کارشناسان اقتصادی بر این باورند که ما باید تا سال ۱۴۰۴ میزان صادرات غیر نفتی کشور را به نقطه مطلوبی برسانیم، به نظر شما این مطلوبیت چه رقمی می‌تواند باشد. همانطور که در خبرها آمده، سال گذشته ۱۳۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تُن کالای غیرنفتی به ارزش ۴۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار صادر کردیم که در مقایسه با سال ۱۳۹۷ از نظر وزنی ۱۳ درصد رشد داشتیم اما نباید فرآموش کرد که ارزش این کالاها در مقایسه با صادرات آن سال هفت درصد کاهش داشته است. یعنی به لحاظ وزنی رشد و به لحاظ پولی کاهش داشتیم.
در بحث صادرات غیرنفتی باید خودمان را با کدام کشور مقایسه کنیم، با روسیه؟ این کشور در حال حاضر بیش از نیمی از صادرات خود را به محصولات غیرنفتی اختصاص داده و این رقم در حال افزایش بوده و بهتر است بدانید صادرات غیرنفتی ما به این کشور کمتر از یک درصد است.
هدف از مطرح کردن این بحث، این است که ما باید با یک جهش تاریخی ارزآوری حاصل از صادرات غیرنفتی را افزایش دهیم و برای این مهم کارشناسان راهکارهای زیادی را پیشنهاد داده‌اند. ازجمله اینکه ظرفیت‌های صادرات غیرنفتی را به طور دقیق شناسایی و برای به فعلیت رساندن آنها تلاش کنیم.
چندی پیش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت با انتشار سند نقشه راه توسعه صادرات کشور (۱۴۰۴ تا ۱۳۹۹) از اهداف سیاستی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی رونمایی کرد که به نوبه خود حرکتی قابل ستایش است. در این پژوهش ضمن آسیب‌شناسی صادرات ایران در بخش‌های مختلف، مهمترین گلوگاه‌هایی را که صادرات کشور در آن گرفتار است به تفصیل شرح داده است که در این گزارش مجالی برای بیان آن نیست پس برای اینکه از جزئیات این سند مطلع شوید شما را به روزنامه دنیای اقتصاد شماره ۴۸۷۶ روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت‌ماه امسال ارجاع می‌دهم.
هم‌اینک می‌خواهیم یک ظرفیت بسیار خوب برای سرمایه‌گذاری در بخش صادرات غیرنفتی را معرفی کنیم، ظرفیتی که توجه به آن می‌تواند اشتغالزایی و ارزآوری فرآوانی از صادرات غیرنفتی به دنبال داشته باشد. «درست حدس زدید، سرمایه‌گذاری روی تولید و صادرات یک کالای لاکچری و مشتری‌پسند به نام قالی گُل‌سرخ اسفندقه» اما می‌خواهیم یک ظرفیت بسیار خوب برای سرمایه‌گذاری در بخش صادرات غیرنفتی را هم معرفی کنیم، ظرفیتی که توجه به آن می‌تواند اشتغالزایی و ارزآوری فرآوانی از صادرات غیرنفتی به دنبال داشته باشد. «درست حدس زدید، سرمایه‌گذاری روی تولید و صادرات یک کالای لاکچری و مشتری‌پسند به نام قالی گُل‌سرخ اسفندقه»
گُل‌سرخ اسفندقه را کسانی که به کشورهای اروپایی سفر کرده‌اند در کاخ‌ها و عمارت‌های مجلل آن کشورها دیده‌اند و این یعنی یک بازار مناسب برای صادرات این فرش گران‌بها وجود دارد و تُجار زیادی حاضرند برای خرید این قالی، پول خوبی بپردازند، اما چرا تولیدکنندگان قالی گُل‌سرخ در اطراف شهرستان جیرفت از وضعیت مالی و شغلی مطلوبی برخوردار نیستند، چرا برای احیای این هنر اصیل آنگونه که باید برنامه‌ریزی نشده است، مگر نه اینکه بزرگان اقتصاد ما هر ساله فریاد می‌زنند که باید روی صادرات غیرنفتی تمرکز کرده و از تکیه بر کسب درآمد از فروش نفت پرهیز کنیم، به راستی اگر ظرفیت تولید چنین کالای ارزشمندی در یکی از کشورهای اروپایی وجود می‌داشت آیا آنها با استفاده از همین ظرفیت بسیاری از مشکلات اقتصادی خود را حل نمی‌کردند، حال که این ظرفیت خارق‌العاده در گوشه‌ای از کشورمان وجود دارد چرا از آن بهره نگیریم.
اصلا طرح گُل سرخ از کجا آمده، «قیصر خلیفه» که از بافندگان معروف قالی گُل‌سرخ در اسفندقه جیرفت به شمار می‌رفت احتمالا نمی‌دانست ۱۵۰ سال بعد طرح قالی‌اش به ثبت ملی می‌رسد و شهرتی جهانی پیدا می‌کند، او یک هنرمند پُر آوازه بود و تا چندی پیش طرح گُل‌سرخش به هنرجویان رشته فرش‌بافی آموزش داده می‌شد. اما برای اینکه در تولید این محصول به یک جهش اساسی برسیم، راهکارهایی وجود دارد که در سطور بعدی به آنها اشاره می‌شود.
بیاییم قالی گُل‌سرخ را بهتر بشناسیم، علت نام‌گذاری فرش گُل‌سرخ به خاطر وجود دسته‌گل‌های رُزی است که در متن این فرش به صورت سراسری تکرار شده و همچنین به خاطر رنگ‌های یشمی و سُرمه‌ای و کِرِم که در بافت فرش استفاده شده است. حقیقتا دسته‌گل‌ها نمای زیبایی به این فرش داده‌اند.
طرح گل‌سرخ طبق تحقیقات میدانی از بافندگان جیرفتی از پارچه‌ای بنام گُلرخ که تُجار آن زمان برای خان این منطقه «محمدباقر خان» می‌آوردند اقتباس شده و چون محمدباقرخان از طرح این پارچه خوشش آمده به بافندگان این منطقه سفارش بافت آن را می‌دهد و بدین صورت از حدود ۱۵۰ سال قبل این طرح در این منطقه بافته می‌شود.
قالی گل‌سرخ اسفندقه با دارهای اُفقی، یادگار اجداد و نیاکانِ مردمِ پنجه طلای اسفندقه است و این مردم آنچه می بافند زاده ذهن خلاقشان است و در بافت فرش‌های خود از نقش‌های ویژه ای استفاده می‌کنند. نوعروسان کرمانی بسیار شیفته این قالی هستند و ما هم یک قالی گُل‌سرخ در خانه‌مان داریم که حدود ۴۰ سال قبل مادربزرگم به عنوان جهیزیه به مادرم داده بود، این فرش را اگر از نزدیک ببینید تصور می‌کنید یک سال بیشتر از بافتش نگذشته، از بس که خوش‌رنگ و زیبا است.
تا اینجا دریافتیم که اسفندقه جیرفت منطقه‌ای صاحب سبک در فرش‌بافی است که فرش‌بافانش را لایق کسب عنوان کرده که امروز یک زیرانداز خارق‌العاده‌ای به زیبایی طبیعت راهی بازار می‌کنند. «البته این زیرانداز را باید قاب گرفت، به دیوار زد و تماشایش کرد»
جهان به قالی اصل و اصیل کرمان و گره‌های محکم در تار و پود آن به عنوان سرمایه‌ای پایدار نگاه می‌کند و می‌طلبد در سال جهش تولید، ما نیز چنین نگاهی به داشته‌های ارزشمند خود داشته باشیم.
آنچه فرش دستباف کرمان را سرآمد هنر قالی‌بافی کرده تنوع طرح، تعدد رنگ، نزدیکی طیف رنگ‌ها به طبیعت، استقامت پشم آن در مقابل سایش، رنگ‌رزی گیاهی مواد و ترکیب رنگی بسیار استادانه بوده و بی دلیل نیست که می‌گویند فلانی همچون قالی کرمان هرچقدر از سنش می‌گذرد جوان‌تر می‌شود.
این، همان ظرفیتی است که می‌تواند ارزآوری خوبی در حوزه صادرات غیرنفتی برای کشور داشته باشد. البته برای اینکه ارزآوری بسیار خوبی داشته باشیم می‌توانیم قالی گُل‌سرخ را کمی ارتقا دهیم. شاید بپرسید چگونه، «با ترکیب ابریشم در تار و پود قالی»
حتما از زنجیره تولید شنیده‌اید، برای اینکه ارزآوری خوبی داشته باشیم شایسته است که زنجیره تولید را تکمیل کنیم تا با کاهش هزینه‌ها، میزان تولید را افزایش دهیم و سود خوبی هم داشته باشیم. در این گزارش یعنی اینکه به عرصه تولید انبوه ابریشم ورود کنیم. نخ ابریشمی به واسطه نرمی، شفافیت همراه با ظرافت و استحکام فوق‌العاده‌ای که دارد، یکی از مهمترین و گرانبهاترین الیاف‌ها است.
ابریشم نوعی لیف پروتئینی است (حدود ۹۸٪ وزن ابریشم را پروتئین تشکیل می‌دهد) که از پیله کِرم ابریشم بدست می‌آید که نرم، شفاف، ظریف و محکم است. کرم ابریشم این الیاف را از بزاق خود ترشح می‌کند و تولید انبوه آن بحث مفصل و جداگانه‌ای است. سابقه تولید لباس و پارچه ابریشم در ایران به قبل از اسلام برمی‌گردد و موضوع تازه‌ای نیست.
اکنون به نقطه عطف مطلب رسیدیم، نوغانداری ( پرورش کرم ابریشم) ظرفیت بسیار خوبی در زمینه تولید و اشتغالزایی به شمار می‌رود. برگ درخت توت تنها غذای کرم ابریشم بوده و جنوب کرمان یکی از مناطق مستعد برای کاشت و تکثیر این درخت به شمار می‌رود، این یکی از حلقه‌های زنجیره تولید است که در بالا به آن اشاره کردیم.
پرورش کرم ابریشم امروزه به صنعتی خانوادگی تبدیل شده که خانواده‌ها در کنار یکدیگر می‌توانند آن را به عنوان شغل دوم خود انتخاب کنند و بهترین مزیت این صنعت سرمایه گذاری اندک، کوتاه بودن دوره پرورش و حضور همه افراد خانواده از کودکان تا میان‌سالان در کنار یکدیگر است.
جنوب کرمان با توجه به شرایط اقلیمی و رویش درختان توت ظرفیت بسیار خوبی در این بخش دارد که نیازمند توجه بیشتر مسوولان برای نهادینه کردن این فعالیت در بین مردم بویژه روستاییان است چرا که روستاییان در کنار دیگر فعالیت‌های خود می‌توانند با پرورش کرم ابریشم برای خود تولید ثروت کنند. البته سازمان جهاد کشاورزی اقدامات خوبی برای توسعه و ترویج نوغانداری در این دیار انجام داده است.
«باید توجه داشت که ابریشم تولیدی، به صورت خام از منطقه خارج نشود بلکه از آن در تولید قالی‌های گُل‌سرخ ابریشمی برای صادرات استفاده شود»
با رونق صنعت نوغانداری، ابریشم‌بافی هم، پا به عرصه اقتصاد می‌گذارد و زمینه فعالیت در این بخش مهیا می‌شود و در این چرخه زمینه اشتغالزایی و درآمدزایی برای افراد زیادی فراهم می‌شود. نوغانداری می‌تواند تحولی بزرگ در بخش تولید فرش‌های دستباف ابریشمی رقم بزند و این مهم با توجه به ظرفیت منطقه جنوب کرمان یک استعداد بالقوه است که باید به فعلیت برسد.
قالی گل‌سرخ اسفندقه هم که شهرتی جهانی دارد می‌تواند با بهره‌گیری از صنعت نوغان، به جایگاه واقعی خود در سطح بین‌الملل برسد چرا که همواره وزن نسبتا زیاد این قالی یکی از ایرادات وارده بر آن بوده و از آنجا که قالی گل‌سرخ یک هویت تاریخی برای جنوب کرمان به شمار می‌رود می‌توان صنعت نوغانداری را در این منطقه به عنوان یک فرصت طلایی تلقی کرد و با تلفیق هنر سنتی با صنعت، یک طرح خلاقانه و بازار پسند را با حفظ اصالت طرح ایجاد کرد لذا این پیشنهاد نیازمند توجه صنعتگران و فرش‌بافان است.
ازطرفی اسفندقه یکی از مناطق مستعد پرورش کرم ابریشم بوده که با توجه به وجود درختان توت در این ناحیه باید از قرابت این ظرفیت در کنار ظرفیت قالی جهانی گل‌سرخ استفاده کرد چرا که در صورت استفاده بسیار ناچیز از ابریشم در این قالی شاهد افزایش چند برابری قیمت این محصول در بازارهای جهانی خواهیم بود.
توسعه صنعت نوغانداری با توزیع نهال توت اصلاح شده در جنوب کرمان
رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان از توزیع یکهزار اصله نهال توت اصلاح شده در جنوب کرمان خبر داد و گفت: توزیع این تعداد نهال توت برای توسعه صنعت نوغانداری برنامه‌ریزی شده است.
سعید برخوری افزود: این تعداد اصله نهال توت اصلاح شده در شهرستانهای جیرفت و عنبرآباد به دلیل اقلیم مناسب برای احداث توتستان بین متقاضیان توزیع شد.
وی بر ضرورت توانمندسازی نوغانداران تاکید کرد و گفت: یکی از محورهای برنامه‌ای توسعه این صنعت نگاه ویژه به مقوله آموزش و توانمندسازی کارشناسان و نوغانداران بوده که به صورت ویژه در دستور کار است.وی بر ضرورت توانمندسازی نوغانداران تاکید کرد و گفت: یکی از محورهای برنامه‌ای توسعه این صنعت نگاه ویژه به مقوله آموزش و توانمندسازی کارشناسان و نوغانداران بوده که به صورت ویژه در دستور کار است.
وی ادامه داد: آموزش در این بخش می‌تواند افزایش بهره‌وری و تولید پیله به ازای هر جعبه تخم نوغان را به همراه داشته باشد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان گفت: چندین دوره آموزش نوغانداری در منطقه برای کارشناسان و بهره‌برداران برگزار شده است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان نیز از توزیع ۱۰ جعبه تخم نوغان در این منطقه خبر داد و گفت: این تخم‌ها به صورت رایگان بین متقاضیان توزیع شد.
محمدرضا قائدیفر گفت: نوغانداری ظرفیت خوبی برای اشتغالزایی و درآمدزایی در منطقه به شمار می‌رود و ابریشم به عنوان ماده خام برای تولید فرش‌های دستباف به ویژه فرش‌های ابریشمی به کار می‌رود.
وی افزود: با توجه به توزیع ۱۰ جعبه تخم نوغان به صورت رایگان بین متقاضیان و حمایتهای صورت گرفته نظیر خرید تضمینی و بیمه جعبه‌های نوغان پیش‌بینی می‌شود علاوه بر افزایش تولید پیله ابریشم در منطقه نسبت به سال قبل، درآمد قابل توجهی عاید پرورش دهندگان نوغان شود.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان گفت: در سال‌های اخیر برنامه خرید تضمینی پیله ابریشم از سوی دولت موجب رغبت بیشتر کشاورزان به حرفه نوغانداری شده است و در شرایط ایدهآل از هر جعبه تخم نوغان میزان ۳۰ کیلوگرم پیله ابریشم برداشت می‌شود.
وی تصریح کرد: فراهم کردن زمینه اشتغال در بخش صنایع دستی، قرار گرفتن پرورش کرم ابریشم در زمره مشاغل خانگی (زنان سرپرست خانوار، کودکان و افرادی که توان کشاورزی ندارند) از مهمترین دلایل پروررش این حشره است.
قائدیفر تاریخچه ورود صنعت نوغان را به جنوب کرمان چهارسال عنوان کرد و گفت: برنامه‌ریزی سال‌های ابتدایی در راستای ترویج بوده و در آینده ایجاد کارگاه و کارخانه ابریشم از اهداف عالی منطقه است.قائدیفر تاریخچه ورود صنعت نوغان را به جنوب کرمان چهارسال عنوان کرد و گفت: برنامه‌ریزی سال‌های ابتدایی در راستای ترویج بوده و در آینده ایجاد کارگاه و کارخانه ابریشم از اهداف عالی منطقه است.
وی تصریح کرد: سال نخست با ۲ جعبه تخم نوغان شروع کردیم و امسال ۱۰ جعبه در جنوب کرمان توزیع شد که این موضوع نشان از رشد این صنعت نوپا در این منطقه است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان ادامه داد: با توزیع نهال توت اصلاح شده، زمینه ایجاد زیرساخت‌های این صنعت فرآهم شده تا شاهد رونقی اقتصادی در این بخش باشیم.
وی بیشترین ظرفیت نوغانداری را در اسفندقه، عنبرآباد و دلفارد عنوان کرد و گفت: دنبال ترویج این صنعت به مناطق دیگر جنوب کرمان هستیم.
هفت دوره آموزشی پرورش کرم ابریشم در جنوب کرمان برگزار شد
کارشناس پرورش کرم ابریشم نیز از برگزاری هفت دوره آموزشی پرورش این حشره در جنوب کرمان خبر داد و گفت: آموزش بهره‌برداران به صورت ویژه در دستور کار است.
معصومه افشاری‌پور افزود: در گام نخست مسائل ترویجی برنامه‌ریزی و در ادامه احداث توتستان و ایجاد گارگاه ابریشم‌کِشی در دستور کار است.
وی نیز اصلی‌ترین نهاده پرورش کرم ابریشم را برگ درخت توت عنوان کرد و گفت: کرم ابریشم را برگ توت تغذیه می‌کند از این رو امسال یکهزار اصله نهال توت بین بهره‌برداران توزیع شد.
استفاده از ابریشم در هنر فرش‌بافی یعنی آورده بیشتر اقتصادی
این کارشناس کرم ابریشم گفت: استفاده از ابریشم در هنر فرش‌بافی جنوب کرمان آورده بیشتر اقتصادی برای فرش‌بافان این منطقه را به دنبال دارد.
افشاری پور افزود: با توجه به ارزش مادی ابریشم به طور طبیعی وقتی در فرشی از ابریشم استفاده شود آن محصول ارزش اقتصادی بیشتری پیدا می کند.
وی اسفندقه را یکی از مناطق مساعد برای پرورش نوغان اعلام کرد و گفت: قرابت قالی گل‌سرخ اسفندقه با تولید کرم ابریشم فرصت خوبی برای استفاده از ابریشم در این قالی جهانی است تا شاهد ارزنده‌تر شدن این محصول دستباف باشیم.
ترویج صنعت نوغان مساوی با تحقق شعار سال رهبری
نوغان دار جیرفتی به نام‌گذری شعار «جهش تولید» از سوی رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و گفت: ترویج صنعت نوغان حرکتی در راستای تحقق شعار سال است.
علی کمالی افزود: منطقه دلفارد در شهرستان جیرفت ظرفیت خوبی برای تولید کرم ابریشم دارد از این رو مسوولان باید از این ظرفیت برای اشتغالزایی و درآمدزایی استفاده کنند.
وی اضافه کرد: یک دوره ۵۰ روزه برای به دست آوردن پیله ابریشم نیاز است و کرم ابریشم به مدت ۳۰ روز برگ توت می‌خورد. هر جعبه کرم حدودا یک تُن برگ توت نیاز دارد.
او در خصوص قیمت پیله‌ها هم اظهار داشت: پیله در بازار به صورت توافقی خرید و فروش می‌شود. بازار فروش ابریشم همیشه خوب است قیمت نخ ابریشم هم بر اساس نرخ دلار بالا و پایین می‌شود.
کمالی تصریح کرد: مشتریان که همیشه درخواست خرید پیله را دارند و تولیدات ما به راحتی از جنوب برای آنها ارسال می‌شود و امیدواریم با توسعه نوغانداری شاهد راه‌اندازی کارخانه ابریشم در این منطقه محروم باشیم.
«قدیمی‌های جیرفت می‌گویند در گذشته تعداد معدودی به صورت حرفه‌ای قالی گُل‌سرخ می‌بافتند و به جز این حرفه، شغل دیگری برای کسب درآمد نداشتند و از آنجا که بافت این قالی مدت‌زمان زیادی به طول می‌انجامید، مشتری‌ها می‌بایست یک یا دو سال هزینه‌های زندگی فرش‌باف را متقبل می‌شدند یعنی طی این مدت آرد و روغن و سایر ملزومات زندگی تولیدکننده را تامین می‌کردند تا او بتواند فقط روی بافت فرش تمرکز کند»
در شرایط کنونی، راه‌اندازی یک کارگاه تولید نخ ابریشم به ۲ یا سه میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و فعالان اقتصادی بر این باورند که سرمایه‌گذار می‌تواند پس از چهار سال تمامی هزینه‌کرد خود را برگرداند، در این کارگاه حدود ۲۰ نفر به طور مستقیم مشغول به کار خواهند شد. در کنار این کارگاه یا کارخانه همچنین می‌توان یک کارگاه بزرگ فرش‌بافی راه‌اندازی و نخ‌های ابریشمی را در تولید قالی گُل‌سرخ استفاده کرد، این اقدام علاوه بر اشتغالزایی و کسب ارزش افزوده بالا باعث تکمیل زنجیره تولید هم می‌شود یعنی با داشته‌های خود می‌توانیم یک کالای باکیفیت با ارزش صادراتی بالا تولید کنیم.
پیشنهاد می‌شود تولید انبوه قالی گُل‌سرخ ابریشمی به صورت آزمایشی در جنوب کرمان در دستور کار مسوولان و سرمایه‌گذاران قرار گیرد و اگر نتیجه مطلوب حاصل شد که قطعا هم می‌شود، آنگاه این صنعت را به سایر مناطق مستعد کشور تعمیم دهیم.
کشور ما با تولید ۱۲۰ تُن ابریشم در سال رتبه هشتم جهان را در تولید این محصول به خود اختصاص داده و این یعنی ظرفیت تولید انبوه این کالا در کشور وجود دارد و خوب است بدانید حدود ۹۰ درصد ابریشم جهان در کشورهای آسیایی تولید می‌شود و چین با تولید ۱۴۲ هزار تُن در رتبه نخست و هند با تولید ۳۲ هزار تُن در رتبه دوم جهان قرار دارد.
دولت برای حمایت از این صنعت در داخل کشور تعرفه واردات ابریشم را افزایش داده و امیدواریم این، آغاز خوبی برای توسعه نوغانداری در مناطق مختلف سرزمینمان باشد، البته درحال حاضر نوغانداری در ۲۲ استان کشور رواج دارد اما ۹۶ درصد این حرفه در هفت استان متمرکز شده است که استان گیلان با ۵۰ درصد و خراسان رضوی با ۳۰ درصد به ترتیب رتبه‌های نخست و دوم نوغانداری را به خود اختصاص داده‌اند.
«کاهش ۹۹ درصدی هنرآموزان رشته فرش‌بافی در جنوب کرمان هم موضوعی قابل تامل است که در گزارش‌های بعدی حتما به آن خواهیم پرداخت»
جنوب کرمان با یک میلیون نفر جمعیت از هفت شهرستان جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، قلعه‌گنج، منوجان، فاریاب و رودبار جنوب تشکیل شده است.
