یکی از رفتارهای تقریبا ثابت تیم های ورزشی ایران در زمان شکست، فرار از پذیرش مسئولیت نتیجه به دست آمده است که نوعی سوگیری شناختی محسوب می شود. بعد از قهرمانی پرسپولیس در لیگ برتر، واکنش تیم های رقیب به خصوص استقلال دقیقا با همین پدیده روانشناختی منطبق است که به شکل افراطی در ورزش ایران ریشه دوانده است.
گروه ورزشی جی پلاس، شبنم روحی- همین چند روز پیش بود که بعد از قهرمانی تیم فوتبال رئال مادرید در لالیگا دشمن و رقیب دیرینه این تیم یعنی بارسلونا پیام تبریکی را منتشر کرد و لیونل مسی هم قهرمانی را حق رقیب دانست و علت ناکامی کاتالان ها را ضعف تیمی عنوان کرد.
همان طور که در گزارشی با عنوان "تبریک رسمی بارسلونا به دشمن دیرینه/ وطنی ها یاد بگیرند" بررسی شد، ما هیچ گاه بعد از موفقیت های ورزشی به خصوص فوتبال داخلی شاهد این نیستیم که رقبا چنین رفتاری با یکدیگر داشته باشند و واکنش های صورت گرفته به خصوص از سوی استقلالی ها بعد از ششمین قهرمانی پرسپولیس در لیگ برتر ثابت کرد که اینگونه رفتارها که به آن منش پهلوانی یا جوانمردی می گوییم، جایی در فوتبال ایران ندارد!
مسئولیت پذیری نتیجه گرایانه یا خودخدمت‌گرایی (Self-Serving Bias) دقیقا همان پدیده روانشناختی است که در فوتبال ایران (در کل ورزش و حتی جامعه) به وضوح دیده می شود. در این سوگیری شناختی خودخواهانه، فرد در تمام موفقیت ها عوامل درونی را موثر می داند اما اگر با شکست یا اتفاق بدی رو به رو شد آن را متاثر از دخالت افرادی خارج از خود می داند و شروع به سرزنش آن ها می کند.
بسیاری معتقد هستند این سوگیری در مواقعی می تواند عزت نفس افراد را حفظ کند اما اگر این تبدیل به یک رفتار همیشگی برای فرار از تاثیر خود در شکست ها باشد عواقب جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
همان طور که گفته شد بعد از قهرمانی پرسپولیس هیچ یک از رقیبان اصلی حاضر به ارسال پیام تبریک به این باشگاه و هوادارانش نشدند و حتی برخی از پیشکسوتان استقلال، هنرمندان و افرادی که هواداران تیم قهرمان نبودند رفتارهایی را از خود بروز دادند که جای تعجب دارند.
در تمام اظهار نظرها از نوید محمدزاده بازیگر گرفته تا محمد نوازی و امیرحسین صادقی که می توان از آن ها به عنوان هوادار خاص نام برد نشان می دهد که هیچ یک عوامل داخلی ناکامی تیم شان را در نظر نگرفتند. آرش برهانی هم که از جمله بازیکنان با اخلاق محسوب می شود با انتشار یک ویدیوی نه چندان حرفه ای به تمسخر قهرمانی پرسپولیس پرداخت!
پوکر فساد، خرید داور و بسیاری از عبارات خارج از ادب بارها و بارها برای زیر سوال بردن حریف استفاده شده و تعجب برانگیز بودن آن بابت استفاده از این الفاظ توسط افرادی است که گاهی از آن ها به عنوان الگو نام برده می شود. در واقع با وجود اینکه این افراد علت اصلی ناکامی را به خوبی می دانند اما برای انتقال حس دخالت دیگری در عدم موفقیت به افراد گروه، این اظهارنظرها را به اشتراک می گذارند اما حتی هواداران عام استقلال هم از مشکلات فنی تیم خود به خوبی آگاه هستند و شاید انتظار می رود خواص از بروز این گونه رفتارها و اظهارنظرهای احساسی دوری کرده و اخلاق را بیشتر سرلوحه رفتار خود قرار بدهند. در ادامه همین رفتارهاست که کامنت ها و پست های غیر اخلاقی و حتی فحاشی و شعارهای نامناسب در ورزشگاه ها زیاد دیده و شنیده می شود.
لازم به ذکر است که این رفتار فقط مختص استقلالی ها نیست و در میان تمام تیم ها (در منطقه سقوط یا قهرمانی) این یک رفتار عادی محسوب می شود و حتی این نشانه تعصب بیشتر است! همان سال هایی هم که پرسپولیس دستش از جام کوتاه مانده بود این سوگیری ها را در میان بازیکنان و مسئولان این تیم شاهد بودیم. بنابراین این رفتار طرفداران یک تیم یا یک گروه خاص نیست و حتی آن را در خارج از ورزش هم می توان مشاهده کرد.
قهرمان لیگ یعنی پرسپولیس هم در روزهای اولیه از عزمی جدی برای ممانعت از قهرمانی آن ها صحبت به میان می آورد اما امروز تلاش و کوشش خودشان تنها علت قهرمانی عنوان می شود. استقلال که با استراماچونی صدرنشین شد آن زمان فقط تاکید روی همت بازیکنان بود اما حالا دست های پشت پرده و وزیر؛ دقیقا همان تاکید روی تاثیر خود در کسب موفقیت!
شاید علت بسیاری از شکست های فوتبالی و ورزشی ایران همین سوگیری شناختی "مسئولیت پذیری نتیجه گرایانه" است که فراتر از حد معمول در میان ورزشکاران و مسئولان به خصوص مردان دیده می شود. در کل مردان و جوانان بیش از زنان و افراد مسن تر چنین رفتارهایی را بروز می دهند.
این تفکر در فوتبال سطح بالای اروپا به هیچ عنوان دیده نمی شود و همین تفکرات در ایران باعث ادامه بسیاری از شکست های تیم های ورزشی شده و شاید اگر برای یک بار نقص و اشتباهات خود در ناکامی ها مورد بررسی قرار بگیرد و افراد آن را قبول کنند روزهای پیروزی می تواند نصیب هر شخص، گروه یا هر تیمی شود.
قضاوت بد داور، شیطنت تیم های عربی با دلارهای نفتی در تصمیمات AFC، شانس و بداقبالی، نامناسب بودن شرایط زمین مسابقه و البته رنگی بودن وزیر از جمله بهانه های پرشمار در زمان شکست هاست. تا زمانی که تاثیر رفتار و اعمال خود در نتایج به دست آمده نادیده گرفته شود نمی توان به رفع نواقص و رسیدن به موفقیت امیدوار ماند. شاید اگر تاثیر خود در یک شکست مورد بررسی قرار بگیرد بتوان به مانند پرسپولیس چهار دوره یک قهرمانی را تکرار کرد و در راه موفقیت ثابت قدم ماند.
