برای استفاده بهینه از نامگذاری روز گرگان لازم است مردم، مسئولان دستگاه ها، نهادها، سازمان های مستقر در این شهرستان مشارکت پرشور تری داشته تا به خوبی گرگان در سطح ملی معرفی شود.
با پیشنهاد شورای نامگذاری و بر اساس مصوبه اعضای سومین دوره شورای شهر گرگان در سال 89 بود که 20 شهریور هر سال به عنوان سالروز تغییر نام استرآباد به گرگان در سال 1316 خورشیدی، روز گرگان نام گرفت.
در این پیوند یک کارشناس تاریخ در گفتگو با خبرنگار ایرنا نامگذاری روز بیستم شهریور به نام شهر گرگان را فرصتی برای معرفی گذشته این خطه از ایران دانست و گفت: باید از این امتیاز منحصر به فرد با برنامه ریزی به خوبی بهره برداری شود.
رحمت الله رجایی معتقد است: تاریخ گرگان نشانگر این است که این سرزمین از هویت و تاریخ کهن برخوردار بوده است؛ تاریخی که گاه می توان آن را عصر اساطیر یاد کرد.
وی با اشاره به تاریخ و فرهنگ غنی و زیست مفاخر بسیار ارزشمند با عنوان استرآبادی در گرگان گفت: بزرگداشت روز گرگان را نباید فقط بر عهده شورای اسلامی و شهرداری گذاشت بلکه در این راه به همراهی و مشارکت مسئولان همه دستگاه ها و نهادها نیاز مبرم وجود دارد.
به گفته وی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان باید در همراهی و مشارکت دستگاه ها، نهادها و سازمان ها پیشقدم شود تا گرگان در سطح ملی معرفی شود.
وی همچنین بر انجام فعالیت ها در جهت معرفی هویت شهر گرگان بر پایه مسایل علمی از سوی برگزار کنندگان بزرگداشت روز گرگان تاکید دارد.
یک مدرس دانشگاه های استان گلستان نیز با اشاره به جایگاه تاریخی و فرهنگی گرگان به خبرنگار ایرنا گفت: انتخاب بیستم شهریور به نام گرگان نباید فقط به یک روز اکتفا شود بلکه این روز را منسوب به همه روزهای سال بدانیم تا از این فرصت در افزایش مشارکت در معرفی این خطه و توسعه آن بیشتر استفاده شود.
مجید دهنوی خلجی افزود: بافت قدیم و تاریخی گرگان دارای سبک معماری خاص همواره به عنوان یک فرصت تلقی می شود که از این محل با جذب توریست و گردشگر ضمن اینکه تاریخ گرگان در معرض دید و قضاوت عموم قرار می گیرد به لحاظ اقتصادی هم کسب درآمد می شود و روز گرگان فرصت را برای معرفی و توسعه این خطه برای برنامه ریزی و عملیاتی کردن آن فراهم کرده است.
*موقعیت جغرافیایی و جمعیتی گرگان
گرگان واقع در بخش جنوبی استان گلستان از شمال به آق قلا و بندرترکمن، از جنوب به استان سمنان، از شرق به علی آباد و از غرب به کردکوی محدود می شود.
وسعت شهرستان گرگان 8 /1615 کیلومتر مربع معادل 91/ 7 درصد از مساحت استان گلستان است که طبق تقسیمات کشوری از دو بخش مرکزی و بهاران و چهار شهر گرگان، سرخنکلاته، جلین و قرق، پنج دهستان و 98 روستا تشکیل شده است.
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 95 شهرستان گرگان دارای 480 هزار و 541 نفر جمعیت معادل 25.71 درصد جمعیت استان گلستان است و به عنوان پرجمعیت ترین شهرستان استان گلستان به شمار می رود.
بیشتر جمعیت شهر گرگان پارسی زبان هستند و اقوامی چون گرگانی ها، سادات استر آبادی، مازنی ها، بلوچ ها، سیستانی ها، آذری ها، ترکمن ها، قزاق ها و برخی اقوام از استان های سمنان و خراسان بزرگ در آن سکونت دارند.
از لحاظ ویژگی های طبیعی، گرگان دارای سه ناحیه جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی می باشد که نقاط جنوبی این شهرستان اقلیم کوهستانی و نواحی شمالی آن اقلیم نیمه مرطوب دارند.
*تاریخ گرگان
شهر تاریخی گرگان که قدمتی افزون بر پنج هزار سال دارد و در دوره زرتشیان بنا شده است و تا قبل از سال 1316 هجری خورشیدی نام استرآباد داشت و از آن پس به گرگان تغییر و شهرت یافت.
این شهر تاریخی در زمان سلطنت شاهان قاجار که گفته می شود، آغا محمدخان قاجار نیز در این شهر زاده شده و حتی خانه تولد و نخستین مکان حکومتی و دولتی این شاه قاجاریه هنوز موجود است، یکی از ولایات 12 گانه ایران بود.
در زمان حکومت قاجاریه کشور ایران به چهار ایالت و 12 ولایت تقسیم شده بود که استرآباد یکی از ولایات آن بود و خود به چند بلوک بنام های 'انزان، سدن رستاق، استراباد، شاهکوین و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و رامیان و کوهسار' تقسیم شده بود که هر یک از این بلوک ها را یک نایب حکومت زیر نظر حکمران استرآباد یعنی سردار رفیع یانسری که یکی از رجال حاکم در زمان قاجار بود، اداره می کرد.
استرآباد در این برهه از زمان پایگاه اصلی طایفه قاجار بود و بدلیل وجود شمار زیادی مسجد، آرامگاه مذهبی و مدارس دینی در آن، دارای اهمیت مذهبی شد به گونه ای گه دارالمومنین لقب گرفت.
اهمیت و مرکزیت سیاسی و مذهبی این شهر سبب شد تا زبان گرگانی قبل از آغاز سده بیستم میلادی، زبان و گویش گرگانی جای خود را به زبان فارسی بدهد.
*بافت تاریخی شهر گرگان
بافت تاریخی شهر گرگان با مساحتی افزون بر 150 هکتار سومین بافت با ارزش و دارای سبک معماری پس از یزد و اصفهان است، بافت تاریخی این شهر در 24 شهریور سال 1310 خورشیدی به عنوان چهل و یکمین اثر تاریخی کشور در فهرست آثار میراث ملی ایران به ثبت رسید که محدوده آن منطبق بر محدوده قاجاری شهر استرآباد است.
شهر گرگان (استراباد) در دوران قاجار دارای محله بزرگ بنام های 'سر پیر، درب نو، سر چشمه، میخچه گران، نعل بندان، سبزه مشهد و میدان' بود که هر محله دارای چند محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه ای، شیرکش، باغ شاه، دباغان، شاهزاده قاسم بودند. محله ها و محلات فرعی شهر گرگان هنوز هم به همین نام ها وجود دارند و بیشتر مساجد، تکیه ها و زیارتگاه ها و مکان های مذهبی شهر در این محلات قرار دارند و امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر، بخش عمده ای از میراث فرهنگی آنرا تشکیل می دهند ضمن اینکه قزاق محله نیز از محله های قدیمی گرگان بشمار می رود.
بافت قدیم استرآباد متشکل از پنج دروازه بود که این دروازه ها محل تقاطع راه های مختلف بودند، دروازه شرقی به طرف بسطام و خراسان، دروازه فوجرد یا سبزه مشهد به طرف گرگان قدیم، دروازه جنوبی بنام چهل دختران به طرف کوهستان، دروازه مازندران به طرف طبرستان (مازندران) و دروازه دنکوان که رفت و آمدی درآن صورت نمی گرفت.
همچنین هر کدام از محله های فوق علاوه بر بازار و بازارچه، دارای مسجد یا تکیه، حمام، مدرسه و آب انبار اختصاصی بودند که کم و بیش تا امروز شکل خود را حفظ کرده است.
در زمان حاضر و از بناهای شهر قدیم گرگان بنای امامزاده نور واقع در کوی بازار نعلبندان و بنای مسجد گلشن در کوی درب نو و نیز چند تکیه در نقاط مختلف شهر باقی مانده است.
* تغییر نام استرآباد به گرگان
در سال 1316 خورشیدی به پاسداشت نام تاریخی گرگان این اسم بر روی شهر استرآباد نهاده شد، در زبان پهلوی منطقهٔ گرگان را وُرکان یا وِرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می گفتند.
به اعتقاد اغلب پژوهشگران کلمه استرآباد از دو لفظ استر و آباد تشکیل شده و استر به معنای ستاره و آباد به معنای عمارت است. در زمان زرتشت که ایرانیان ستاره ها را مظهر نور مقدس می دانستند این شهر را بنا کرده و این نام را بر آن نهادند.
خواجه ابوالحسن بیهقی در تاریخ خود از این شهر به لفظ استارباد یاد کرده است چنانکه نام کتاب معروف دکتر منوچهر ستوده یعنی 'از آستارا تا استارباد' برگرفته از همین نوشتار می باشد.
در کتاب از آستارا تا استارباد نوشته دکتر منوچهر ستوده آمده است، بنای استرآباد را گرگین میلاد بنا کرده، گرگان کنونی تا سال 1316 استارآباد یا استرآباد نام داشت که نام شهری بود تاریخی در منطقه ای که هم اینک شهر گرگان در حوزه آن قرار دارد، از این شهر امروزه تنها تپه ای تاریخی درون شهر گرگان به نام قلعه خندان که به احتمال زیاد ارگ استرآباد در حدود 3000 سال پیش بوده باقی مانده و باقی قسمت های شهر در اثر سیلاب های مکرر و توسعه شهر کنونی گرگان در طول تاریخ از میان رفته است.
از سوی دیگر تصویری که یکی از سیاحان از این منطقه در حدود سال های 335 ارایه می دهد گویای آن است که استرآباد و گرگان دو شهر به طور کامل مجزا بوده اند. در این خصوص باید گفت که امروز بافت تاریخی گرگان با مساحت حدود 150 هکتار سومین بافت با ارزش و دارای سبک معماری پس از شهرهای یزد و اصفهان است و وسیع ترین بافت تاریخی شمال ایران به شمار می رود. بافت تاریخی شهر گرگان در سال 1310 خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید و محدوده آن منطبق بر محدوده قاجاری شهر استرآباد است.
شهر گرگان (استرآباد سابق) در دوران قاجار محلات بزرگی به نام های سرپیر، دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعلبندان، سبزه مشهد و میدان داشت که دارای چند محله فرعی از جمله پاسرو، میرکریم، دوشنبه ای، شیرکش، باغشاه، دباغان و شاهزاده قاسم بوده اند.
هر کدام از محله های مزبور علاوه بر بازار و بازارچه دارای مسجد یا تکیه، حمام، مدرسه و آب انبار اختصاصی بوده اند که کم و بیش تا به امروز شکل خود را حفظ کرده و به نظر می رسد که محله میدان قدیمی تر و مربوط به زمان های اولیه شکل گیری شهر باشد گرگان همچنین از مهم ترین مناطق در زمینه پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی بوده بطوری که در کتاب مقدس وندیداد اوستا، گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است.
آثار به دست آمده از تورنگ تپه واقع در 19 کیلومتری شرق گرگان کنونی و شاه تپه واقع در 16 کیلومتری غرب آن نشان از حضور و توقف انسان در حدود 5000 سال قبل و در دوره نوسنگی دارد.
نخستین کاوش ها در حدود سال 1841 (میلادی) در زیر تپه ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام و خزانه معروف استراباد در آن کشف شد، کارشناسان برخی از اشیای موجود در این خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد (نزدیک به 5هزار سال پیش) دانسته اند.
در اواخر سده 19 در محلی به نام خرگوش تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز تحقیقاتی انجام شد و در سال 1931 میلادی یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ تپه در 20 کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و آثاری ارزشمند از تمدن قدیم در این منطقه یافتند. دو سال بعد هم در سال 1933 میلادی یک گروه باستان شناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره سو یا سیاه آب در شمال گرگان اعلام کردند بیش از 300 تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن ها شاه تپه بزرگ یا اسلام تپه است که در 15 کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد.
در دوره ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که از سوی باستان شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته است. این دیوار بزرگ در سده 5 میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.
علاوه بر این وجود حکیمان، ادیبان و دانشمندان بزرگی از جمله ابوسعید گرگانی شاعر خوش ذوق اوایل قرن 6 هجری، حکیم میرداماد، حکیم لامعی گرگانی، فخرالدین اسعد گرگانی (داستان سرای بزرگ قرن 5 هجری)، ابن شرفشاه حسینی (فیلسوف و عالم)، هلال جغتایی استرآبادی (شاعر و پارسی گوی سده 9 هجری)، سید اسماعیل جرجانی (پدر علوم آزمایشگاهی)، فخرالدین محمد سماکی استرآبادی (از علما و فقها و متخلص به کوهسار)، نظام الدین استرآبادی (از قصیده سرایان عصر تیموری و صفوی) و ابن حسام استرآبادی (شاعر قرن هفتم و معاصر سعدی) نیز نشان دهنده لزوم نامگذاری روزی برای شهر گرگان است. با وجود چنین سرمایه های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از دیار گرگان نامگذاری یک روز به نام آن و برگزاری آیین های فرهنگی در این روز با مشارکت مردم یک اقدام فرهنگی از سوی اعضای سومین دوره شورای اسلامی شهر گرگان بود که علاوه بر تحکیم بنیان های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی به طور قطع می تواند نقش به سزایی در استفاده از این ظرفیت ها در توسعه شهر باشد.
امروز گرگان با داشتن چنین ویژگی های ممتازی و در پی آن نامگذاری بیستم شهریور از سوی اعضای سومین دوره شورای اسلامی این شهر در سال 1389 بهترین فرصت را فراهم کرده است تا داشته های این خطه به جامعه اعم از داخل و خارج از کشور معرفی و موجب تقویت اقتصاد منطقه گردد.
امسال هم بزرگداشت بیستم شهریور به نام روز گرگان به صورت هفته گرگان از 19 شهریور ماه ویژه برنامه متنوع فرهنگی هنری در محل پارک این شهر تدارک دیده شده است که به اجرا در می آید.
6204/2729
گزارشگر: علی اصغر تیموریان
انتهای پیام با پیشنهاد شورای نامگذاری و بر اساس مصوبه اعضای سومین دوره شورای شهر گرگان در سال 89 بود که 20 شهریور هر سال به عنوان سالروز تغییر نام استرآباد به گرگان در سال 1316 خورشیدی، روز گرگان نام گرفت.
در این پیوند یک کارشناس تاریخ در گفتگو با خبرنگار ایرنا نامگذاری روز بیستم شهریور به نام شهر گرگان را فرصتی برای معرفی گذشته این خطه از ایران دانست و گفت: باید از این امتیاز منحصر به فرد با برنامه ریزی به خوبی بهره برداری شود.
رحمت الله رجایی معتقد است: تاریخ گرگان نشانگر این است که این سرزمین از هویت و تاریخ کهن برخوردار بوده است؛ تاریخی که گاه می توان آن را عصر اساطیر یاد کرد.
وی با اشاره به تاریخ و فرهنگ غنی و زیست مفاخر بسیار ارزشمند با عنوان استرآبادی در گرگان گفت: بزرگداشت روز گرگان را نباید فقط بر عهده شورای اسلامی و شهرداری گذاشت بلکه در این راه به همراهی و مشارکت مسئولان همه دستگاه ها و نهادها نیاز مبرم وجود دارد.
به گفته وی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان باید در همراهی و مشارکت دستگاه ها، نهادها و سازمان ها پیشقدم شود تا گرگان در سطح ملی معرفی شود.
وی همچنین بر انجام فعالیت ها در جهت معرفی هویت شهر گرگان بر پایه مسایل علمی از سوی برگزار کنندگان بزرگداشت روز گرگان تاکید دارد.
یک مدرس دانشگاه های استان گلستان نیز با اشاره به جایگاه تاریخی و فرهنگی گرگان به خبرنگار ایرنا گفت: انتخاب بیستم شهریور به نام گرگان نباید فقط به یک روز اکتفا شود بلکه این روز را منسوب به همه روزهای سال بدانیم تا از این فرصت در افزایش مشارکت در معرفی این خطه و توسعه آن بیشتر استفاده شود.
مجید دهنوی خلجی افزود: بافت قدیم و تاریخی گرگان دارای سبک معماری خاص همواره به عنوان یک فرصت تلقی می شود که از این محل با جذب توریست و گردشگر ضمن اینکه تاریخ گرگان در معرض دید و قضاوت عموم قرار می گیرد به لحاظ اقتصادی هم کسب درآمد می شود و روز گرگان فرصت را برای معرفی و توسعه این خطه برای برنامه ریزی و عملیاتی کردن آن فراهم کرده است.
*موقعیت جغرافیایی و جمعیتی گرگان
گرگان واقع در بخش جنوبی استان گلستان از شمال به آق قلا و بندرترکمن، از جنوب به استان سمنان، از شرق به علی آباد و از غرب به کردکوی محدود می شود.
وسعت شهرستان گرگان 8 /1615 کیلومتر مربع معادل 91/ 7 درصد از مساحت استان گلستان است که طبق تقسیمات کشوری از دو بخش مرکزی و بهاران و چهار شهر گرگان، سرخنکلاته، جلین و قرق، پنج دهستان و 98 روستا تشکیل شده است.
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 95 شهرستان گرگان دارای 480 هزار و 541 نفر جمعیت معادل 25.71 درصد جمعیت استان گلستان است و به عنوان پرجمعیت ترین شهرستان استان گلستان به شمار می رود.
بیشتر جمعیت شهر گرگان پارسی زبان هستند و اقوامی چون گرگانی ها، سادات استر آبادی، مازنی ها، بلوچ ها، سیستانی ها، آذری ها، ترکمن ها، قزاق ها و برخی اقوام از استان های سمنان و خراسان بزرگ در آن سکونت دارند.
از لحاظ ویژگی های طبیعی، گرگان دارای سه ناحیه جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی می باشد که نقاط جنوبی این شهرستان اقلیم کوهستانی و نواحی شمالی آن اقلیم نیمه مرطوب دارند.
*تاریخ گرگان
شهر تاریخی گرگان که قدمتی افزون بر پنج هزار سال دارد و در دوره زرتشیان بنا شده است و تا قبل از سال 1316 هجری خورشیدی نام استرآباد داشت و از آن پس به گرگان تغییر و شهرت یافت.
این شهر تاریخی در زمان سلطنت شاهان قاجار که گفته می شود، آغا محمدخان قاجار نیز در این شهر زاده شده و حتی خانه تولد و نخستین مکان حکومتی و دولتی این شاه قاجاریه هنوز موجود است، یکی از ولایات 12 گانه ایران بود.
در زمان حکومت قاجاریه کشور ایران به چهار ایالت و 12 ولایت تقسیم شده بود که استرآباد یکی از ولایات آن بود و خود به چند بلوک بنام های 'انزان، سدن رستاق، استراباد، شاهکوین و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و رامیان و کوهسار' تقسیم شده بود که هر یک از این بلوک ها را یک نایب حکومت زیر نظر حکمران استرآباد یعنی سردار رفیع یانسری که یکی از رجال حاکم در زمان قاجار بود، اداره می کرد.
استرآباد در این برهه از زمان پایگاه اصلی طایفه قاجار بود و بدلیل وجود شمار زیادی مسجد، آرامگاه مذهبی و مدارس دینی در آن، دارای اهمیت مذهبی شد به گونه ای گه دارالمومنین لقب گرفت.
اهمیت و مرکزیت سیاسی و مذهبی این شهر سبب شد تا زبان گرگانی قبل از آغاز سده بیستم میلادی، زبان و گویش گرگانی جای خود را به زبان فارسی بدهد.
*بافت تاریخی شهر گرگان
بافت تاریخی شهر گرگان با مساحتی افزون بر 150 هکتار سومین بافت با ارزش و دارای سبک معماری پس از یزد و اصفهان است، بافت تاریخی این شهر در 24 شهریور سال 1310 خورشیدی به عنوان چهل و یکمین اثر تاریخی کشور در فهرست آثار میراث ملی ایران به ثبت رسید که محدوده آن منطبق بر محدوده قاجاری شهر استرآباد است.
شهر گرگان (استراباد) در دوران قاجار دارای محله بزرگ بنام های 'سر پیر، درب نو، سر چشمه، میخچه گران، نعل بندان، سبزه مشهد و میدان' بود که هر محله دارای چند محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه ای، شیرکش، باغ شاه، دباغان، شاهزاده قاسم بودند. محله ها و محلات فرعی شهر گرگان هنوز هم به همین نام ها وجود دارند و بیشتر مساجد، تکیه ها و زیارتگاه ها و مکان های مذهبی شهر در این محلات قرار دارند و امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر، بخش عمده ای از میراث فرهنگی آنرا تشکیل می دهند ضمن اینکه قزاق محله نیز از محله های قدیمی گرگان بشمار می رود.
بافت قدیم استرآباد متشکل از پنج دروازه بود که این دروازه ها محل تقاطع راه های مختلف بودند، دروازه شرقی به طرف بسطام و خراسان، دروازه فوجرد یا سبزه مشهد به طرف گرگان قدیم، دروازه جنوبی بنام چهل دختران به طرف کوهستان، دروازه مازندران به طرف طبرستان (مازندران) و دروازه دنکوان که رفت و آمدی درآن صورت نمی گرفت.
همچنین هر کدام از محله های فوق علاوه بر بازار و بازارچه، دارای مسجد یا تکیه، حمام، مدرسه و آب انبار اختصاصی بودند که کم و بیش تا امروز شکل خود را حفظ کرده است.
در زمان حاضر و از بناهای شهر قدیم گرگان بنای امامزاده نور واقع در کوی بازار نعلبندان و بنای مسجد گلشن در کوی درب نو و نیز چند تکیه در نقاط مختلف شهر باقی مانده است.
* تغییر نام استرآباد به گرگان
در سال 1316 خورشیدی به پاسداشت نام تاریخی گرگان این اسم بر روی شهر استرآباد نهاده شد، در زبان پهلوی منطقهٔ گرگان را وُرکان یا وِرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می گفتند.
به اعتقاد اغلب پژوهشگران کلمه استرآباد از دو لفظ استر و آباد تشکیل شده و استر به معنای ستاره و آباد به معنای عمارت است. در زمان زرتشت که ایرانیان ستاره ها را مظهر نور مقدس می دانستند این شهر را بنا کرده و این نام را بر آن نهادند.
خواجه ابوالحسن بیهقی در تاریخ خود از این شهر به لفظ استارباد یاد کرده است چنانکه نام کتاب معروف دکتر منوچهر ستوده یعنی 'از آستارا تا استارباد' برگرفته از همین نوشتار می باشد.
در کتاب از آستارا تا استارباد نوشته دکتر منوچهر ستوده آمده است، بنای استرآباد را گرگین میلاد بنا کرده، گرگان کنونی تا سال 1316 استارآباد یا استرآباد نام داشت که نام شهری بود تاریخی در منطقه ای که هم اینک شهر گرگان در حوزه آن قرار دارد، از این شهر امروزه تنها تپه ای تاریخی درون شهر گرگان به نام قلعه خندان که به احتمال زیاد ارگ استرآباد در حدود 3000 سال پیش بوده باقی مانده و باقی قسمت های شهر در اثر سیلاب های مکرر و توسعه شهر کنونی گرگان در طول تاریخ از میان رفته است.
از سوی دیگر تصویری که یکی از سیاحان از این منطقه در حدود سال های 335 ارایه می دهد گویای آن است که استرآباد و گرگان دو شهر به طور کامل مجزا بوده اند. در این خصوص باید گفت که امروز بافت تاریخی گرگان با مساحت حدود 150 هکتار سومین بافت با ارزش و دارای سبک معماری پس از شهرهای یزد و اصفهان است و وسیع ترین بافت تاریخی شمال ایران به شمار می رود. بافت تاریخی شهر گرگان در سال 1310 خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید و محدوده آن منطبق بر محدوده قاجاری شهر استرآباد است.
شهر گرگان (استرآباد سابق) در دوران قاجار محلات بزرگی به نام های سرپیر، دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعلبندان، سبزه مشهد و میدان داشت که دارای چند محله فرعی از جمله پاسرو، میرکریم، دوشنبه ای، شیرکش، باغشاه، دباغان و شاهزاده قاسم بوده اند.
هر کدام از محله های مزبور علاوه بر بازار و بازارچه دارای مسجد یا تکیه، حمام، مدرسه و آب انبار اختصاصی بوده اند که کم و بیش تا به امروز شکل خود را حفظ کرده و به نظر می رسد که محله میدان قدیمی تر و مربوط به زمان های اولیه شکل گیری شهر باشد گرگان همچنین از مهم ترین مناطق در زمینه پژوهش ها و کاوش های باستان شناسی بوده بطوری که در کتاب مقدس وندیداد اوستا، گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است.
آثار به دست آمده از تورنگ تپه واقع در 19 کیلومتری شرق گرگان کنونی و شاه تپه واقع در 16 کیلومتری غرب آن نشان از حضور و توقف انسان در حدود 5000 سال قبل و در دوره نوسنگی دارد.
نخستین کاوش ها در حدود سال 1841 (میلادی) در زیر تپه ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام و خزانه معروف استراباد در آن کشف شد، کارشناسان برخی از اشیای موجود در این خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد (نزدیک به 5هزار سال پیش) دانسته اند.
در اواخر سده 19 در محلی به نام خرگوش تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز تحقیقاتی انجام شد و در سال 1931 میلادی یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ تپه در 20 کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و آثاری ارزشمند از تمدن قدیم در این منطقه یافتند. دو سال بعد هم در سال 1933 میلادی یک گروه باستان شناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره سو یا سیاه آب در شمال گرگان اعلام کردند بیش از 300 تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن ها شاه تپه بزرگ یا اسلام تپه است که در 15 کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد.
در دوره ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام دیوار بزرگ گرگان ساخته شد که از سوی باستان شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته است. این دیوار بزرگ در سده 5 میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.
علاوه بر این وجود حکیمان، ادیبان و دانشمندان بزرگی از جمله ابوسعید گرگانی شاعر خوش ذوق اوایل قرن 6 هجری، حکیم میرداماد، حکیم لامعی گرگانی، فخرالدین اسعد گرگانی (داستان سرای بزرگ قرن 5 هجری)، ابن شرفشاه حسینی (فیلسوف و عالم)، هلال جغتایی استرآبادی (شاعر و پارسی گوی سده 9 هجری)، سید اسماعیل جرجانی (پدر علوم آزمایشگاهی)، فخرالدین محمد سماکی استرآبادی (از علما و فقها و متخلص به کوهسار)، نظام الدین استرآبادی (از قصیده سرایان عصر تیموری و صفوی) و ابن حسام استرآبادی (شاعر قرن هفتم و معاصر سعدی) نیز نشان دهنده لزوم نامگذاری روزی برای شهر گرگان است. با وجود چنین سرمایه های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از دیار گرگان نامگذاری یک روز به نام آن و برگزاری آیین های فرهنگی در این روز با مشارکت مردم یک اقدام فرهنگی از سوی اعضای سومین دوره شورای اسلامی شهر گرگان بود که علاوه بر تحکیم بنیان های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی به طور قطع می تواند نقش به سزایی در استفاده از این ظرفیت ها در توسعه شهر باشد.
امروز گرگان با داشتن چنین ویژگی های ممتازی و در پی آن نامگذاری بیستم شهریور از سوی اعضای سومین دوره شورای اسلامی این شهر در سال 1389 بهترین فرصت را فراهم کرده است تا داشته های این خطه به جامعه اعم از داخل و خارج از کشور معرفی و موجب تقویت اقتصاد منطقه گردد.
امسال هم بزرگداشت بیستم شهریور به نام روز گرگان به صورت هفته گرگان از 19 شهریور ماه ویژه برنامه متنوع فرهنگی هنری در محل پارک این شهر تدارک دیده شده است که به اجرا در می آید.
6204/2729
گزارشگر: علی اصغر تیموریان
کپی شد
