موسیقی در موسیقی عاشورایی

مینا الماسی فرد  : به همین دلیل است که در میان این ملل، موسیقی دینی و آیینی مهم ترین بخش هنر و موسیقی بوده است. مهارت در نواختن آلات و ابزار موسیقی نیز اهمیتی برابر با مهارت در موسیقی اسطوره ای یا غیر دینی داشت. پس از رنسانس و با تغییر دیدگاه های اروپا نسبت به موسیقی،آن گونه موسیقی های سنتی وآیینی نیز به فراموشی سپرده شدو با انتشار فرهنگ غربی در شرق، نغمه های باستانی و اسطوره ای آسیا،که به پدیده های روزمره زندگی نظر داشتند آرام آرام به فراموشی سپرده شد و سرانجام به مکان های مقدس محدود شده ویا در شکل دراماتیک، توریسم و نمایش های تشریفاتی به حیات خویش ادامه دادند. پیش از اسلام که دین رسمی مردم ایران مزدایی و زرتشتی بود، اجرای بسیاری از آیین های زردشتی با همراهی موسیقی صورت می پذیرفت.

پس از ظهور اسلام موسیقی اسلامی نیز به تبع آن ظهور کرد، موسیقی اسلامی بخش وسیعی از موسیقی ایرانی را می پوشاند که شامل موسیقی عاشورایی ،تعزیه ای و عبادی است.

موسیقی عاشورایی که به طور گسترده توسط شیعیان به اجرا در می آید به دلیل حماسه عاشورا و نوع شهادت امام حسین(ع)که در حقیقت نقطه عطف تاریخ شیعه بوده از اهمیت بالایی برخوردار است. تراژدی کربلا هم از چنان اهمیت و اعتباری برخوردار است که هیچ یک از امامان و مقدسین در نزد شیعه از چنین توجهی برخوردار نیست. به همین دلیل آیین ها و موسیقی های عاشورایی یکی از برجسته ترین نمونه های موسیقی دینی در ایران محسوب می شود. بر طبق برخی اسنادو مدارک، مراسم سوگواری ماه محرم نخستین بار در زمان آل بویه رواج یافت و تا چندین قرن در ایران رواج داشت تا این که صفویان بر سر کار آمدند و شیعه مذهب رسمی ایرانیان شد. بدین ترتیب طبیعی است که آداب عاشورایی و در آن میان موسیقی عاشورایی در این هنگام رشد وتوسعه روزافزونی یافت. عزاداری عاشورا دارای اپیزود های گوناگون و مجزایی است که هر کدام از اهمیت وجایگاه خاص خود برخوردارند. خصایل نیکو، شجاعت و شیوه شهادت هرکدام از قهرمانان کربلا می تواند موضوع سوگواری باشد ولی از میان همه ی این مراسم، سوگواری برای شخص امام حسین به لحاظ کیفیت وکمیت برجسته تر از سایر مراسم است.به علاوه حوادث رخ داده در ده روز اول ماه محرم مثلا شهادت حضرت عباس ،علی اکبر ،علی اصغر زینب واز همه بالاتر شهادت خود امام حسین موضوع سوگواری واجرای موسیقی عاشورایی است.همچنین موسیقی شام غریبان و موسیقی برای نخستین طلوع خورشید پس از شهادت حسین(ع) هم حائز اهمیت است.سینه زنی ها ،زنجیر زنی ها وسنگ زنی ها از ریتم خاصی پیروی می کنند.این ریتم یا توسط آلات وابزار موسیقیایی تولید شده ویا به حرکت درآوردن ریتمیک بدن ،سرعت وهماهنگی لازم ایجاد می شود.سینه زنی ها وزنجیر زنی از رواج بیشتری برخوردار است وهرکدام از این ها نیز نغمه مخصوص به خود را دارند.سنگ زنی یکی دیگر از مراسم معمول در ارایه موسیقی عاشورایی است که با ملودی ویژه ای در برخی نقاط کشور به اجرا در می اید.در اینجا دو قطعه سنگ به نشانه عزاداری با شیوه وطرز حرکت خاصی به پهلوهای شخص عزادار کوبیده شده وهمراه با آن آواز سوگ نیز خوانده می شود.ظاهرا به علت اسیب های وارده رفته رفته چوب جای سنگ را گرفته ودر این اواخر مراسمی همچون کرب زنی وسنج زنی هم به اجرا در می آیند.بدین ترتیب پیداست که موسیقی عاشورایی هم در مناطق مختلف از تنوع برخوردار است.برخی از انواع موسیقی سوگ مستقیما از الگوی موسیقی ایرانی پیروی می کنند.برخی دیگر نیز از موسیقی معروف به نواحی، موسیقی محلی و موسیقی سنتی ایرانی مایه گرفته اند.آوازها و شعارهای مورد استفاده در موسیقی عاشورایی هم از منابع گوناگون استخراج شده که البته متون فارسی دارای اولویت اند اما در بعضی مناطق از گویش های محلی برای اجرای مراسم استفاده می شود.از دیگر ابزارآلات موسیقی موسیقی درآیین های عاشورایی که عموما ساز های بادی و کوبه ای هستند می توان به دمام نوازی که عموما در بوشهر نواخته می شود،کرنا نوازی،کرب سنجی ،شیپور صدفی، شیپور برنجی، تیمپانی ، ابوا ونقاره اشاره کرد.

اما تعزیه که اجرای مراسم وآیینی خاص است که حوادث مرتبط با عاشورا، قبل و بعد آن را به تصویر می کشد و ضرورتا به معنای آوازغمگین نیست. در واقع تعزیه گونه ای نمایش دراماتیک دینی و ایرانی است که موسیقی جزء لاینفک آن است. در کل جهان اسلام ایران تنها کشوری است که نمایش دراماتیک برای اجرای آیین های مذهبی در آن رشد وگسترش چشمگیری یافته است.تعزیه روایت کامل شده دیگر، مراسم سوگواری است و همچنین یک پدیده فرهنگی ساده ویا ویژه نیست که در یک دوره ی زمانی خاص ابداع شده باشد بلکه به تدریج توسعه یافته و چندین قرن تاثیر ونفوذ عوامل مختلف اجتماعی، دینی، فرهنگی و مفاهیم فرهنگی آن را پدید آورده است. بخش اصلی موسیقی تعزیه آواز آن است که وسیله ای برای حفظ و گسترش آواز و ردیف ایرانی در طی دهه ها بوده اند.همچنین نوع موسیقی که در هرمنطقه از ایران رواج داشته تاثیری مستقیم بر تعزیه نهاده است. علاوه برمناطق مرکزی و به ویژه پایتخت تعزیه در آذربایجان، فارس، گیلان، مازندران، کرمانشاه و لرستان با بهرگیری از موسیقی محلی و اصیل ایرانی به اجرا درمی آمد. موسیقی عبادی از دیگر موسیقی های دینی در ایران است که بسیار متنوع بوده و بیشتر مذاهب اسلامی از شیعه وسنی (حنفی شافعی، مالکی، حنبلی) بدان می پردازند که در این موسیقی نیز حمد وستایش خدا و پیامبر اسلام، امامان و مقدسین مذهبی بخش بزرگی از این موسیقی را تشکیل می دهد. قرائت قرآن، عبادت های فردی و مشارکتی، آوازهای زیارتی، طلب برکت از خداوند یا درخواست باران در هنگام خشکسالی از آن جمله اند.آری بدون شک ویژگی دینی وآیینی بسیاری از این قطعات موسیقایی تضمین کننده ی دوام و انتشار در طول زمان های دیرپاست و اینکه از تغییرات وتحولات عمیق مصون مانده است.

46