنگ و هنر و موسیقی به نهضت را نشانه ای بر فرهنگی بودن آن دانست.
وی اظهار داشت: گرچه کسما بعنوان یکی از مراکز مهم نهضت جنگل در ان زمان محل صدور ابریشم و برنج به روسیه بود اما این که صد سال پیش در یک ابادی چاپخانه، روزنامه و مدرسه تاسیس شود خود نشانی از فرهنگی بودن نهضت جنگل است.
عباسی خاطرنشان کرد: در مرامنامه جنگل آموزش رایگان برای همه، بهداشت رایگان، حقوق اجتماعی، آزادی سیاسی قید شده است .
*فرهنگ به معنای بالا بردن کیفیتی زندگی مردم
فرامرز طالبی پژوهشگر و نویسنده گیلانی نیز در این همایش گفت : یونسکو فرهنگ را به معنای بالا بردن کیفیت زندگی مردم می داند و یکی از ثمرات نهضت جنگل آموزش ، بهداشت و بهبود شرایط کار و زندگی برای گیلانیان بود.
وی توجه به آموزش بهداشت، گسترش زبان فارسی شاهنامه خوانی، چاپ نشریه ای با مطالب فرهنگی را گواهی بر فرهنگی بودن نهضت جنگل دانست.
این پژوهشگر گیلانی اظهار داشت: ما کاری در خصوص نهضت جنگل نکرده ایم و این مسئولیتی به گردان ماست.
*قطره ای از بحر تاریخ نهضت جنگل
بر اساس روایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی از این بخش تاریخ ، میرزا یونس معروف به میرزا کوچک سال ۱۲۵۷ ه ق در رشت متولد شد.
در نوجوانی برای فراگیری علوم دینی گام به مدارس مذهبی نهاد و مدارج علمی را طی کرد، سال ۱۳۲۶ در گیلان به صفوف آزادیخواهان پیوست و برای مقابله با محمدعلی شاه روانه تهران شد.
میرزا در ماجرای اولتیماتوم روسیه که منجر به تعطیلی مجلس شد (۱۷۱۷ اردیبهشت ۱۲۹۰) در شمار مخالفان پذیرش اولتیماتوم بود و مدتی نیز بازداشت شد.
در خلال جنگ جهانی اول و در هنگامی که دسته‌ای از نمایندگان و رجال سیاسی به خاطر وضع بحرانی کشور و حضور نیروهای بیگانه دست به مهاجرت زدند، میرزا با گرویدن به اندیشه «اتحاد اسلام» درصدد برآمد تا با راه انداختن تشکیلات نظامی به مبارزه علیه استبداد رضاخانی و سرسپردگی‌ها، پیمانهای ننگین و تحمیلی بیگانگان و مداخلات آنان در امور داخلی کشور بپردازد.
میرزا درتهران اندیشه خود را با رجال دین و سیاست در میان نهاد وبه نظرخواهی از آنان پرداخت، گروهی به ضرورت مبارزه مسالمت‌آمیز تأکید می‌کردند ومبارزه مسلحانه را نادرست می‌خواندند و گروهی دیگر نظر میرزا کوچک خان راتأیید می‌کردند.
سرانجام پس از یک سلسله بحث و گفت و گو قرار شد تا در گوشه‌ای از ایران کانونی ثابت، برای مبارزه ایجاد شود.
میرزا کوچک پس از این توافق عازم گیلان شد وشروع به تهیه مقدمات قیام کرد، اما چون روسها قبلاً او را از منطقه تبعید کرده بودند، مجبور بود مخفیانه به فعالیت بپردازد.
میرزا کوچک جنگلی ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ در ادامه مبارزات خود در راه کسب استقلال و حاکمیت ملی ایران، در رشت حکومت جمهوری اعلام کرد.
در آستانه کودتای رضاخان، شرایط سیاسی ایران شدیداً علیه میرزا کوچک جنگلی بود. روسها او را تنها گذاشته بودند و صرفاً به منافع خود در ایران می‌اندیشیدند. آنان به ویژه تلاش داشتند تا روابط صمیمانه‌ای را با سردار سپه که با قدرت اسلحه و سرکوب نارضائی‌ها توانسته بود ثبات نیم بندی را در کشور به وجود آورد، برقرار کنند.
آنان مصلحت خود را در آزاد گذاردن دست رضاخان برای سرکوب نهضت جنگل که به ویژه اعتقادی هم به هویت اسلامی آن نداشتند، می‌دانستند.
پروژه سرکوب نهضت اسلامی میرزا کوچک جنگلی،محصول اراده مشترک شوروی، کمونیست‌های داخلی، دولت انگلستان و استبداد رضاخانی بود.
در چنین شرایطی، سران نهضت جنگل چند راه بیشتر نداشتند یا باید تسلیم می‌شدند و اسلحه را زمین می‌گذاشتند، یا به روسیه پناه می‌بردند و یا این که ننگ تسلیم و پناه بردن به بیگانه و اجنبی را نمی‌پذیرفتند و تا آخرین قطره خون به مبارزه ادامه می‌دادند.
و میرزا مرگ را بر ننگ ترجیح داد.
