معرفی چند روش کارآمد برای درمان ناباروری در مردان

براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، ناباروری زمانی اتفاق می‌افتد که زوجین پس از یک سال فعالیت جنسی محافظت‌نشده، قادر به فرزندآوری نشوند. طبق گفته مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، در ایران 70 درصد از علل ناباروری مربوط به مردان است؛ در حالی که در آمارهای جهانی، سهم مردان از ناباروری حدود 50 درصد است. البته باید دانست که اکثر علت‌های ناباروی مردان قابل تشخیص و درمان می‌باشد.

علل ناباروری در مردان، تحت تأثیر عواملی همچون کیفیت مایع منی، تعداد و کیفیت اسپرم‌ها، قدرت حرکت‌ اسپرم‌ها و نیز توانایی اسپرم جهت لقاح با تخمک است. به علاوه، احتمال دارد شرایط زندگی، کهولت سن، عدم توانایی در حفظ حالت نعوظ، اختلال انزال و یا بیماری‌های خاص دیگری _از جمله دیابت و ام‌اس_ مسبب ناباروری در مردان شود.

علل ناباروری مردان

شایع‌ترین نوع ناباروری در آقایان مربوط به کاهش، کوچک‌شدن و ضعیف‌شدن اسپرم‌ها و قدرت حرکت آن‌ها است؛ زیرا در این صورت، اسپرم توانایی لقاح طبیعی با تخمک را نداشته و ناباروری رخ می‌دهد. یکی دیگر از عواملی که موجب ناباروری آقایان می‌شود، وجود عارضه «آزواسپرمی» می‌باشد.

آزواسپرمی (azoospermia) یا  اسپرم صفر، به شرایطی گفته می شود که در آزمایش اسپرم، مقدار اسپرم به دست آمده صفر باشد.

اغلب افراد به محض اطلاع از صفر بودن نتیجه آزمایش اسپرم ناامید شده و درمان را ادامه نمی دهند؛ این امکان وجود دارد که صفر بودن اسپرم به علت وجود اختلالات انسدادی باشد. در این موارد بیوپسی بیضه به عنوان یکی از راه های درمان اسپرم صفر مطرح می شود که در نتیجه پزشک می تواند با استفاده از روش های مختلف نمونه برداری از بیضه، موفق به پیدا کردن اسپرم و انجام روش های کمک باروری شود.

در ضمن، عوامل دیگری نظیر انسداد مجاری اسپرم، انزال معکوس، اختلالات کلیوی و عدم تعادل هورمونی در آقایان نیز ازجمله علل مهمی به شمار می‌روند که منجر به ناباروری می‌گردند.

 راه های درمان ناباروری در مردان

در ادامه به معرفی برخی از روش‌هایی که جهت درمان ناباروری مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد می پردازیم.

• اصلاح سبک زندگی
• تغذیه
• عمل جراحی
• درمان دارویی

اصلاح سبک زندگی

سبک و شیوه زندگی، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در سلامت عمومی آقایان به شمار می‌رود. به همین دلیل ورزش کردن، حفظ تناسب اندام، عدم داشتن استرس و فشار روحی، ترک مصرف دخانیات و الکل و رعایت رژیم غذایی سرشار از ویتامین‌های ضروری و مواد معدنی، به رفع ناباروری مردان کمک شایانی می‌کند. در ضمن، عدم پوشیدن لباس‌های زیرِ تنگ نیز می‌تواند تأثیر بسزایی در سلامت بیضه و قدرت باروری مردان داشته باشد.

درمان ناباروری مردان با تغذیه

بر اساس طب سنتی؛ مصرف چای سبز، سیر و گیاه جنسینگ برای افزایش تعداد و تقویت اسپرم ضعیف در مردان بسیار مفید است و راهکاری طبیعی جهت مقابله با ضعف اسپرم و نیز افزایش میل جنسی محسوب می‌شود. گیاه بابونه، خاکشیر و زردک (هویج ایرانی) نیز در افزایش قوای جنسی آقایان، بهبود عملکرد نعوظ و افزایش تعداد اسپرم‌ها تأثیرگذار می‌باشد. از دیگر مواد غذایی مؤثر در درمان ناباروری مردان می‌توان به مصرف مغزهای پسته، گردو و بادام زمینی، دم‌کرده گیاه کاکوتی به اضافه نبات و دارچین، ترکیب شیر، موز و عسل و ترکیب زعفران و سیاهدانه اشاره نمود.

درمان دارویی در ناباروری مردان

بسته به علت ناباروری یا عقیمی مردان، داروهای مختلفی جهت رفع این مشکل تجویز می‌شود که هر کدام مکانیسم اثر خاصی دارد. برخی از داروهای درمان ناباروری آقایان عبارتند از:

• لتروزول: دارویی است که جهت درمان اختلالات اسپرم، افزایش سطح تستوسترون و افزایش تعداد اسپرم به کار می‌رود.
• کلومیفن سیترات: دارویی است که معمولاٌ به همراه ویتامین E برای ناباروری مردان تجویز می‌شود و موجب افزایش ترشح استروژنمی‌گردد. همچنین این دارو در مردان مبتلا به هایپوگنادیسم (کم‌کاری غدد جنسی) و آتروفی بیضه و جهت جبران کمبود تستوسترون نیز استفاده می‌شود.
• ایمی پرامین: دارویی است که مصرف آن جهت رفع مشکلات انزال توصیه می‌شود.
• منوتروپین: دارویی است که از هورمون‌هایFSH و LH  تشکیل شده تا موجب تحریک تولید اسپرم در مردان شود.
• بروموکریپتین: دارویی است که قادر به ایجاد تعادل در تولید هورمون پرولاکتینمی‌باشد.
• آنتی بیوتیک یا داروهای ضد قارچ: از آنجایی که گاهی عفونت‌های گوناگونی موجب ناباروری مردان می‌شود؛ لذا از بین بردن عفونت‌های دستگاه تولیدمثل مرد به‌وسیله آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدقارچ کمک شایانی به درمان ناباروری مردان می‌کند.
• هورمون درمانی: در صورت کمبود هورمون تستوسترون، علاوه بر مصرف داروهایی که موجب افزایش سطح این هورمون می‌شود، می‌توان از دزهای مشخصی از تستوسترون که به صورت قرص، ژل و یا تزریقی وجود دارد، استفاده نمود.

درمان ناباروی مردان به کمک عمل‌های جراحی

در مواردی که مشکل آناتومیک در مردان وجود دارد، گاهی نیاز است که عمل‌های جراحی گوناگونی انجام شود تا اسپرم مستقیماً از بیضه یا لوله اپیدیدیم خارج گردد و در روش‌های درمان ناباروری مورد استفاده قرار گیرد. برخی از جراحی‌های ناباروری مردان عبارتند از:

• واریکوسلکتومی

 در ابتدا باید دانست که بیماری واریکوسل، نوعی اتساع و پیچ‌خوردگی غیرطبیعی رگ‌های بیضه است که با بالا بردن درجه حرارت بیضه‌ها سبب ناباروری مردان می‌شود. در عمل جراحی واریکوسلکتومی (Varicocelectomy)، رگ‌های پیج‌خورده بیضه قطع می‌گردند تا به دلیل عدم حرکت خون، به‌ تدریج کوچک شوند و از بین بروند. البته ناگفته نماند که این عمل جراحی، با بیهوشی عمومی همراه است و احتمال باقی ماندن درد در ناحیه بیضه‌ها بعد از عمل نیز وجود دارد.

• استخراج اسپرم از بیضه

 در روش استخراج اسپرم از بیضه یا روش تسه (TESE) بخشی از بافت بیضه جهت یافتن اسپرم، در صبح ناشتا نمونه‌برداری می‌شود و در صورت وجود اسپرم در نمونه، روش کمک‌باروری میکرواینجکشن (ICSI) یا آی وی اف بر روی فرد انجام می‌گردد. در صورت عدم مشاهده اسپرم در نمونه، عمل نمونه‌برداری از نقاط دیگر بیضه نیز انجام می‌شود تا بتوان اسپرم‌هایی را پیدا کرد.

• استخراج میکروسکوپی اسپرم از بیضه

 روش استخراج میکروسکوپی اسپرم از بیضه یا میکروتسه (Microdissection TESE)، مشابه روش TESE است؛ با این تفاوت که  یک روز قبل از عمل تخمک‌‌گیری از خانم، بافت بیضه زیر بزرگنمایی میکروسکوپ بررسی می‌شود تا از لوله‌هایی که امکان وجود اسپرم در آن‌ها بیشتر است، نمونه‌برداری گردد؛ چراکه به کمک روش میکروتسه، می‌توان اسپرم‌های بیشتری را یافت. همچنین باید گفت که این روش برای مردان مبتلا به اسپرم صفر یا آزواسپرمی بیشتر کاربرد دارد.

• وازووازکتومی یا وازووازوستومی

 جراحی وازووازوستومی (Vasovasostomy) در مواردی نظیر آسیب به لوله‌های اسپرمی، سابقه عمل وازکتومی و سابقه هرگونه ضربه‌دیدگی بیضه به کار می‌رود. در چنین جراحی به منظور رفع انسداد لوله‌های اسپرم، این لوله‌ها مجدداً به همدیگر پیوند می‌خورند و رگ وابران ترمیم می‌گردد.

• استخراج اسپرم از لوله‌های اپیدیدم

 روش استخراج اسپرم از لوله‌های اپیدیدم (MESA)، نوعی جراحی باز است که پزشک با مشاهده دقیق لوله‌های اپیدیدیم در زیر میکروسکوپ، می‌تواند به بیشترین تعداد اسپرم‌های با تحرک بالا دسترسی یابد.

• کشیدن اسپرم از اپیدیدیم به صورت زیر پوستی

 در روش کشیدن اسپرم از اپیدیدیم به صورت زیرپوستی (PESA)، اسپرم توسط یک سوزن بسیار باریک از لوله‌های اپیدیدیم استخراج می‌گردد؛ بدون اینکه پوست بیضه باز شود. این جراحی می‌بایست صبح ناشتا انجام گیرد. در روش PESA در صورت وجود اسپرم در نمونه، روش کمک‌باروری میکرواینجکشن (ICSI) بر روی فرد انجام خواهد شد و در صورت عدم مشاهده اسپرم در نمونه، عمل جراحی بیوپسی بیضه (نمونه‌برداری بیضه) پیشنهاد می‌گردد.

• کشیدن اسپرم از بیضه

 در صورتی که هیچ اسپرمی در مایع منی مرد یافت نشود، پزشک با استفاده از روش کشیدن اسپرم از بیضه (TESA) _با بی‌حسی موضعی_ سعی می‌کند تا از لوله‌های سمی‌نفروز بافت بیضه، اسپرم استخراج نماید. روش TESA در مردانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که جراحی برگردان وازکتومی ناموفق داشته‌ و یا در اثر بیماری سیستیک فیبروزیس، دچار نقص در تولید اسپرم و فقدان مادرزادی لوله‌ وابران هستند.

درمان ناباروی مردان به روش های کمک‌باروری

در بخش قبل راه‌های کشیدن اسپرم از بیضه را معرفی کردیم. اسپرم حاصله را می‌توان تحت روش‌های زیر برای درمان ناباروری به کار برد:

• روش آی وی اف (IVF): درمان ناباروری به روش آی وی اف، بر روی مردانی انجام می‌شود که تعداد اسپرم کمی دارند. پزشک با این شیوه می‌تواند بهترین اسپرم را انتخاب کرده و آن را برای انجام لقاح، در محیط آزمایشگاهی در کنار تخمک بگذارد و سپس تخم بارورشده را به رحم خانم انتقال دهد.
• روش آی یو آی (IUI): در صورت کمبود اسپرم و کم تحرکی آن، پزشک با روش آی یو آی و به کمک یک کاتتر، اسپرم مرد را گرفته و به داخل رحم زن تزریق می‌کند.
• میکرواینجکشن (ICSI): روش میکرواینجکشن هنگامی به کار می‌رود که مرد اسپرم‌های کم و ضعیفی دارد. این روش، مشابه آی وی اف است؛ با این تفاوت که در میکرواینجکشن، اسپرم مستقیماً به داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌شود. به علاوه، در این روش می‌توان تخمک‌های متعددی را باردار نمود و آن‌ها را فریز یا منجمد کرد تا در صورت لزوم در آینده مورد استفاده قرار گیرد.
• انتقال بلاستوسیست: در روش انتقال بلاستوسیت، اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه با یکدیگر لقاح داده می‌شوند و جنین یا بلاستوسیت 3 الی 5 روزه به داخل رحم مادر منتقل می‌گردد.

برگرفته شده از: رادینا سلامت (https://raadinahealth.com)