بخش از مادران که در بیرون از خانه شاغلند، ممکن است در یک نیم روز و شاید در طول روز از نعمت همراهی با کودکان خود برخوردار نباشند و آن دسته از مادران نیز که خانه دار هستند، به دنبال مولفه های اصولی خانگی برای تربیت کودکان خود هستند.
تعدادی از مادران که شاغلند، کودکان خود را در طول روز به مهدهای کودک می سپارند و برخی از مادران که شاغل نیستند، بیشتر به دنبال تربیت خانگی کودکان خویشند.
در این سالها حتی برخی از مادران خانه دار که جایی شاغل نیستند نیز ترجیح می دهند فرزندان خود را از همان سه سالگی به مهدهای کودک بفرستند تا شاید کودکانشان در محیط اجتماعی تر رشد و نمو کند.
مدیرکل دفتر کودک و نوجوان سازمان بهزیستی کشور می گوید:
حدود 700 هزار کودک در مهدهای سراسر کشور تحت پوشش هستند و 15 هزار و 500 مهد کودک تحت پوشش بهزیستی در کشور فعالیت دارند، که 6500روستامهد، 1400 مهد حاشیه ای و 7500 مهدشهری هستند.
محمد نفریه افزود: یکی از مشکلات در زمینه مهدهای کودک این است که برخی برای کار خاصی مانند کلاس هنر یا زبان مجوز می گیرند و با نام هایی مانند «خانه بازی» کودک را از صبح تا شب نگهداری می کنند، در حالی که طبق مصوبه شورای فرهنگی و مجلس باید از بهزیستی مجوز بگیرند.
***
تربیت تفریحی کودکان
اما تربیت کودکان در خانه نیازمند شاخصه های است که می تواند بیشتر به آنها توجه کرد و آنها را در زندگی مادر و کودک کارآمدتر کرد.
در یک دوره ای کودکان برای بزرگ شدن، هیچ گونه سرگرمی نداشتند و تنها سرگرمی آنها، عروسک های دست ساز مادران و پدران شان بود.
این کودکان، فرزندانی بودند که از همان سن نوجوانی با پدرانشان برای کار کردن به مزرعه می رفتند یا برخی از آنها کمک کار پدران خود حتی در ساخت و سازهای ساختمانی بودند.
کودکان این دست، بعدها که بزرگ شدند، برای فرزندان خود راهبرد و استراتژی طراحی کردند که کودکانشان مانند خودشان سختی نکشند و کودکان آنها در آینده یا باید پزشک شود و مهندس یا حداقل یک فرد مایه دار باشد.
بعدها که مساله Educational entertainment (آموزشی تفریحی) یا سرگرمی در بین خانواده ها باب شد و کودک به جای سرگرمی در بین اسباب بازی های خود، راهی کلاس فشرده زبان خارجی و آموزشهای فوق برنامه در مهدهای کودک شدند.
از این دوره به بعد که مولفه های چند رسانه ای بروز و ظهور کرد، شکل جدیدی از انیمیشن ها همبازی تربیتی کودکان شدند، که تماشای آنها حتی در تخیل بزرگسالان نیز یافت نمی شد و این کودکان در کارتن ها تلویزیونی، قهرمانانی داشتند که شبها به خوابشان می آمد و قادر بود با 'مداد جادویی ' برای آنها همه چیز خلق کند.
این کودکان رویا پرور، در خانه هایی بزرگ شدند که کودک سالاری حرف نخست را می زد و تشر های ترش گونه پدر و مادر به ناچار تبدیل به تربیت استمزاجی شد.
در این دوره روانشناسان بالینی برای کودکان نسخه تریبت براساس روانشناسی رنگها را نوشتند و حال دورنی کودکان بر پایه این دلبستگی به رنگ ها واکاوی شد.
همین دوره بود که صنعت - هنر انیمیشن بر روح و روان کودکان تاثیر گذاشت و حتی برخی از خانواده ها ترجیح دادند برای کودکان به جای عروسک و کتاب، فیلمهای انیمیشن را خریداری کنند یا از دانلودهای بدون کپی رایت کارتن ها بهره مند شوند.
تربیت تفریحی مادران و پدران برای این نسل از کودکان، بر پایه تخیل این انیمیشن ها بنا شد چرا که این تخیل تنها در حوزه انیمیشن یافت می شود.
انیمیشن هایی که امروز روانه بازار شده اند، گاهی آنقدر وجه خیال انگیزی دارند که به راحتی باورپذیر شده اند و حتی یک کودک سرطانی در جنوب ایران آخرین آرزویش پوشیدن لباس 'مرد عنکبوتی ' است.
اما نکته قابل تامل و بحث برانگیز بر سر این مساله است که چرا برای تربیت کودکان از مولفه های باور پذیری استفاده نمی شود؟ و خانواده ها به سه مولفه اثر گذار کتاب، موسیقی و اسباب بازی بومی توجه ویژه نمی کنند و حداقل برای یک هفته هم که شده است به بهانه روز جهانی کودک از تربیت انیمیشن پایه دست بردارند.
***
جایگاه کتاب در مولفه تربیتی کودکان آینده
از همان قدیم مساله کتاب برای تربیت کودکان یک اصل بوده است کتاب های کاغذی که تصویرسازی آن یک وجهه علمی داشت.
ادبیات کودک همواره یکی از گونه های خاص ادبی است ، که برای پرداختن به آن باید دقت عمل خاصی به خرج داد تا بتوان با دنیای شیرین و شکنده کودکان ارتباطی صمیمی و دائمی برقرار کرد.
آنها قدیم ترها کودکان می خوانند که ، جوجه اردک زشت بعدها بزرگ می شود و زیبا ، درست همانند پینوکیو که آدم شد و هزاران شخصیت و کاراکتر خفته دیگر در کتابها که با خلق رسانه ای به زندگی کودکان ورود پیدا کردند و همین عامل برای کشش به سمت کتاب از سوی کودکان می شد.
در جهان امروز، همزمان با خلق و نشر داستان ها ،بازیهای رایانه ای آنها نیز وارد بازار می شود و این امر به مثابه سوق دادن کودکان و نوجوانان به دنیای قهرمانان داستان است که مثل بچه ها زنده و پویایی هستند.
در حالی که ادبیات ایران سرشار از داستانهای غنی کودکانه است، نپرداختن کارشناسانه به آن، موجب بیگانه شدن خانوادههای ایرانی با این ادبیات داخلی شده است.
کتاب هایی مانند ˈ موش و گربه ˈ عبید زاکانی ، ˈ چل دزد بغدادˈ و حتی سمعک عیارˈ از جمله داستانهای موفق کلاسیک ایران است که می توانند در ادبیات کودک نقش داشته باشد.
ماهیت برخی از این داستانها و فیلمها خارجی، حتی برای بزرگسالان نیز وحشتناک و خطر آفرین است و باید از ورود و ترجمه آنها به کشور ، شدت جلوگیری کرد.
کارشناسان عقیده دارند که ادبیات کودک و نوجوان ایران هنوز با استانداردهای بین المللی و جهانی فاصله دارد.
اگر کودکان به مطالعه کردن عادت کنند، ادراک آنها از دنیای پیرامون ارزشمندتر خواهد بود و با درک زیستن، می توانند در آبادانی و توسعه نقش مهمی در آینده ایفا کنند.
تصویرگری در ادبیات کودک و نوجوان از مفاهیم نوشتاری بیشتر رشد کرده است و در سطح جهان نیز تصویرگری کتاب کودک جایگاه خوبی در بین نویسندگان دارد و این به دلیل زبان مشترک جهانی در تصویرگری است.
در ایران حتی به مولفه تصویرگری کتاب کودک و نوجوان توجه نشده و کم مهری نیز در این زمینه وجود دارد.
عناصر دیگر از جمله فایلهای تصویری یا صوتی باید به همراه کتابها ارایه شود تا مخاطب با مفاهیم و محتوای کتاب زودتر ارتباط برقرار کند.
ˈکارشناس ادبیات داستانی می گوید: توقع از ادبیات کودک و نوجوان بسیار بالاست و این حوزه ادبی نیازمند پژوهشهای بیشتر و مباحث تئوریک تری است.
آزیتا زرگر در گفت وگو با ایرنا افزود: دستیابی به فضاهای آکادمیک و دانشگاهی نیاز اصلی ادبیات کودک و نوجوان است و ترکیب آن با فضاهای خلاقانه و بهره مندی از تجربیات جهانی موجب رشد و اعتلای این حوزه خواهد شد.
به گفته وی، مطالعات کم برخی از نویسندگان حوزه ادبیات کودک و نوجوان، یکی دیگر از موانع پیشروی این حوزه است و دغدغه های اقتصادی نویسندگان نیز آنان را از نگاه خلاقانه باز می دارد.
***
عروسک ها هم ذات با روحیه کودکان
این روزها بخشی از تربیت خانگی کودکان اسباب بازی ها سپری می شود، اسباب بازی های چینی که مساله روانشناسی و پدیدار شناسی آنها جای سوال و تامل دارد.
عروسک های چینی با ترکیبی از باربی و هیکلی باریک تر از مو ، که انگار برای کودکان این ساختار و فرم بدنی یک آرمان باشد.
عروسک های که گریه می کنند، خنده های مصنوعی آنها با یک دکمه کم و زیاد می شود و حتی موهای این عروسک ها قابلیت رنگ کردن نیز دارد.
اما عروسک های دست ساز مادران که حالا نوستالوژی دختران جوان شده است، دست کودکان دیده نمی شود و حتی برخی مادران به هیچ وجه حاضر نیستند این عروسک ها را به دست کودکان خود بدهند.
رابطه بین کودک و عروسک رابطه ای عاطفی است، پر از رازها و رمزهای نامرئی ، که دوران کودکی انسان را دچار همذات پنداری و این همانی می کند اما این عواطف مادران و کودکانه آیا در عصر جدید بروز و ظهور می کند؟
در ایران باستان عروسک سنگی با عنوان ˈ سنگ صبور ˈ وجود داشت که انسان ها با او رازهای خود را در میان می گذاشتند و این عروسک کوچک سنگی بعدها در یونان باستان عنوانˈ آنیموسˈ را به خود گرفت.
از منظر روان شناسی، عروسک ها ˈدیگری ˈ انسان ها بودند که کودکان با آن زیست می کردند و کم کم این عروسک ها شکلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسک های سنگی شدند و لباس قرمز و زرد بر تن کردند تا رازهای رنگ های عروسک ها همچنان نهفته باقی بماند.
خیمه شب بازی نیز نمایشی عروسکی بود که از ایران به کشورهای عربی و از کشورهای عربی به اروپا راه بافت و عروسک های ایرانی تبدیل به عروسک هایی حجیم تر و شکیل تر شدند اما با هویت و فرهنگی دیگر که برخاسته از فرهنگ و تمدن غیر ایرانی بود.
تا همین دو سه دهه پیش کودکان با عروسک های مدرسه موش ها و ' زی زی گولو ' حس عاطفی و ارتباطی داشتند، اما اکنون عروسکها ، دیگر معنای تربیتی خود را از دست داده اند و حتی کودکانی هستند که ' کشتی کچ' را از تلویزیون ماهواره ای به راحتی می بینند و اسم و نام تمامی مبارزان را می دانند.
اما عروسک ها روز به روز در دنیای معاصر مدرن تر شده اند و مواد تشکیل دهنده عروسک ها را مواد شیمیایی و فرآورده های پتروشیمی تشکیل دادند، که نه لطافت عروسک های دست ساز پارچه ای را داشتند و نه مهربانی مادرانه عروسک های چوبی را و نه لبخند مبارک را و حتی برای برخی از کودکان با این عروسک به دشمنی برخاستند و عروسک ها نتوانستند جایی در زندگی خود دست و پا کنند.
این روزها چهره بیشتر عروسک ها کمیک (طنز ) شده است ، مگر آن دسته از عروسکها که شکل باربی یا قهرمان های انمیشین ها هستند و کودک باید آنها را محتوم ذهن خود کند.
زمانی عروسک سازی هنر زنان کدبانوی ایرانی بود، که در گذشته برای کودکان خود عروسک می ساختند و این عروسک ها دارای ابعاد روانشناختی و جامعه شناختی بودند که حتی در ضمیر ناخودآگاه کودکان زیست می کردند.
در این بین قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران نیز در هنگام کوچ بزرگ، برای کودکان خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه خلق آن کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک ها کنند.
عروسکی با نام ˈپاژبزک ˈ یا ˈپاژ پرک ˈ که ناصر خسرو قبادیانی به آن اشاره دارد، نمایه ای از عروسک های تاریخی کودکان قوم بختیاری در طول تاریخ بود و این عروسک ها بر اساس شخصیت های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد.
یکی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است ، در بین بختیاری ها عروسکی به نام ˈبازبازکˈ وجود داشت که این عروسک مورد توجه کودکان بختیاری قرار می گرفت.
ˈاردشیر صالحپور می گوید: تتاتر عروسکی ایران علاوه بر خیمه شب بازی و مبارک ، دارای عروسک های چون بازبازک، آهو و بره، جی جی ویجی بود که همگی فرهنگ نمایش عروسکی ایران را می‌سازند.
به گفته وی، عروسک بازبازک گونه‌‌ای عروسک نمایشی ایل بختیاری بوده است که مادر بزرگ‌ها به کودکان هدیه می‌دهند.
وی، درباره مفهوم واژگانی بازبازک می گوید:باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و ˈبازˈ و ˈبازیˈ به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف ˈکˈ هم مفهومی برای تصغیر است.
صالحپور معتقد است:نام دیگر این عروسک ˈلال بریکˈ یا ˈلال بئیکˈ بود و واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است که از ˈ بوکانˈ شهری واقع در کردستان گرفته شده و ˈبوکˈ هم به معنی عروس است، بنابراین نام دیگر عروسک در واقع ˈعروس خاموشˈ است.
مولف کتاب ˈبازبازک ˈ گفت: عروسک ˈ بازبازک ˈ ایل بختیاری قدمتی باستانی دارد و پیشینه ساخت این عروسک در ایل بختیاری به دوران تاریخی عصر باستان می رسد.
وی افزود: این عروسک نمادی از آیینˈ بازی ˈ در ایران باستان بود که ایل بختیاری آن را همراه با موسیقی و شعر خوانی به کار می گرفت.
عروسک بختیاری ˈ بازبازکˈ در بین ایل بزرگ بختیاری یکی از عروسک‌هایی است که هویت نمایش ایرانی را در خود دارد و بازبازک یکی از نخستین عروسکهای ایرانی بوده است و نشانگر هویت عروسک در نمایش‌های ایرانی است و چهره بختیاری دارد.
در ایل بختیاری برای طراحی عروسک و طراحی رنگ صورت عروسک ها از رنگ‌های قالی و لنبکی و چوب استفاده می‌شد و عروسکها دارای ماسک صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.
عروسک های ایرانی هرگز دارای وجهه خشونت نبوده اند و می توانند جایگزین عروسک های خشن خارجی شوند و عروسک های ایرانی نیز دارای کاراکتر های هستند که کودکان به راحتی با آنها همذات پنداری می کنند.
کارشناسان معتقدند که دنیای عروسکها فقط به کودکان تعلق ندارد، بلکه این دنیای عروسکها همه گروهها را شامل می‌شود و در ایران شخصیتهای هنری عروسک را فقط برای کودکان معرفی می‌کنند و رویکرد جدی و درام آن تبدیل به طنز می‌شود.
عروسک به دلیل داشتن ماهیت ساختاری دارای تخیل فراوان است و مخاطبان به راحتی با شخصیت عروسکی ˈ همذات پنداری ˈ می‌کنند.
بیشتر کشورهای جهان یک شخصیت عروسکی ثابت دارند که گویای فرهنگ و تاریخ آن کشور است و این عروسکهای مشهور سال‌هاست که نسل به نسل به نمایش گذاشته می‌شوند
در بسیاری از موارد در بین این عروسک ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی کودکانه است که کودکان با ان همذات پنداری می کنند.
عروسکهای سنتی بخشی از پشتوانه فرهنگی و اجتماعی مردم اند و آشنایی با شخصیت های این عروسکها می‌تواند ایده‌های بسیاری را در طراحی شخصیتهای نو در ذهن طراحان حوزه کودک و نوجوان ایجاد کند.
امروزه با وجود فیلمهای انیمیشن و بازیهای الکترونیکی، کودکان کمتر به دنبال عروسکهای نخی یا خمیری هستند و شیوه‌های پیشرفته عروسک‌گردانی در دنیا و همچنین طراحی شخصیتهای عروسکی مدرن روز به روز بر عروسکهای سنتی غالب می‌شوند.
یک محقق روانشناسی کودک می گوید: عروسکها این قابلیت را دارند که در جایگاهی مجازی هر مساله‌ای را عنوان و بازگو کنند و از این راه، بر ذهنیت کودک تأثیر گذار باشند.
محبوبه ظفری در گفت و گو با ایرنا افزود : عروسک های تولیدی با براساس رفتارهای کودک ساخته شود نه اینکه مادر ، عروسک را به ترفندهای خود به کودک به عنوان یک عنصر تربیتی ارائه دهد.
به دلیل ورود عروسک های غربی، هم اکنون 800 نوع عروسک شناخته شده بومی مناطق ایران در معرض فراموشی است.
کارشناس حوزه مردمشناسی می گوید: کودکان ایران از گذشته تاکنون 800 نوع عروسک بومی و محلی را به عنوان همبازی کودکان داشته اند که اینک این عروسک ها را باید فراموش شده دانست.
دکتر ˈ حمید رضا اردلان ˈدر شهرکرد به ایرنا گفت: قدمت بسیاری از این 800 نوع عروسک بومی و محلی به هزاران سال پیش برمی گردد که در نقاط مختلف کشور به عنوان بخشی از فرهنگ کشور بوده است.
اردلان گفت : علاوه بر خیمه شب بازی و مبارک عروسک های چون بازبازک، آهو و بره، جی جی ویجی ، پهلوان پنبه همگی ریشه در فرهنگ مناطق ایرانی داشته اند.
به گفته وی، احیای هویت عروسکهای بومی و محلی ایرانی و معرفی عروسکهای بومی استانها به خانواده ها، می تواند از ورود عروسک های غربی که هویتی غیر ایرانی دارند جلوگیری کند.
***
موسیقی کودک نیازمند توجه علمی
یکی دیگر از مولفه های تاریخی تربیتی کودکان در بین خانواده ها، موسیقی کودکانه ای است که از لالایی مادرانه آغاز می شود.
در بین همه ایل ها و قوم های مختلف ایران زمین از جمله آذری ، کرد، لک ، لر و عرب با زیرشاخه های قوم شناسید آنان،
لالایی مادرانه بخشی از زندگی کودک و مادر بوده است.
اما نسل دختران امروز که مادر شده اند گاهی با این لالایی ها آشنایی ندارند و برای کودکان خود موسیقی استودیویی و ضبط شده را از طریق گوشی تلفن همراه یا مدیا پلیرها و تلویزیون پخش می کنند.
عقیده پژوهشگران حوزه کودک این است که ' از مسائل بحث برانگیز در حیطه ارتباط آموزش موسیقی و تحول شناختی جهت رابطه علت و معلولی است و در مقابل این ادعا که آموزش موسیقی باعث افزایش تحول شناختی کودکان می شود، این فرضیه مطرح می شود که آن دسته از کودکانی که دارای تواناییهای شناختی بهتری هستند به سمت فراگیری موسیقی کشیده می شوند'.
این کارشناسان عقیده دارند که دو فرضیه در مساله تربیتی کودکان با بهره گیری از موسیقی وجود دارد که ' آموزش موسیقی باعث افزایش توانایی هوش کلامی کودکان می شود و آموزش موسیقی باعث افزایش توانایی هوش غیرکلامی کودکان می شود'.
با این اوصاف کارشناسان موسیقی یکی از مولفه های ارتباط بی کلام با کودکان را استفاده از موسیقی غنی و بدور از ابتذال می دانند.
مهدی مقدمی کارشناس موسیقی می گوید: ' کارل اُرف ' آهنگساز و مربی موسیقی آلمانی در بهره گیری از موسیقی برای شکوفایی استعدادهای کودکان تحقیقات گسترده ی دارد و تاکید می کند که موسیقی می تواند در جنبه آموزش و یادگیری کودکان نقش داشته باشد.
به گفته وی، تحقیقات نشان می دهد که کودکان به طور طبیعی از همان لحظه تولد با برخی صداها و آهنگ‌هایی، مثل لالایی آرام می‌شوند.
به گزارش ایرنا، 16 مهرماه مصادف با هشتم اکتبر روزجهانی کودک است و کودکان آینده راهی جز فراگیری تربیت تفریحی با توجه به مولفه های بومی و محلی ندارد تا بتوانند در جهان اسباب بازی ها یک کودک واقع نگر باشند.
گزارش از محمود رئیسی
2097
انتهای پیام تعدادی از مادران که شاغلند، کودکان خود را در طول روز به مهدهای کودک می سپارند و برخی از مادران که شاغل نیستند، بیشتر به دنبال تربیت خانگی کودکان خویشند.
در این سالها حتی برخی از مادران خانه دار که جایی شاغل نیستند نیز ترجیح می دهند فرزندان خود را از همان سه سالگی به مهدهای کودک بفرستند تا شاید کودکانشان در محیط اجتماعی تر رشد و نمو کند.
مدیرکل دفتر کودک و نوجوان سازمان بهزیستی کشور می گوید:
حدود 700 هزار کودک در مهدهای سراسر کشور تحت پوشش هستند و 15 هزار و 500 مهد کودک تحت پوشش بهزیستی در کشور فعالیت دارند، که 6500روستامهد، 1400 مهد حاشیه ای و 7500 مهدشهری هستند.
محمد نفریه افزود: یکی از مشکلات در زمینه مهدهای کودک این است که برخی برای کار خاصی مانند کلاس هنر یا زبان مجوز می گیرند و با نام هایی مانند «خانه بازی» کودک را از صبح تا شب نگهداری می کنند، در حالی که طبق مصوبه شورای فرهنگی و مجلس باید از بهزیستی مجوز بگیرند.
***
تربیت تفریحی کودکان
اما تربیت کودکان در خانه نیازمند شاخصه های است که می تواند بیشتر به آنها توجه کرد و آنها را در زندگی مادر و کودک کارآمدتر کرد.
در یک دوره ای کودکان برای بزرگ شدن، هیچ گونه سرگرمی نداشتند و تنها سرگرمی آنها، عروسک های دست ساز مادران و پدران شان بود.
این کودکان، فرزندانی بودند که از همان سن نوجوانی با پدرانشان برای کار کردن به مزرعه می رفتند یا برخی از آنها کمک کار پدران خود حتی در ساخت و سازهای ساختمانی بودند.
کودکان این دست، بعدها که بزرگ شدند، برای فرزندان خود راهبرد و استراتژی طراحی کردند که کودکانشان مانند خودشان سختی نکشند و کودکان آنها در آینده یا باید پزشک شود و مهندس یا حداقل یک فرد مایه دار باشد.
بعدها که مساله Educational entertainment (آموزشی تفریحی) یا سرگرمی در بین خانواده ها باب شد و کودک به جای سرگرمی در بین اسباب بازی های خود، راهی کلاس فشرده زبان خارجی و آموزشهای فوق برنامه در مهدهای کودک شدند.
از این دوره به بعد که مولفه های چند رسانه ای بروز و ظهور کرد، شکل جدیدی از انیمیشن ها همبازی تربیتی کودکان شدند، که تماشای آنها حتی در تخیل بزرگسالان نیز یافت نمی شد و این کودکان در کارتن ها تلویزیونی، قهرمانانی داشتند که شبها به خوابشان می آمد و قادر بود با 'مداد جادویی ' برای آنها همه چیز خلق کند.
این کودکان رویا پرور، در خانه هایی بزرگ شدند که کودک سالاری حرف نخست را می زد و تشر های ترش گونه پدر و مادر به ناچار تبدیل به تربیت استمزاجی شد.
در این دوره روانشناسان بالینی برای کودکان نسخه تریبت براساس روانشناسی رنگها را نوشتند و حال دورنی کودکان بر پایه این دلبستگی به رنگ ها واکاوی شد.
همین دوره بود که صنعت - هنر انیمیشن بر روح و روان کودکان تاثیر گذاشت و حتی برخی از خانواده ها ترجیح دادند برای کودکان به جای عروسک و کتاب، فیلمهای انیمیشن را خریداری کنند یا از دانلودهای بدون کپی رایت کارتن ها بهره مند شوند.
تربیت تفریحی مادران و پدران برای این نسل از کودکان، بر پایه تخیل این انیمیشن ها بنا شد چرا که این تخیل تنها در حوزه انیمیشن یافت می شود.
انیمیشن هایی که امروز روانه بازار شده اند، گاهی آنقدر وجه خیال انگیزی دارند که به راحتی باورپذیر شده اند و حتی یک کودک سرطانی در جنوب ایران آخرین آرزویش پوشیدن لباس 'مرد عنکبوتی ' است.
اما نکته قابل تامل و بحث برانگیز بر سر این مساله است که چرا برای تربیت کودکان از مولفه های باور پذیری استفاده نمی شود؟ و خانواده ها به سه مولفه اثر گذار کتاب، موسیقی و اسباب بازی بومی توجه ویژه نمی کنند و حداقل برای یک هفته هم که شده است به بهانه روز جهانی کودک از تربیت انیمیشن پایه دست بردارند.
***
جایگاه کتاب در مولفه تربیتی کودکان آینده
از همان قدیم مساله کتاب برای تربیت کودکان یک اصل بوده است کتاب های کاغذی که تصویرسازی آن یک وجهه علمی داشت.
ادبیات کودک همواره یکی از گونه های خاص ادبی است ، که برای پرداختن به آن باید دقت عمل خاصی به خرج داد تا بتوان با دنیای شیرین و شکنده کودکان ارتباطی صمیمی و دائمی برقرار کرد.
آنها قدیم ترها کودکان می خوانند که ، جوجه اردک زشت بعدها بزرگ می شود و زیبا ، درست همانند پینوکیو که آدم شد و هزاران شخصیت و کاراکتر خفته دیگر در کتابها که با خلق رسانه ای به زندگی کودکان ورود پیدا کردند و همین عامل برای کشش به سمت کتاب از سوی کودکان می شد.
در جهان امروز، همزمان با خلق و نشر داستان ها ،بازیهای رایانه ای آنها نیز وارد بازار می شود و این امر به مثابه سوق دادن کودکان و نوجوانان به دنیای قهرمانان داستان است که مثل بچه ها زنده و پویایی هستند.
در حالی که ادبیات ایران سرشار از داستانهای غنی کودکانه است، نپرداختن کارشناسانه به آن، موجب بیگانه شدن خانوادههای ایرانی با این ادبیات داخلی شده است.
کتاب هایی مانند ˈ موش و گربه ˈ عبید زاکانی ، ˈ چل دزد بغدادˈ و حتی سمعک عیارˈ از جمله داستانهای موفق کلاسیک ایران است که می توانند در ادبیات کودک نقش داشته باشد.
ماهیت برخی از این داستانها و فیلمها خارجی، حتی برای بزرگسالان نیز وحشتناک و خطر آفرین است و باید از ورود و ترجمه آنها به کشور ، شدت جلوگیری کرد.
کارشناسان عقیده دارند که ادبیات کودک و نوجوان ایران هنوز با استانداردهای بین المللی و جهانی فاصله دارد.
اگر کودکان به مطالعه کردن عادت کنند، ادراک آنها از دنیای پیرامون ارزشمندتر خواهد بود و با درک زیستن، می توانند در آبادانی و توسعه نقش مهمی در آینده ایفا کنند.
تصویرگری در ادبیات کودک و نوجوان از مفاهیم نوشتاری بیشتر رشد کرده است و در سطح جهان نیز تصویرگری کتاب کودک جایگاه خوبی در بین نویسندگان دارد و این به دلیل زبان مشترک جهانی در تصویرگری است.
در ایران حتی به مولفه تصویرگری کتاب کودک و نوجوان توجه نشده و کم مهری نیز در این زمینه وجود دارد.
عناصر دیگر از جمله فایلهای تصویری یا صوتی باید به همراه کتابها ارایه شود تا مخاطب با مفاهیم و محتوای کتاب زودتر ارتباط برقرار کند.
ˈکارشناس ادبیات داستانی می گوید: توقع از ادبیات کودک و نوجوان بسیار بالاست و این حوزه ادبی نیازمند پژوهشهای بیشتر و مباحث تئوریک تری است.
آزیتا زرگر در گفت وگو با ایرنا افزود: دستیابی به فضاهای آکادمیک و دانشگاهی نیاز اصلی ادبیات کودک و نوجوان است و ترکیب آن با فضاهای خلاقانه و بهره مندی از تجربیات جهانی موجب رشد و اعتلای این حوزه خواهد شد.
به گفته وی، مطالعات کم برخی از نویسندگان حوزه ادبیات کودک و نوجوان، یکی دیگر از موانع پیشروی این حوزه است و دغدغه های اقتصادی نویسندگان نیز آنان را از نگاه خلاقانه باز می دارد.
***
عروسک ها هم ذات با روحیه کودکان
این روزها بخشی از تربیت خانگی کودکان اسباب بازی ها سپری می شود، اسباب بازی های چینی که مساله روانشناسی و پدیدار شناسی آنها جای سوال و تامل دارد.
عروسک های چینی با ترکیبی از باربی و هیکلی باریک تر از مو ، که انگار برای کودکان این ساختار و فرم بدنی یک آرمان باشد.
عروسک های که گریه می کنند، خنده های مصنوعی آنها با یک دکمه کم و زیاد می شود و حتی موهای این عروسک ها قابلیت رنگ کردن نیز دارد.
اما عروسک های دست ساز مادران که حالا نوستالوژی دختران جوان شده است، دست کودکان دیده نمی شود و حتی برخی مادران به هیچ وجه حاضر نیستند این عروسک ها را به دست کودکان خود بدهند.
رابطه بین کودک و عروسک رابطه ای عاطفی است، پر از رازها و رمزهای نامرئی ، که دوران کودکی انسان را دچار همذات پنداری و این همانی می کند اما این عواطف مادران و کودکانه آیا در عصر جدید بروز و ظهور می کند؟
در ایران باستان عروسک سنگی با عنوان ˈ سنگ صبور ˈ وجود داشت که انسان ها با او رازهای خود را در میان می گذاشتند و این عروسک کوچک سنگی بعدها در یونان باستان عنوانˈ آنیموسˈ را به خود گرفت.
از منظر روان شناسی، عروسک ها ˈدیگری ˈ انسان ها بودند که کودکان با آن زیست می کردند و کم کم این عروسک ها شکلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسک های سنگی شدند و لباس قرمز و زرد بر تن کردند تا رازهای رنگ های عروسک ها همچنان نهفته باقی بماند.
خیمه شب بازی نیز نمایشی عروسکی بود که از ایران به کشورهای عربی و از کشورهای عربی به اروپا راه بافت و عروسک های ایرانی تبدیل به عروسک هایی حجیم تر و شکیل تر شدند اما با هویت و فرهنگی دیگر که برخاسته از فرهنگ و تمدن غیر ایرانی بود.
تا همین دو سه دهه پیش کودکان با عروسک های مدرسه موش ها و ' زی زی گولو ' حس عاطفی و ارتباطی داشتند، اما اکنون عروسکها ، دیگر معنای تربیتی خود را از دست داده اند و حتی کودکانی هستند که ' کشتی کچ' را از تلویزیون ماهواره ای به راحتی می بینند و اسم و نام تمامی مبارزان را می دانند.
اما عروسک ها روز به روز در دنیای معاصر مدرن تر شده اند و مواد تشکیل دهنده عروسک ها را مواد شیمیایی و فرآورده های پتروشیمی تشکیل دادند، که نه لطافت عروسک های دست ساز پارچه ای را داشتند و نه مهربانی مادرانه عروسک های چوبی را و نه لبخند مبارک را و حتی برای برخی از کودکان با این عروسک به دشمنی برخاستند و عروسک ها نتوانستند جایی در زندگی خود دست و پا کنند.
این روزها چهره بیشتر عروسک ها کمیک (طنز ) شده است ، مگر آن دسته از عروسکها که شکل باربی یا قهرمان های انمیشین ها هستند و کودک باید آنها را محتوم ذهن خود کند.
زمانی عروسک سازی هنر زنان کدبانوی ایرانی بود، که در گذشته برای کودکان خود عروسک می ساختند و این عروسک ها دارای ابعاد روانشناختی و جامعه شناختی بودند که حتی در ضمیر ناخودآگاه کودکان زیست می کردند.
در این بین قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران نیز در هنگام کوچ بزرگ، برای کودکان خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه خلق آن کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک ها کنند.
عروسکی با نام ˈپاژبزک ˈ یا ˈپاژ پرک ˈ که ناصر خسرو قبادیانی به آن اشاره دارد، نمایه ای از عروسک های تاریخی کودکان قوم بختیاری در طول تاریخ بود و این عروسک ها بر اساس شخصیت های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد.
یکی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است ، در بین بختیاری ها عروسکی به نام ˈبازبازکˈ وجود داشت که این عروسک مورد توجه کودکان بختیاری قرار می گرفت.
ˈاردشیر صالحپور می گوید: تتاتر عروسکی ایران علاوه بر خیمه شب بازی و مبارک ، دارای عروسک های چون بازبازک، آهو و بره، جی جی ویجی بود که همگی فرهنگ نمایش عروسکی ایران را می‌سازند.
به گفته وی، عروسک بازبازک گونه‌‌ای عروسک نمایشی ایل بختیاری بوده است که مادر بزرگ‌ها به کودکان هدیه می‌دهند.
وی، درباره مفهوم واژگانی بازبازک می گوید:باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و ˈبازˈ و ˈبازیˈ به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف ˈکˈ هم مفهومی برای تصغیر است.
صالحپور معتقد است:نام دیگر این عروسک ˈلال بریکˈ یا ˈلال بئیکˈ بود و واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است که از ˈ بوکانˈ شهری واقع در کردستان گرفته شده و ˈبوکˈ هم به معنی عروس است، بنابراین نام دیگر عروسک در واقع ˈعروس خاموشˈ است.
مولف کتاب ˈبازبازک ˈ گفت: عروسک ˈ بازبازک ˈ ایل بختیاری قدمتی باستانی دارد و پیشینه ساخت این عروسک در ایل بختیاری به دوران تاریخی عصر باستان می رسد.
وی افزود: این عروسک نمادی از آیینˈ بازی ˈ در ایران باستان بود که ایل بختیاری آن را همراه با موسیقی و شعر خوانی به کار می گرفت.
عروسک بختیاری ˈ بازبازکˈ در بین ایل بزرگ بختیاری یکی از عروسک‌هایی است که هویت نمایش ایرانی را در خود دارد و بازبازک یکی از نخستین عروسکهای ایرانی بوده است و نشانگر هویت عروسک در نمایش‌های ایرانی است و چهره بختیاری دارد.
در ایل بختیاری برای طراحی عروسک و طراحی رنگ صورت عروسک ها از رنگ‌های قالی و لنبکی و چوب استفاده می‌شد و عروسکها دارای ماسک صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.
عروسک های ایرانی هرگز دارای وجهه خشونت نبوده اند و می توانند جایگزین عروسک های خشن خارجی شوند و عروسک های ایرانی نیز دارای کاراکتر های هستند که کودکان به راحتی با آنها همذات پنداری می کنند.
کارشناسان معتقدند که دنیای عروسکها فقط به کودکان تعلق ندارد، بلکه این دنیای عروسکها همه گروهها را شامل می‌شود و در ایران شخصیتهای هنری عروسک را فقط برای کودکان معرفی می‌کنند و رویکرد جدی و درام آن تبدیل به طنز می‌شود.
عروسک به دلیل داشتن ماهیت ساختاری دارای تخیل فراوان است و مخاطبان به راحتی با شخصیت عروسکی ˈ همذات پنداری ˈ می‌کنند.
بیشتر کشورهای جهان یک شخصیت عروسکی ثابت دارند که گویای فرهنگ و تاریخ آن کشور است و این عروسکهای مشهور سال‌هاست که نسل به نسل به نمایش گذاشته می‌شوند
در بسیاری از موارد در بین این عروسک ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی کودکانه است که کودکان با ان همذات پنداری می کنند.
عروسکهای سنتی بخشی از پشتوانه فرهنگی و اجتماعی مردم اند و آشنایی با شخصیت های این عروسکها می‌تواند ایده‌های بسیاری را در طراحی شخصیتهای نو در ذهن طراحان حوزه کودک و نوجوان ایجاد کند.
امروزه با وجود فیلمهای انیمیشن و بازیهای الکترونیکی، کودکان کمتر به دنبال عروسکهای نخی یا خمیری هستند و شیوه‌های پیشرفته عروسک‌گردانی در دنیا و همچنین طراحی شخصیتهای عروسکی مدرن روز به روز بر عروسکهای سنتی غالب می‌شوند.
یک محقق روانشناسی کودک می گوید: عروسکها این قابلیت را دارند که در جایگاهی مجازی هر مساله‌ای را عنوان و بازگو کنند و از این راه، بر ذهنیت کودک تأثیر گذار باشند.
محبوبه ظفری در گفت و گو با ایرنا افزود : عروسک های تولیدی با براساس رفتارهای کودک ساخته شود نه اینکه مادر ، عروسک را به ترفندهای خود به کودک به عنوان یک عنصر تربیتی ارائه دهد.
به دلیل ورود عروسک های غربی، هم اکنون 800 نوع عروسک شناخته شده بومی مناطق ایران در معرض فراموشی است.
کارشناس حوزه مردمشناسی می گوید: کودکان ایران از گذشته تاکنون 800 نوع عروسک بومی و محلی را به عنوان همبازی کودکان داشته اند که اینک این عروسک ها را باید فراموش شده دانست.
دکتر ˈ حمید رضا اردلان ˈدر شهرکرد به ایرنا گفت: قدمت بسیاری از این 800 نوع عروسک بومی و محلی به هزاران سال پیش برمی گردد که در نقاط مختلف کشور به عنوان بخشی از فرهنگ کشور بوده است.
اردلان گفت : علاوه بر خیمه شب بازی و مبارک عروسک های چون بازبازک، آهو و بره، جی جی ویجی ، پهلوان پنبه همگی ریشه در فرهنگ مناطق ایرانی داشته اند.
به گفته وی، احیای هویت عروسکهای بومی و محلی ایرانی و معرفی عروسکهای بومی استانها به خانواده ها، می تواند از ورود عروسک های غربی که هویتی غیر ایرانی دارند جلوگیری کند.
***
موسیقی کودک نیازمند توجه علمی
یکی دیگر از مولفه های تاریخی تربیتی کودکان در بین خانواده ها، موسیقی کودکانه ای است که از لالایی مادرانه آغاز می شود.
در بین همه ایل ها و قوم های مختلف ایران زمین از جمله آذری ، کرد، لک ، لر و عرب با زیرشاخه های قوم شناسید آنان،
لالایی مادرانه بخشی از زندگی کودک و مادر بوده است.
اما نسل دختران امروز که مادر شده اند گاهی با این لالایی ها آشنایی ندارند و برای کودکان خود موسیقی استودیویی و ضبط شده را از طریق گوشی تلفن همراه یا مدیا پلیرها و تلویزیون پخش می کنند.
عقیده پژوهشگران حوزه کودک این است که ' از مسائل بحث برانگیز در حیطه ارتباط آموزش موسیقی و تحول شناختی جهت رابطه علت و معلولی است و در مقابل این ادعا که آموزش موسیقی باعث افزایش تحول شناختی کودکان می شود، این فرضیه مطرح می شود که آن دسته از کودکانی که دارای تواناییهای شناختی بهتری هستند به سمت فراگیری موسیقی کشیده می شوند'.
این کارشناسان عقیده دارند که دو فرضیه در مساله تربیتی کودکان با بهره گیری از موسیقی وجود دارد که ' آموزش موسیقی باعث افزایش توانایی هوش کلامی کودکان می شود و آموزش موسیقی باعث افزایش توانایی هوش غیرکلامی کودکان می شود'.
با این اوصاف کارشناسان موسیقی یکی از مولفه های ارتباط بی کلام با کودکان را استفاده از موسیقی غنی و بدور از ابتذال می دانند.
مهدی مقدمی کارشناس موسیقی می گوید: ' کارل اُرف ' آهنگساز و مربی موسیقی آلمانی در بهره گیری از موسیقی برای شکوفایی استعدادهای کودکان تحقیقات گسترده ی دارد و تاکید می کند که موسیقی می تواند در جنبه آموزش و یادگیری کودکان نقش داشته باشد.
به گفته وی، تحقیقات نشان می دهد که کودکان به طور طبیعی از همان لحظه تولد با برخی صداها و آهنگ‌هایی، مثل لالایی آرام می‌شوند.
به گزارش ایرنا، 16 مهرماه مصادف با هشتم اکتبر روزجهانی کودک است و کودکان آینده راهی جز فراگیری تربیت تفریحی با توجه به مولفه های بومی و محلی ندارد تا بتوانند در جهان اسباب بازی ها یک کودک واقع نگر باشند.
گزارش از محمود رئیسی
2097
کپی شد
