با توجه به بحران آب، اگر کشور بخشی از محصولات کشاورزی خود را وارد کنند، بهتر از آن است که وارد کننده آب باشد.
سازمان ملل متحد، کمیسیون اروپایی، صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه بر اساس مطالعات انجام شده قبلی در زمینه ارزش گذاری داراییهای زیست محیطی، اقدام به تدوین دستور العملی تحت عنوان سیستم یکپارچه حسابداری زیست محیطی و اقتصادی کرده است.
در دستور العمل مذکور اقدام به طبقه بندی دارییهایی زیست محیطی بر اساس اکوسیستم ها و کارکردهای آنها شده است که عبارتند از:
الف) منابع طبیعی
- منابع معدنی و انرژی
- منابع خاک
- منابع آب
- منابع بیولوژیکی
ب) زمین و منابع آب سطحی وابسته
ج) اکوسیستمها
متاسفانه در چند دهه اخیر مسئولین و مردم استان ما همیشه صحبت از ذخایر نفتی و گازی داشتهاند، اما دریغ از حتی یک بار صحبت از ارزش اقتصادی و حقابه منابع آبی استان خود داشته باشند. این در حالی است که ارزش واقعی اقتصاد آب استان کهگیلویه و بویراحمد چیزی کمتر از منابع نفت، گاز، جنگل و مراتعش نیست.
به هر حال، بر مبنای گزارش و آماری که از موسسات آبی و مسولین سازمانهای وابسته به آب استان و کشور به دست آمده این ارقام خیرکننده و با توجه به این ارقام نجومی این سوال را در ذهن نگارنده و هر فرد دیگری متبادر میکند که چرا مسئولین استانی، این موضوع بسیار مهم و حیاتی را تاکنون نادیده و از حقابه (سهم نه مالکیت) و ارزش اقتصادی آب استان در مقایسه با نفت و گازش آنگونه که حق مردم این منطقه باید باشد، دفاع نکردهاند؟ از این رو، نگارنده در نگارش مذکور سعی بر آن دارد که با توجه به حجم نزولات آسمانی و به دنبال آن ذخایر عظیم آبی استان، جهت روشنگری افکار عمومی استان، ارزش اقتصادی آن را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهد.
همانگونه که در مقاله 'حقابه استان کهگیلویه و بویراحمد' اشاره شد، در سالهای گذشته به طور میانگین سالانه 750 میلی متر (در حال حاضر زیر 500 میلی متر) باران در استان کهگیلویه و بویراحمد بارید. از قبل این بارندگی، حجم نزولات استان نزدیک به 11 میلیارد متر مکعب در سال که از این مقدار حدود 5/8 میلیارد متر مکعب را حجم رواناب یا آب‌های سطحی تشکیل میدهد. همچنین با نظر به آمار موسسات آبی کشور، استان کهگیلویه و بویراحمد حدود 10 درصد منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است .
پس بر مبنای این آمار، ارزش اقتصادی این مقدار آب را اگر بر اساس حقابه سازمان آب منطقهای کشور محاسبه شود، به ارقام سرسام آوری خواهیم رسید که همه را متعجب و شگفت زده خواهند کرد. البته هزینهای که بابت عرضه آب در ایران از مصرف کننده گرفته میشود نه تنها از هزینه تمام شده استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب کمتر است بلکه نسبت به نرخ مصرف آبی در کشورهای مختلف نیز تفاوت بسیار زیادی دارد.
قیمت هر متر مکعب در بخش عمدهای از اروپا و استرالیا 3.14 دلار، کانادا 1.92 دلار، ترکیه 1.36 دلار، دانمارک 4.32 دلار و فرانسه 3.24 دلار است. در حالی که قیمت تمام شده یک متر مکعب آب شرب در ایران بر اساس محاسبات دفتری حدود 900 تومان (حدود 35 سنت با احتساب نرخ 2600 تومانی دلار در بودجه 93) که این محاسبات دفتری قیمت فوق العاده ناچیزی است که قیمت واقعی یعنی قیمت بازار بیش از آن است.(2)
پس بنابر نرخ جدید سازمان آب و فاضلاب کشور حقابه هر متر مکعب آب(3) (1000 لیتر آب) با سوبسید دولت تقریبا 1000 تومان میباشد. اگر این رقم را در 11 میلیارد متر مکعب آب استان ضرب کنیم، عدد 11.000.000.000.000 ( یازده تریلیون (هزار میلیارد) تومان) در سال به دست میآید.
از این مقدار آب بین 350 تا 400 میلیون متر مکعب فقط در طول دو سال 1394 و 1395 به ترتیب ذخایر سالانه آب سد کوثر می باشد. اگر میانگین این دوسال را 350 میلیون متر مکعب در نظر بگیریم و این عدد را در 1000 تومان ضرب کنیم، رقم 350,000,000,000 میلیارد تومان (سیصد و پنجاه میلیارد تومان) بدست میآید. از این مقدار آب حدود 60 میلیون متر مکعب فقط به حوزه کشاورزی خیرآباد اختصاص داده میشود که این مقدار را باز اگر در رقم 1000 تومان ضرب کنیم عدد 60,000,000,000 میلیارد تومان (شصت میلیارد تومان) بدست میآید.
این در حالی است که مسئولین و کارشناسان آب معتقدند ارزش اقتصادی این محصولات کشاورزی در مقابل ارزش واقعی آب مصرف شده در این بخش خیلی ناچیز و اصلا مقرون به صرفه نیست. در سایر نقاط استان هم بدین گونه است. به عنوان مثال، در دو سال اخیر( 1395-1396 ) کشاورزان استان، هندوانه و گوجه کشت کردند که دچار ضررهای هنگفت و نهایتا خوراک احشام شد.
این در حالیست که مقدار آب مصرف شده فقط مختص به کشاورز نیست بلکه متعلق به عموم مردم آن منطقه میباشد (به نوعی بازی هر دو سر باخت). به گونهای که ارزش اقتصادی آب مصرف شده در رشد هندوانه خیلی بیشتر از قیمت واقعی آن است. مردم با نخوردن هنداونه نمیمیرند ولی با قحطی آب قطعا خواهند مرد. پس چنین حوادثی نتیجه فقر فرهنگی، سوء مدیریت، عدم آموزش صحیح و به دنبال آن عدم بازاریابی مناسب صاحب محصول، قبل از کشت است.
طبق قانون ششم توسعه، بازنگری طرحها و پروژههای در دست مطالعه و اجرا در حیطه توسعه منابع آب با توجه به سنجش شرایط کنونی و آینده آبی، اقلیمی و زیست محیطی بسیار مهم و ضروری است. چون مطالعه و مکانسنجی تعداد زیادی از این طرحها براساس بارش و منابع آبی چند سال قبل صورت گرفته و با توجه به کاهش چشمگیر بارندگی در دهه اخیر به بازنگری علمی و اجرایی جدیدی نیاز دارد. علاوه بر سدها، صنایع پتروشیمی کشور به خاطر سنگین و آب بر بودنشان (عدم توجیه اقتصادی و زیستمحیطی) جز چنین طرحهای میباشد.
نمونه بارز آن پتروشیمیهای استان به خصوص پتروشیمی مادر گچساران میباشد. پتروشیمی گچساران از یک طرف به اعتقاد کارشناسان احداث آن به لحاظ مکان سنجی اشتباه و دقیقا در جهت باد و در صورت راه اندازی مردم این منطقه دچار مشکلات زیست محیطی (مثل خوزستان) فاجعه آمیزی خواهند شد.
از طرف دیگر، مقدار آبی که برای تولید محصولات این پتروشیمی مصرف میشود، ارزش اقتصادی آن به اعتقاد کارشناسان به مراتب خیلی بیشتر از سود محصولات آن خواهد بود.
به هر حال در زمان ساخت سد گتوند موضوع مشکلات زیست محیطی کوههای نمکی را کارشناسان مربوطه برای آینده خوزستان چندین بار به مسئولین وقت گوش زد کردند اما هیچکس گوشش بدهکار این مسائل نبود (امان از دست این مافیای سد و پتروشیمی سازی). این در حالی است که کشورهای توسعه و نیمه توسعه یافته بر توسعه متوازن و پایدار خود تاکید دارند به گونهای که جلوی بیرویه سد سازی و ساخت صنایع پتروشیمی را به خاطر مشکلات زیست محیطی عدیدهای که این صنایع در دل خود جای داده، با قاطعیت میگیرند.
از طرف دیگر، مردم استان کهگیلویه و بویراحمد امروز به خاطر فشار بیشاز اندازه بیکاری، جز اشتغال به هیچ چیز دیگری فکر نمیکنند. دریغ از اینکه به فرض پتروشیمیها هم برای 2000 نفر اشتغالزایی کنند؛ اما از طرف دیگر با زندگی و جان چند صد هزار نفر مردم استان به نوعی بازی و بزرگترین سرمایهاشان یعنی محیط زیست را از بین خواهد برد.
همانگونکه منطقه صنعتی عسلویه (پارس جنوبی) برای چندین هزار نفر شغل ایجاد کرده اما از طرف دیگر مشکلات زیستمحیطی فراوانی برای مردم چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد به وجود آورده است. پس در آینده نه چندان دور کار به جایی خواهد رسید که باید بین جان و نان یکی را انتخاب کرد.
البته با توجه به یکی از اهداف و راهبردهای مهم برنامه ششم توسعه که اصلاح ساختار اقتصاد صنعت، آب و آبفا است. لحاظ نمودن ارزش اقتصادی آب در توسعه پایدار و متوازن از یک حوضچه به حوضچه دیگر با رعایت ملاحظات اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی در تمامی بخشهای مصرف با توجه به ارتقای بهرهوری در کل چرخه تولید و مصرف آب، ساماندهی و توسعه بازار محلی آب و... لازم و ضروری است.
همچنین طبق ماده ' 17' قانون پنجم توسعه تعیین ارزش اقتصادی آب در هریک از حوضههای آبریز، با لحاظ ارزش ذاتی و سرمایه گذاری برای بهره برداری، تعیین ارزش اقتصادی آب حفاظت و بازیافت برنامههای بخش مصرف با همکاری دستگاههای ذیربط تصویب و ابلاغ شد. اما متاسفانه هیچ مسئولی از استان کهگیلویه و بویراحمد متوجه این امر مهم نبود و نیست. این در حالی است که در چند سال اخیر با توجه به پیگیری و اعتراض شدید مسئولین و مجمع نمایندگان استان بوشهر هر کسی بخواهد در پارس جنوبی استخدام شود باید از اداره کار این استان مجوز بگیرد. در غیر اینصورت استخدام نخواهد شد. در صورتی که نیمی از خروجی آب سد کوثر در قالب آب صنعتی و شرب به تاسیسات صنعتی و استانهای همجوار به خصوص استان بوشهر انتقال داده میشود.
به هر حال یکی از محورهای شش گانه برنامه ششم توسعه کشور اقتصاد آب است که اجرای این برنامهها شامل:
1. ارائه برنامه جهت واقعیسازی قیمتهای آب در بخش کشاورزی.
2. تشکیل و یا توسعه بازار آب رسمی و غیررسمی در بخش کشاورزی.
3. تدوین برنامه مدیریت مدبرانه آب مجازی.
4. با هدف یکپارچهسازی دادههای منابع و مصارف آب استان، سازوکار و زیرساختهای لازم را جهت تهیه ترازنامه بیلان آب استان ایجاد شود. در این ارتباط مرکز آمار میتواند با همکاری دستگاههای ذیربط سازوکار و زیرساختهای لازم جهت تهیه حسابداری آب استان تدوین نماید.
5. ایجاد ساز و کار و زیرساختهای لازم جهت تعیین میزان مصرف آب در محصولات کشاورزی اقدام و اصلاحات لازم را در ترازنامه گروه و اقلام محصولات کشاورزی به تفکیک کم مصرف و پرمصرف آب توسط سازمان جهاد کشاورزی اعمال شود.
6. با هدف بهبود الگوی مصرف آب، نسبت به بازنگری ترازنامه انرژی در تولید شکلهای مختلف انرژی اقدام شود.
7. شکلگیری بازار آب و تجارت آب به صورت پایلوت. این برنامه باید درخصوص واقعی سازی ارزش آب بر مبنای سهم در ارزش تولید نهایی، ترازنامه آب، رفع موانع حقوقی عرضه و تقاضای آب، فعالسازی تشکلها جهت تسهیل فرآیند عرضه و تقاضای آب در بازار خصوصی، صادرات آب مجازی، توجه به آب بهعنوان یک کالای چند منظوره از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تدوین گردد.
ملاحظات:
باید چند نکته مهم را جهت شفاف سازی آینده آب استان در نظر داشت که عبارتند از:
1. نگاه مسئولین نسبت به آب باید کاملا استراتژیک باشد. با توجه به بحران آب، اگر کشور بخشی از محصولات کشاورزی خود را وارد کنند، بهتر از آن است که وارد کننده آب باشد. اگر این موضوع رعایت نشود در آینده نه چندان دور این اتفاق خواهد بود. و این را خانم 'لمتون' در کتاب مردم شناسی خود چه خوب نوشته به راستی آب گرانمایهترین کالای کمیاب در ایران است.
2. اگر مسئولین و مجمع نمایندگان استان کهگیلویه و بویراحمد در چارچوب اصل 'توسعه پایدار' به عنوان یکی از اصول ششگانه قانون ششم توسعه، از قبل آبی که از حوضچههای آبریز این استان (به جای این همه پیگیری چندین ساله خود برای راهاندازی پتروشیمیهای استان) پافشاری بر اخذ مجوز حق سهمیه استخدامی در تاسیسات صنعتی به خصوص منطقه پارس جنوبی داشتند، ای چه بسا تاکنون نتیجهای بهتری گرفته بودند. چون از یک طرف تعداد اشتغالزایی که از بابت این پافشاری اتفاق میافتاد، از میزان اشتغالی که با بهرهبرداری پتروشیمیهای استان ایجاد میشد، بیشتر بود. از طرف دیگر، محیط زیست استان از آلایندگی چنین صنایعی (در صورت راهاندازی) در امان میباشد. به هر حال روزانه 45 هزار بشکه نفت از حوزه نفتی گچساران به پالایشگاه شیراز منتقل و همچنین خوراک پتروشیمی بوعلی سینا، بندر امام و واحدهای ماهشهر از گاز پازنان 2 تامین میشود.
3. بحث احیاء و باز سازی پس از انجام هر پروژه عمرانی در استان همیشه فراموش میشود. در حالی که پس از انجام هر طرح توسعهای، محیط باید به حالت اولش برگردانده شود. در واقع وقتی که وزارت صنایع، مجوز بهره برداری از یک معدن را به معدن کاو میدهد، درصدی را باید به عنوان احیاء و باز سازی محل از او بگیرند. اما متاسفانه در استان کهگیلویه و بویراحمد معادنی وجود دارد که لاشههای معدنکاوی آن برای همیشه در آن محل باقی میماند.
ماده' 6 ' قانون حفاظت و بهسازی اشاره به تغییراتی دارد که تاسیسات و مستحدثات مختلف در وضع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک، آب و هوا ایجاد مینمایند باید از نظر ظواهر طبیعی و طرق زیباسازی آن حتما مورد توجه جدی قرار گیرد. به عنوان مثال، درصدی از درآمد ذوب آهن اصفهان به زیبا سازی آن منطقه اختصاص داده میشود.
همچنین، بیش از ده سال است واحدهای تولیدی که حدود مجاز و استانداردهای محیطزیست را رعایت نمیکنند مشمول عوارض آلایندگی میشود. از ابتدای سال 1382 بر اساس قانون تجمیع عوارض (بند ه ماده 3 این قانون) کالاها و محصولات صنایع آلوده کننده محیط زیست و سپس از سال 1387 تاکنون به استناد 'تبصره یک ماده 38 قانون' مالیات بر ارزش افزوده، واحدهای آلاینده محیط زیست طبق تشخیص و اعلام سازمان محیط زیست مشمول پرداخت' 1 درصد' از فروش به عنوان عوارض آلایندگی بودهاند.
به عنوان مثال، استان بوشهر عوارض آلایندگی تاسیسات و مخازن نفتی منطقه نرگسی را بر اساس ماده فوق سالانه از شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران اخذ مینماید.
پس طبق ماده مذکور، استان کهگیلویه و بویراحمد باید عوارض آلایندگی 654 حلقه چاه حوزه گچساران، 75 حلقه چاه منطقه بهمئی،10 واحد بهره برداری،3 کارخانه نمک زدایی، 12 ایستگاه تقویت فشار و تزریق گاز، 5 کارخانه گاز و گاز مایع و ... را هم از وزارت نفت اخذ نماید.
4. بر اساس ذخایر منابع (گاز، نفت، جنگل، مراتع و آب) شاید ذخایر نفت و گاز کشور گنجایش بالای 100 میلیون نفر را داشته باشد، اما منابع آبی کشور ظرفیت نهایتا 40 میلیون نفر را دارد. پس توسعه شهری و نرخ رشد جمعیت کشور به خصوص استان باید بر اساس منابع آبی آن باشد نه منابع نفتی و گازی.
5. با توجه به مقایسه تطبیقی منابع طبیعی استان به لحاظ ارزش اقتصادی، شهرستان گچساران در استان رتبه اول را دارد. البته نه فقط در استان بلکه کشور و منطقه خاورمیانه یکی از ارزشمندترین مناطق محسوب میشود. این در حالی است که در آیندهای نه چندان دور، دچار سرنوشتی مثل مسجد سلیمان خواهد شد.
6. ارزشگذاری اکوتوریستی رودخانه و آبشارهای استان بسیار مهم است. 'احمد فتاحی اردکانی'(4) مطالعهای در خصوص ارزشگذاری اکوتوریستی آبشار مارگون انجام داد. نتایج این مطالعه نشان داد که 78 درصد بازدید کنندگان، حاضر به پرداخت مبلغی جهت استفاده از آبشار مذکور میباشند. میانگین تمایل به پرداخت افراد 1/3611 ریال به عنوان مبلغ ورودیه و ارزش اکوتوریستی آبشار مارگون سالانه 000/835/072/3 ریال جهت استفاده تفرجی برآورد شده است.
دریافت کننده: فهیمه قهرمانی ** انتشار: علیزاده
1662/9868
انتهای پیام سازمان ملل متحد، کمیسیون اروپایی، صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه بر اساس مطالعات انجام شده قبلی در زمینه ارزش گذاری داراییهای زیست محیطی، اقدام به تدوین دستور العملی تحت عنوان سیستم یکپارچه حسابداری زیست محیطی و اقتصادی کرده است.
در دستور العمل مذکور اقدام به طبقه بندی دارییهایی زیست محیطی بر اساس اکوسیستم ها و کارکردهای آنها شده است که عبارتند از:
الف) منابع طبیعی
- منابع معدنی و انرژی
- منابع خاک
- منابع آب
- منابع بیولوژیکی
ب) زمین و منابع آب سطحی وابسته
ج) اکوسیستمها
متاسفانه در چند دهه اخیر مسئولین و مردم استان ما همیشه صحبت از ذخایر نفتی و گازی داشتهاند، اما دریغ از حتی یک بار صحبت از ارزش اقتصادی و حقابه منابع آبی استان خود داشته باشند. این در حالی است که ارزش واقعی اقتصاد آب استان کهگیلویه و بویراحمد چیزی کمتر از منابع نفت، گاز، جنگل و مراتعش نیست.
به هر حال، بر مبنای گزارش و آماری که از موسسات آبی و مسولین سازمانهای وابسته به آب استان و کشور به دست آمده این ارقام خیرکننده و با توجه به این ارقام نجومی این سوال را در ذهن نگارنده و هر فرد دیگری متبادر میکند که چرا مسئولین استانی، این موضوع بسیار مهم و حیاتی را تاکنون نادیده و از حقابه (سهم نه مالکیت) و ارزش اقتصادی آب استان در مقایسه با نفت و گازش آنگونه که حق مردم این منطقه باید باشد، دفاع نکردهاند؟ از این رو، نگارنده در نگارش مذکور سعی بر آن دارد که با توجه به حجم نزولات آسمانی و به دنبال آن ذخایر عظیم آبی استان، جهت روشنگری افکار عمومی استان، ارزش اقتصادی آن را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهد.
همانگونه که در مقاله 'حقابه استان کهگیلویه و بویراحمد' اشاره شد، در سالهای گذشته به طور میانگین سالانه 750 میلی متر (در حال حاضر زیر 500 میلی متر) باران در استان کهگیلویه و بویراحمد بارید. از قبل این بارندگی، حجم نزولات استان نزدیک به 11 میلیارد متر مکعب در سال که از این مقدار حدود 5/8 میلیارد متر مکعب را حجم رواناب یا آب‌های سطحی تشکیل میدهد. همچنین با نظر به آمار موسسات آبی کشور، استان کهگیلویه و بویراحمد حدود 10 درصد منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است .
پس بر مبنای این آمار، ارزش اقتصادی این مقدار آب را اگر بر اساس حقابه سازمان آب منطقهای کشور محاسبه شود، به ارقام سرسام آوری خواهیم رسید که همه را متعجب و شگفت زده خواهند کرد. البته هزینهای که بابت عرضه آب در ایران از مصرف کننده گرفته میشود نه تنها از هزینه تمام شده استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب کمتر است بلکه نسبت به نرخ مصرف آبی در کشورهای مختلف نیز تفاوت بسیار زیادی دارد.
قیمت هر متر مکعب در بخش عمدهای از اروپا و استرالیا 3.14 دلار، کانادا 1.92 دلار، ترکیه 1.36 دلار، دانمارک 4.32 دلار و فرانسه 3.24 دلار است. در حالی که قیمت تمام شده یک متر مکعب آب شرب در ایران بر اساس محاسبات دفتری حدود 900 تومان (حدود 35 سنت با احتساب نرخ 2600 تومانی دلار در بودجه 93) که این محاسبات دفتری قیمت فوق العاده ناچیزی است که قیمت واقعی یعنی قیمت بازار بیش از آن است.(2)
پس بنابر نرخ جدید سازمان آب و فاضلاب کشور حقابه هر متر مکعب آب(3) (1000 لیتر آب) با سوبسید دولت تقریبا 1000 تومان میباشد. اگر این رقم را در 11 میلیارد متر مکعب آب استان ضرب کنیم، عدد 11.000.000.000.000 ( یازده تریلیون (هزار میلیارد) تومان) در سال به دست میآید.
از این مقدار آب بین 350 تا 400 میلیون متر مکعب فقط در طول دو سال 1394 و 1395 به ترتیب ذخایر سالانه آب سد کوثر می باشد. اگر میانگین این دوسال را 350 میلیون متر مکعب در نظر بگیریم و این عدد را در 1000 تومان ضرب کنیم، رقم 350,000,000,000 میلیارد تومان (سیصد و پنجاه میلیارد تومان) بدست میآید. از این مقدار آب حدود 60 میلیون متر مکعب فقط به حوزه کشاورزی خیرآباد اختصاص داده میشود که این مقدار را باز اگر در رقم 1000 تومان ضرب کنیم عدد 60,000,000,000 میلیارد تومان (شصت میلیارد تومان) بدست میآید.
این در حالی است که مسئولین و کارشناسان آب معتقدند ارزش اقتصادی این محصولات کشاورزی در مقابل ارزش واقعی آب مصرف شده در این بخش خیلی ناچیز و اصلا مقرون به صرفه نیست. در سایر نقاط استان هم بدین گونه است. به عنوان مثال، در دو سال اخیر( 1395-1396 ) کشاورزان استان، هندوانه و گوجه کشت کردند که دچار ضررهای هنگفت و نهایتا خوراک احشام شد.
این در حالیست که مقدار آب مصرف شده فقط مختص به کشاورز نیست بلکه متعلق به عموم مردم آن منطقه میباشد (به نوعی بازی هر دو سر باخت). به گونهای که ارزش اقتصادی آب مصرف شده در رشد هندوانه خیلی بیشتر از قیمت واقعی آن است. مردم با نخوردن هنداونه نمیمیرند ولی با قحطی آب قطعا خواهند مرد. پس چنین حوادثی نتیجه فقر فرهنگی، سوء مدیریت، عدم آموزش صحیح و به دنبال آن عدم بازاریابی مناسب صاحب محصول، قبل از کشت است.
طبق قانون ششم توسعه، بازنگری طرحها و پروژههای در دست مطالعه و اجرا در حیطه توسعه منابع آب با توجه به سنجش شرایط کنونی و آینده آبی، اقلیمی و زیست محیطی بسیار مهم و ضروری است. چون مطالعه و مکانسنجی تعداد زیادی از این طرحها براساس بارش و منابع آبی چند سال قبل صورت گرفته و با توجه به کاهش چشمگیر بارندگی در دهه اخیر به بازنگری علمی و اجرایی جدیدی نیاز دارد. علاوه بر سدها، صنایع پتروشیمی کشور به خاطر سنگین و آب بر بودنشان (عدم توجیه اقتصادی و زیستمحیطی) جز چنین طرحهای میباشد.
نمونه بارز آن پتروشیمیهای استان به خصوص پتروشیمی مادر گچساران میباشد. پتروشیمی گچساران از یک طرف به اعتقاد کارشناسان احداث آن به لحاظ مکان سنجی اشتباه و دقیقا در جهت باد و در صورت راه اندازی مردم این منطقه دچار مشکلات زیست محیطی (مثل خوزستان) فاجعه آمیزی خواهند شد.
از طرف دیگر، مقدار آبی که برای تولید محصولات این پتروشیمی مصرف میشود، ارزش اقتصادی آن به اعتقاد کارشناسان به مراتب خیلی بیشتر از سود محصولات آن خواهد بود.
به هر حال در زمان ساخت سد گتوند موضوع مشکلات زیست محیطی کوههای نمکی را کارشناسان مربوطه برای آینده خوزستان چندین بار به مسئولین وقت گوش زد کردند اما هیچکس گوشش بدهکار این مسائل نبود (امان از دست این مافیای سد و پتروشیمی سازی). این در حالی است که کشورهای توسعه و نیمه توسعه یافته بر توسعه متوازن و پایدار خود تاکید دارند به گونهای که جلوی بیرویه سد سازی و ساخت صنایع پتروشیمی را به خاطر مشکلات زیست محیطی عدیدهای که این صنایع در دل خود جای داده، با قاطعیت میگیرند.
از طرف دیگر، مردم استان کهگیلویه و بویراحمد امروز به خاطر فشار بیشاز اندازه بیکاری، جز اشتغال به هیچ چیز دیگری فکر نمیکنند. دریغ از اینکه به فرض پتروشیمیها هم برای 2000 نفر اشتغالزایی کنند؛ اما از طرف دیگر با زندگی و جان چند صد هزار نفر مردم استان به نوعی بازی و بزرگترین سرمایهاشان یعنی محیط زیست را از بین خواهد برد.
همانگونکه منطقه صنعتی عسلویه (پارس جنوبی) برای چندین هزار نفر شغل ایجاد کرده اما از طرف دیگر مشکلات زیستمحیطی فراوانی برای مردم چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد به وجود آورده است. پس در آینده نه چندان دور کار به جایی خواهد رسید که باید بین جان و نان یکی را انتخاب کرد.
البته با توجه به یکی از اهداف و راهبردهای مهم برنامه ششم توسعه که اصلاح ساختار اقتصاد صنعت، آب و آبفا است. لحاظ نمودن ارزش اقتصادی آب در توسعه پایدار و متوازن از یک حوضچه به حوضچه دیگر با رعایت ملاحظات اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی در تمامی بخشهای مصرف با توجه به ارتقای بهرهوری در کل چرخه تولید و مصرف آب، ساماندهی و توسعه بازار محلی آب و... لازم و ضروری است.
همچنین طبق ماده ' 17' قانون پنجم توسعه تعیین ارزش اقتصادی آب در هریک از حوضههای آبریز، با لحاظ ارزش ذاتی و سرمایه گذاری برای بهره برداری، تعیین ارزش اقتصادی آب حفاظت و بازیافت برنامههای بخش مصرف با همکاری دستگاههای ذیربط تصویب و ابلاغ شد. اما متاسفانه هیچ مسئولی از استان کهگیلویه و بویراحمد متوجه این امر مهم نبود و نیست. این در حالی است که در چند سال اخیر با توجه به پیگیری و اعتراض شدید مسئولین و مجمع نمایندگان استان بوشهر هر کسی بخواهد در پارس جنوبی استخدام شود باید از اداره کار این استان مجوز بگیرد. در غیر اینصورت استخدام نخواهد شد. در صورتی که نیمی از خروجی آب سد کوثر در قالب آب صنعتی و شرب به تاسیسات صنعتی و استانهای همجوار به خصوص استان بوشهر انتقال داده میشود.
به هر حال یکی از محورهای شش گانه برنامه ششم توسعه کشور اقتصاد آب است که اجرای این برنامهها شامل:
1. ارائه برنامه جهت واقعیسازی قیمتهای آب در بخش کشاورزی.
2. تشکیل و یا توسعه بازار آب رسمی و غیررسمی در بخش کشاورزی.
3. تدوین برنامه مدیریت مدبرانه آب مجازی.
4. با هدف یکپارچهسازی دادههای منابع و مصارف آب استان، سازوکار و زیرساختهای لازم را جهت تهیه ترازنامه بیلان آب استان ایجاد شود. در این ارتباط مرکز آمار میتواند با همکاری دستگاههای ذیربط سازوکار و زیرساختهای لازم جهت تهیه حسابداری آب استان تدوین نماید.
5. ایجاد ساز و کار و زیرساختهای لازم جهت تعیین میزان مصرف آب در محصولات کشاورزی اقدام و اصلاحات لازم را در ترازنامه گروه و اقلام محصولات کشاورزی به تفکیک کم مصرف و پرمصرف آب توسط سازمان جهاد کشاورزی اعمال شود.
6. با هدف بهبود الگوی مصرف آب، نسبت به بازنگری ترازنامه انرژی در تولید شکلهای مختلف انرژی اقدام شود.
7. شکلگیری بازار آب و تجارت آب به صورت پایلوت. این برنامه باید درخصوص واقعی سازی ارزش آب بر مبنای سهم در ارزش تولید نهایی، ترازنامه آب، رفع موانع حقوقی عرضه و تقاضای آب، فعالسازی تشکلها جهت تسهیل فرآیند عرضه و تقاضای آب در بازار خصوصی، صادرات آب مجازی، توجه به آب بهعنوان یک کالای چند منظوره از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تدوین گردد.
ملاحظات:
باید چند نکته مهم را جهت شفاف سازی آینده آب استان در نظر داشت که عبارتند از:
1. نگاه مسئولین نسبت به آب باید کاملا استراتژیک باشد. با توجه به بحران آب، اگر کشور بخشی از محصولات کشاورزی خود را وارد کنند، بهتر از آن است که وارد کننده آب باشد. اگر این موضوع رعایت نشود در آینده نه چندان دور این اتفاق خواهد بود. و این را خانم 'لمتون' در کتاب مردم شناسی خود چه خوب نوشته به راستی آب گرانمایهترین کالای کمیاب در ایران است.
2. اگر مسئولین و مجمع نمایندگان استان کهگیلویه و بویراحمد در چارچوب اصل 'توسعه پایدار' به عنوان یکی از اصول ششگانه قانون ششم توسعه، از قبل آبی که از حوضچههای آبریز این استان (به جای این همه پیگیری چندین ساله خود برای راهاندازی پتروشیمیهای استان) پافشاری بر اخذ مجوز حق سهمیه استخدامی در تاسیسات صنعتی به خصوص منطقه پارس جنوبی داشتند، ای چه بسا تاکنون نتیجهای بهتری گرفته بودند. چون از یک طرف تعداد اشتغالزایی که از بابت این پافشاری اتفاق میافتاد، از میزان اشتغالی که با بهرهبرداری پتروشیمیهای استان ایجاد میشد، بیشتر بود. از طرف دیگر، محیط زیست استان از آلایندگی چنین صنایعی (در صورت راهاندازی) در امان میباشد. به هر حال روزانه 45 هزار بشکه نفت از حوزه نفتی گچساران به پالایشگاه شیراز منتقل و همچنین خوراک پتروشیمی بوعلی سینا، بندر امام و واحدهای ماهشهر از گاز پازنان 2 تامین میشود.
3. بحث احیاء و باز سازی پس از انجام هر پروژه عمرانی در استان همیشه فراموش میشود. در حالی که پس از انجام هر طرح توسعهای، محیط باید به حالت اولش برگردانده شود. در واقع وقتی که وزارت صنایع، مجوز بهره برداری از یک معدن را به معدن کاو میدهد، درصدی را باید به عنوان احیاء و باز سازی محل از او بگیرند. اما متاسفانه در استان کهگیلویه و بویراحمد معادنی وجود دارد که لاشههای معدنکاوی آن برای همیشه در آن محل باقی میماند.
ماده' 6 ' قانون حفاظت و بهسازی اشاره به تغییراتی دارد که تاسیسات و مستحدثات مختلف در وضع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک، آب و هوا ایجاد مینمایند باید از نظر ظواهر طبیعی و طرق زیباسازی آن حتما مورد توجه جدی قرار گیرد. به عنوان مثال، درصدی از درآمد ذوب آهن اصفهان به زیبا سازی آن منطقه اختصاص داده میشود.
همچنین، بیش از ده سال است واحدهای تولیدی که حدود مجاز و استانداردهای محیطزیست را رعایت نمیکنند مشمول عوارض آلایندگی میشود. از ابتدای سال 1382 بر اساس قانون تجمیع عوارض (بند ه ماده 3 این قانون) کالاها و محصولات صنایع آلوده کننده محیط زیست و سپس از سال 1387 تاکنون به استناد 'تبصره یک ماده 38 قانون' مالیات بر ارزش افزوده، واحدهای آلاینده محیط زیست طبق تشخیص و اعلام سازمان محیط زیست مشمول پرداخت' 1 درصد' از فروش به عنوان عوارض آلایندگی بودهاند.
به عنوان مثال، استان بوشهر عوارض آلایندگی تاسیسات و مخازن نفتی منطقه نرگسی را بر اساس ماده فوق سالانه از شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران اخذ مینماید.
پس طبق ماده مذکور، استان کهگیلویه و بویراحمد باید عوارض آلایندگی 654 حلقه چاه حوزه گچساران، 75 حلقه چاه منطقه بهمئی،10 واحد بهره برداری،3 کارخانه نمک زدایی، 12 ایستگاه تقویت فشار و تزریق گاز، 5 کارخانه گاز و گاز مایع و ... را هم از وزارت نفت اخذ نماید.
4. بر اساس ذخایر منابع (گاز، نفت، جنگل، مراتع و آب) شاید ذخایر نفت و گاز کشور گنجایش بالای 100 میلیون نفر را داشته باشد، اما منابع آبی کشور ظرفیت نهایتا 40 میلیون نفر را دارد. پس توسعه شهری و نرخ رشد جمعیت کشور به خصوص استان باید بر اساس منابع آبی آن باشد نه منابع نفتی و گازی.
5. با توجه به مقایسه تطبیقی منابع طبیعی استان به لحاظ ارزش اقتصادی، شهرستان گچساران در استان رتبه اول را دارد. البته نه فقط در استان بلکه کشور و منطقه خاورمیانه یکی از ارزشمندترین مناطق محسوب میشود. این در حالی است که در آیندهای نه چندان دور، دچار سرنوشتی مثل مسجد سلیمان خواهد شد.
6. ارزشگذاری اکوتوریستی رودخانه و آبشارهای استان بسیار مهم است. 'احمد فتاحی اردکانی'(4) مطالعهای در خصوص ارزشگذاری اکوتوریستی آبشار مارگون انجام داد. نتایج این مطالعه نشان داد که 78 درصد بازدید کنندگان، حاضر به پرداخت مبلغی جهت استفاده از آبشار مذکور میباشند. میانگین تمایل به پرداخت افراد 1/3611 ریال به عنوان مبلغ ورودیه و ارزش اکوتوریستی آبشار مارگون سالانه 000/835/072/3 ریال جهت استفاده تفرجی برآورد شده است.
دریافت کننده: فهیمه قهرمانی ** انتشار: علیزاده
1662/9868
کپی شد
