به گزارش ایرنا، فرش دستبافت استان مرکزی در سال های نه چندان دور از رشته های اقتصادی مهم استان مرکزی بود و به لحاظ درآمدزایی و ارزش افزوده ومصادیق هنری در عرصه تولید و اقتصاد ایران و استان نقش افرین بود و نیاز است که با شیوه های موثر احیای این هنر صنعت از حاشیه به متن صورت پذیرد.
مستندات موجود حاکی از آن است که فلسفه شکل گیری سلطان آباد (شهر کنونی اراک) هنرصنعت فرش، رشته های وابسته و تجارت آن بوده است و تولید فرش دستبافت یکی از پایه های اصلی تجارت خارجی این خطه محسوب می شده به طوری که هنوز اسناد کمپانی های مهم در این زمینه موجود است اما با همه این موضوعات قصه پر غصه فرش استان مرکزی امروز به دلایلی در چنگال رکود گرفتار است.
شناخت جایگاه و بررسی آسیب شناسانه ابعاد و زوایای مختلف فرش استان مرکزی ضرورتی است که برای تدوین برنامه کارآمد و نقشه راهبری آینده این هنرصنعت به عنوان یک ظرفیت بالقوه احساس می شود.
فرش دستبافت ساروق اراک در سال 1393 با پیگیری های مقامات استانی و کشوری در سازمان جهانی مالکیت فکری ( wipo) به ثبت جهانی نشان جغرافیایی رسید که این مهم نقش به سزایی در معرفی هر چه بیشتر این صنعت استان داشت.
*** نگاهی گذرا به تاریخچه فرش دستبافت استان مرکزی
فرش دستبافت بر اساس شواهد، تاریخ و اطلاعات جمع آوری شده محصولی از ذوق و هنرمندی مردم ایران زمین است و قدمت این دستبافت های رنگارنگ و زیبا به حدود دو هزار و 500 سال قبل باز می گردد.
فرش بافی در استان مرکزی قدمتی 200 ساله دارد، فرش ساروق آوازه نیکویی در جهان دارد و بیشتر کشورهای صاحب هنر، فرش ساروق را به خوبی می شناسند و امروزه هم هنوز زیراندازهای دست بافت این منطقه مورد توجه کشورهای مختلف دنیا است.
در دهه های اخیر برخی کشورها نظیر چین، مراکش و هند با الگوبرداری از فرش های تولیدی اراک با روش نوین و برنامه ریزی دقیق در تولید فرش وارد شده و بسیاری از تولیداتشان را به نام تجاری ساروق به دنیا عرضه می کنند.
اصالت و ظرافت های هنری، طرح و نقش های فرش دست بافت اراک، در موزه های معروف دنیا جهانگردان بی شماری را به خود جذب می کند.
این آثار بی بدیل معرف بخش مهمی از فرهنگ و تمدن این مرز و بوم و جایگاه خاص اراک درقریحه هنری و ظرفیت فرهنگی است، شهرت دست بافته های استان مرکزی به ویژه اراک از اواسط حکومت ناصرالدین شاه حضوری قابل لمس یافته آوازه جهانی می یابند.
رئیس خانه فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی معتقد است: موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سلطان آباد (اراک فعلی) و قرار گرفتن آن در مسیر راه های بازرگانی و تجاری کشور شرایطی خاص بوده که این منطقه به قطب تجارت فرش تبدیل شده و تعداد زیادی از تجار و بازرگانان نخبه این رشته از کشورهای مختلف را در خود گردآورده بود.
«محمد هاشم» ریاحی بیان کرد: به علت ارزش اقتصادی فرش در سال 1266 هجری شمسی شرکت سوییس زیگلر در سلطان آباد اقدام به گشایش نمایندگی کرد و تشکیلات اداری و انبارداری و چرخه مراحل فنی مواد اولیه را در این منطقه رونق داد.
وی تاکید کرد: بافت قالی و قالیچه های نفیس با طرح های خاص از دیرباز به صورت حرفه ای و سازمان یافته دراراک و بخش های گسترده ای از استان مرکزی رونق داشته و قالی مناطق مشک آباد و ساروق با طرح های بند ریحان، گل حنا، بوته، لیلیان و گل مرغ زبانزد بوده است.
این پیشکسوت فرش استان مرکزی ادامه داد: رج شمار رایج فرش های استان مرکزی از 20 تا 70 را شامل می شود که این نشانه ظرافت و تخصص و پویایی این هنر در استان است.
ریاحی تاکید کرد: فرش اراک با رنگ های دوغی ساروق، آبی فراهان و روناسی مشک آباد شهرت جهانی یافته است.
وی افزود: رونق و نبوغ ویژه در رنگرزی از نقاط قوت صنعت فرش اراک است و استفاده از روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو و اسپرک، رایج بوده ودر رنگرزخانه ها تا گذشته ای نه چندان دور بوی رنگدانه های طبیعی به مشام می رسید.
یک طراح فرش در اراک نیز گفت: فرش استان مرکزی به خصوص خطه ساروق اراک تنوع مناسبی از طرح دارد و تفکرمداری و ذوق هنرمندانه ویژگی بارز آن است که طرح های این منطقه را برجسته کرده است.
«زهره صالحی» افزود: لیلیان و بند ریحان در زمره طرح های مشهور فرش روستایی و لچک ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شکارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، ماهی، تک بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی و گل ریز در رسته نقشه های شهری استان مرکزی است.
*** فرشبافی هنری نمادین از طبیعت
توافق عوامل طبیعت را می توان در نقوش فرش دستبافت به خصوص نقشه های فرش استان مرکزی به خوبی دید، نقوشی که از خطوط عمودی، افقی و دیگر نقش های هندسی و خطوط زاویه دار تشکیل شده است.
خطوط طراحی فرش اراک تدوام نقوش اساطیری است که ریشه در روزگارانی بسیار دور دارد و وجود نگاره ها و طرح هایی از قبیل ترنج و درخت، لاله باز، لاله بسته و برگ مو، هر کدام نشانه ای از خواست باطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیط زیست است.
حاشیه لوزی در فرش اراک نشانه ای از حرکت آب در یک جوی باریک یا داخل حوضچه و وجود نقش گل خورشیدی در گلیم ها حکایت از برکت خورشید و زایندگی خاک است که نزد بافندگان روستایی قابل احترام است.
نقش بوته جقه یا بوته ترمه که حالت درخت سرو خمیده را دارد و در عین حال سمبل نجات و زندگی در بافته های روستایی و عشایر است به دلیل سربلندی و استقامت یکی از نمادهای زندگی است.
بوته جقه به عنوان سمبل زندگی در طرح های بیشتری اعم از قالی، گلیم و پارچه رسوخ کرده و در ارتباط با عواطف و حالات روحی بافنده به اشکال مختلفی متجلی شده است و بوته جقه های پشت به هم نقش قهر و بوته های رو به هم نقش آشتی را دارد و در اندازه های متفاوت یکی از درون دیگری، نقش مادر و بچه را دارد.
نقوش خوشه گندم، درختان افشان یا کاج ها، نیاز بافندگان به سرسبزی محیط و طول عمر را نشان می دهد.
فرش ها و گلیم های بافته شده در هر منطقه از نظر طرح، بافت و رنگ آمیزی، مختصات خاص منطقه خود را دارند و تلفیق هوشمندانه طرح ها در فرش اراک، عامل کلیدی در شهرت جهانی آن بوده است.
چله کشی ، رفوگری، رنگرزی، طراحی و پرداخت فرش نیز در دو قرن اخیر به عنوان حرفه های جانبی فرش اراک از رونق برخوردار بوده اند.
*** وضعیت کنونی تولید فرش دستبافت
با تند شدن آهنگ صنعت در اراک از سال 1340 تجربه جدید و تغییرات زیرساختی درآمدی و تولیدی با استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی آغاز شد که در این تجربه جدید ظرفیت وسهم هنر صنعت فرش رنگ باخت.
هرچند که مسیر جدید تولید و درآمد استان به دلیل بی برنامگی و توسعه نامتوازن امروز با پیامدهای عمیق آلایندگی محیطی اراک همراه شده اما هنر صنعت فرش با سرمایه اندک و ظرفیت اشتغالزایی بالا و سازگاری با محیط زیست به حاشیه رانده شده است.
امروز هنوز سوسوی کمرنگ این هنرصنعت در استان مرکزی زنده مانده که باید به مدد حمایت و برنامه ریزی زنده و پویا شود.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت،معدن و تجارت استان مرکزی گفت: بیش از 30 هزار بافنده فرش در این استان شناسایی شده که 14 هزار و 520 بافنده قالی دستبافت در نقاط مختلف استان مرکزی تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
«جعفر اصغری» افزود: 12 هزار متر مربع فرش سال 97 در نقاط مختلف این استان بافته شد که شهرستان های اراک، دلیجان، خمین و محلات بیشترین تولید دست بافت سنتی استان مرکزی را داشته اند.
وی ادامه داد: میزان تولید فرش در استان مرکزی بر اساس عرضه این تولیدات در فروشگاه ها و نمایشگاه های فرش محاسبه می شود و بسیاری از بافندگان تولیدات خود را به دلایل مختلف برای فروش عرضه نمی کنند که با احتساب این مهم بیش از 20 هزار متر فرش در استان مرکزی بافته شده است.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی اظهار داشت: 50 میلیارد ریال تسهیلات کم بهره (چهار درصد) به عنوان مشاغل خانگی پارسال برای بافندگان فرش این استان جذب شد که 518 متقاضی شخصی و تعداد قابل توجهی کارگاه بافندگی فرش به بانک های عامل معرفی و تسهیلات دریافت کردند.
اصغری افزود: سقف پرداخت تسهیلات برای متقاضیان شخصی 100 میلیون ریال و برای کارگاه های بافندگی فرش نیز 700 میلیون ریال در نظر گرفته شده بود.
وی بیان کرد: در بازرسی از شهرستان ها و روستاهای مراکز تولید فرش پارسال بیش از 43 هزار و 850 بافنده فرش که دارای کارت بافندگی از سازمان صنعت، معدن و تجارت بودند شناسایی و به بیمه تامین اجتماعی معرفی شدند.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی افزود: یک هزار و 325 کارت قالی بافی سال گذشته در نقاط مختلف استان صادر شد که نسبت به سال 1396 بیش از 33 درصد افزایش داشته است.
اصغری ادامه داد: استان مرکزی ظرفیت بالایی در تولید فرش دارد به طوری که فرش ساروق با ثبت جهانی جان تازه ای به این صنعت استان بخشیده است، بنابراین ارایه تسهیلات و حمایت همه جانبه از فعالان این عرصه در اعطای تسهیلات، بازاریابی و فروش محصولات در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی قرار دارد.
وی بیان کرد: اگرچه به طور متوسط سالانه بیش از 12 هزار مترمربع انواع قالی دستبافت در استان مرکزی تولید می شود اما این مهم جای رشد و توسعه بیشتری در استان دارد و فعالان و علاقه مندان به این عرصه می توانند با مراجعه به سازمان صنعت، معدن و تجارت نسبت به دریافت تسهیلات اقدام کنند تا تولید قالی دستبافت استان هر سال بیشتر از گذشته شود.
*** سند راهبردی توسعه فرش باید در استان مرکزی عملیاتی شود
استاندار مرکزی در خصوص هنر صنعت فرش این خطه در گفت و گو با ایرنا، گفت: سند راهبردی توسعه صنعت فرش در این استان باید عملیاتی شود و محور برنامه های فعالان این عرصه قرار گیرد.
سید«علی آقازاده» افزود: نیازسنجی ها و سلایق مختلف بازارهای داخلی و خارجی به خوبی در سند راهبردی توسعه فرش استان دیده شده و فعالیت در این عرصه با عملیاتی شدن برنامه ها نظام مندتر می شود.
وی ادامه داد: فعالان تجاری دست بافته های سنتی، بافندگان، رنگرزها و نقاش ها باید سند راهبردی توسعه فرش استان را در اختیار داشته باشند و با تمام ظرفیت در مسیر رسیدن به اهداف این سند حرکت کنند.
استاندار مرکزی بیان کرد: بخش دولتی توان حمایت های مالی از فعالان عرصه فرش را ندارد اما، می تواند در بخش های نظارتی و هماهنگ کننده در پیشبرد اهداف سند توسعه فرش استان موثر باشد.
آقازاده گفت: صنعت فرش از دیرباز در ایران اسلامی و به خصوص استان مرکزی منبع درآمد ارزشمندی برای مردم و برای نظام حاکمیتی کشور بوده و این صنعت در سال های اخیر با مشکلاتی مواجه شده که بخش دولتی و خصوصی باید دست در دست یکدیگر داده و مشکلات این بخش را حل کنند.
وی بیان کرد: در گذشته ای نه چندان دور صنعت فرش دستبافت ایران به خصوص استان مرکزی در همه نقاط دنیا شناخته شده بود و صادرات این هنر صنعت نقش موثری در بالا بردن تولید ناخالص ملی داشت و اکنون نیز مسئولان صنعتی و فرهنگی باید نسبت به احیای موقعیت فرش ایرانی بیش از پیش بکوشند.
استاندار مرکزی افزود: احیای فرش دستبافت استان مرکزی با نقش آفرینی بیشتر و تربیت هنرمندان ماهرو قوی تر در این عرصه، این هنر شناخته شده ایرانی را که ریشه در تمدن ایران زمین دارد حاصل می شود.
*** حمایت از تولید فرش اشتغال پایدار را به دنبال دارد
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی نیز گفت: ایجاد اشتغال اصلی ترین دغدغه دولتمردان است که برخی بسترها برای آن وجود دارد اما باید به احیای فرش در استان مرکزی به عنوان مهد این هنرصنعت توجه ویژه شود.
«محمدرضا حاجی پور» افزود: سند راهبری توسعه صنعت فرش استان مرکزی با مشارکت و نظریه پردازی تمامی فعالان استان تدوین شده و حرکت در مسیر راهبردهای این سند بدون شک احیای این صنعت را هم در استان و هم در کشور به دنبال دارد.
وی اضافه کرد: این سند در چهار فصل عملیاتی نگاهی به فرش دستبافت ایران و شماری از کشورها، فرش دستبافت استان مرکزی، برنامه استراتژیک هنر فرش استان مرکزی، چشم انداز، اهداف و استراتژی های سند راهبردی فرش این استان تدوین شده است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی گفت: نیاز سنجی، تدوین، اجرا و ارزیابی برنامه های آموزشی، افزایش کیفیت فرش دستبافت استان مرکزی، به کارگیری روش های نوین بازاریابی، بهسازی زیرساخت های فیزیکی، ایجاد بانک اطلاعات، استفاده بهینه از ظرفیت های موجود نهادهای مرتبط، ایجاد انگیزه در فعالان صنعت فرش، انجام مطالعات امکان سنجی، بازاریابی و رونق بخشیدن به نشان های تجاری شناخته شده، بررسی و ساماندهی مراحل تامین مواد اولیه، تولید فرش و فروش و ایجاد تشکلی برنامه محور به عنوان مدیریت متمرکز این صنعت 10 راهبرد سند توسعه صنعت فرش استان مرکزی است.
*** صادرات فرش
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی گفت: فرش اراک به ایتالیا، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شوداما پیش از این ارسال محموله های صادراتی زیراندازهای سنتی نفیس این خطه به آمریکا، آلمان، لبنان و کانادا نیز بود.
«محمدهاشم ریاحی» ادامه داد: با توجه به کیفیت بالای فرش اراک، قیمت آن نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر است و همین امر موجب شده مشتریان فرش این منطقه در گروه خاصی قرار بگیرند.
وی افزود: طرح، رنگ و نقشه فرش اراک سال ها است که تغییر چندانی نکرده و توجه به ذائقه مخاطب و تغییر نگرش در نقشه های فرش می تواند تحول شگرفی در صادرات فرش دستبافت استان مرکزی داشته باشد.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بیان کرد: سال 1395 بیش از یک میلیون و 400 هزار دلار فرش دستبافت در سال گذشته از استان مرکزی به نقاط مختلف جهان صادر شد که این مهم در سال های اخیر بی سابقه است.
ریاحی اظهار داشت: در سال های بعد از آن صادرات فرش استان از گمرکات این استان بیش از یک میلیون دلار برآورد می شود و افزایش صادرات فرش در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی قرار دارد.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه تعداد قابل توجهی از فعالان فرش دستبافت استان مرکزی تولیدات خود را از گمرکات دیگر استان ها به خصوص استان تهران به دیگر نقاط جهان صادر می کنند، نمی توان آمار دقیقی از صادرات این محصول ارائه کرد و و تنها راه برای این کار اظهار نامه های فعالان و کارگاه داران فرش است.
*** صادرات 500 هزار دلاری فرش دستبافت از یک شرکت تعاونی
مدیرعامل شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان در گفت و گو با ایرنا، گفت: بیش از 500 هزار دلار فرش پارسال از این کارگاه به نقاط مختلف جهان صادر شد و در صورت نبود مشکلات و مراودات ارزی امسال این مهم 2 برابر می شود.
«مجتبی فراهانی» افزود: شرایط تولید فرش در استان مرکزی هر سال بهتر از سال گذشته می شود و اکنون شرکت تعاونی فرش فراهان بر اساس وجود سفارش تولید می کند و تولیدات این شرکت به هیچ عنوان انبار نمی شود.
وی ادامه داد: شرکت تعاونی فرش فراهان یک کارگاه متمرکز در اراک و 15 کارگاه غیر متمرکز در روستاهای بخش مشک آباد اراک از جمله معصومیه، مالک آباد، ابراهیم آباد، شهرجرد، مشهد میقان، ده نمک و داودآباد دارد و بیش از 300 نیروی انسانی در این کارگاه فعالیت می کنند.
مدیرعامل شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان بیان کرد: نوآوری در بافت و احیای نقشه های قدیم استان مرکزی به خصوص منطقه فراهان و ساروق رویکرد اصلی این شرکت تعاونی است و استقبال بی نظیری نیز از سوی مردم در این راستا شده است.
فراهانی اظهار داشت: سالانه بیش از 2 هزار مترمربع فرش دستبافت در کارگاه های متمرکز و غیر متمرکز شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان انجام می شود.
*** مشکلات و راه حل ها
مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت استان مرکزی گفت: پایین بودن میزان دستمزد بافنده ها مهمترین مشکل عرصه تولید فرش دستبافت است که این مهم تنها با فروش بیشتر در نتیجه تبلیغاتی و بازاریابی از سوی مسئولان محقق می شود چرا که بافنده ها توانایی بافت و تامین مواد اولیه و بازاریابی را در یک زمان ندارند و از مسئولان انتظار می رود در عرصه بین المللی نسبت به بازاریابی فرش استان تلاش کنند.
«غلامعباس جیریایی» افزود: دستمزد هر متر مربع فرش 120 رج 10 میلیون ریال و دستمزد یک متر مربع فرش 160 رج حدود 35 میلیون ریال برآورد می شود که در صورتی که یک بافنده روزانه هشت ساعت قالی بافی کند بافت یک متر مربع قالی 160 رج بیش از چهار ماه به طول می انجامد.
وی، نبود آمار دقیق میزان تولید و تعداد بافنده ها یکی دیگر از مشکلات قالی بافی در استان مرکزی عنوان کرد و گفت: در صورت برخورداری از آمار دقیق می توان نسبت به تولید سالانه هدفگذاری و نسبت حل مشکلات بافنده ها نیز قاطعانه تصمیم گرفت.
مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت استان مرکزی اضافه کرد: سالانه 80 تن مواد اولیه قالی دستبافت در استان مرکزی از سوی این اتحادیه توزیع می شود که این مهم 80 درصد نیاز بافنده ها را تامین می کنند و 20 درصد مابقی نیز با برخورداری از کارگاه های رنگرزی در مجموعه کارگاهی شخصی نیاز خود را تامین می کنند.
جیریایی بیان کرد: اتحادیه فرش در شهرستان های اراک، خمین، محلات، دلیجان، ساوه، شازند، تفرش، آشتیان و فراهان مستقر است و بیش 13 هزار نفر عضو این اتحادیه و شرکت های تعاونی وابسته هستند.
وی بیان کرد: فرش استان مرکزی با نقشه های قدیمی معرفی شده اما این نقشه ها امروز در حال کمرنگ شدن و از بین رفتن است و طراحان خوش ذوق باید با نیاز امروز جامعه این بخش را متحول و کارآمد کنند.
یکی از بافنده های فرش دستبافت استان مرکزی گفت: دستمزد بافندگان بسیار پایین است در صورتی که این کالا با قیمتی بالا در بازار عرضه می شود.
«مریم فراهانی» افزود: بافت فرش موجب بیماری هایی اسکلتی از جمله آرتروز می شود بنابراین بافندگان باید مورد توجه و حمایت جدی قرار گیرند.
وی افزود: بیمه قالی بافان، ارایه تسهیلات به بافندگان، آموزش به بافی، راه اندازی مجتمع های قالی بافی و کلاس های تخصصی از جمله اقدامات برای برطرف شدن مشکلات صنعت فرش در استان مرکزی است.
این بافنده فرش استان مرکزی اظهار داشت: ایجاد کارگاه های تولیدی تاثیر به سزایی در اشتغالزایی بافندگان خواهد داشت زیرا در این مراکز بافندگان جمع شده و با انگیزه بیشتری اقدام به بافت فرش می کنند.
وی بیان کرد: ایجاد کارگاه تولید فرش در شهرک های صنعتی در صورت داشتن برخی امکانات از جمله مهدکودک برای نگه داری فرزندان بافندگان، وسیله حمل و نقل و امکانات رفاهی خوب است تا بافنده بدون دغدغه به بافت فرش اقدام کند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی ارمغان صنعت طره باف اراک نیز افزایش قیمت مواد اولیه را یکی از مشکلات اصلی صنعت فرش دستبافت استان مرکزی عنوان کرد و گفت: اگر قیمت تمام شده فرش امسال نسبت به سال گذشته 2 برابر شده اما قیمت مواد اولیه امسال نسبت به سال گذشته بیش از پنج برابر افزایش داشته است.
«فاطمه اردهالی قلعه» افزود: علاوه بر این قیمت افزایش 2 برابری تمام شده تا مدت زمانی کوتاهی می تواند ضمانت جبران افزایش قیمت مواد اولیه باشد چرا که گرمی بازار کنونی فرش حبابی بیش نیست و بعد از مدت زمان کوتاهی این بازار به رکود کشیده می شود اما قیمت مواد اولیه به همان میزان که افزایش یافته باقی می ماند.
وی ادامه داد: روند اداری و رفت و آمدهای مداوم برای دریافت تسهیلات نیز از دیگر مشکلات قالی بافان استان مرکزی است به طوری سال گذشته برای دریافت تسهیلات 500 میلیون ریالی به بانک کارآفرینی امید مراجعه کردم که این فرآیند هشت ماه به طول انجامید و در آخر نیز میزان تسهیلات را 50 درصد کاهش دادند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی ارمغان صنعت طره باف اراک ادامه داد: قالی بافان سنتی اراک بهترین قالی بافان کشور محسوب می شوند اما وجود مشکلات بسیار به خصوص در بخش بیمه و دستمزد پایین انگیزه فعالیت این قشر را کاهش داده است.
بر اساس آخرین آمار بیش از 30 هزار قالی باف در استان مرکزی فعالیت می کنند که از این تعداد 14 هزار و 600 بافنده قالی دستباف تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
3017/ 6013/
گزارش از: مصطفی مجللی
انتهای پیام مستندات موجود حاکی از آن است که فلسفه شکل گیری سلطان آباد (شهر کنونی اراک) هنرصنعت فرش، رشته های وابسته و تجارت آن بوده است و تولید فرش دستبافت یکی از پایه های اصلی تجارت خارجی این خطه محسوب می شده به طوری که هنوز اسناد کمپانی های مهم در این زمینه موجود است اما با همه این موضوعات قصه پر غصه فرش استان مرکزی امروز به دلایلی در چنگال رکود گرفتار است.
شناخت جایگاه و بررسی آسیب شناسانه ابعاد و زوایای مختلف فرش استان مرکزی ضرورتی است که برای تدوین برنامه کارآمد و نقشه راهبری آینده این هنرصنعت به عنوان یک ظرفیت بالقوه احساس می شود.
فرش دستبافت ساروق اراک در سال 1393 با پیگیری های مقامات استانی و کشوری در سازمان جهانی مالکیت فکری ( wipo) به ثبت جهانی نشان جغرافیایی رسید که این مهم نقش به سزایی در معرفی هر چه بیشتر این صنعت استان داشت.
*** نگاهی گذرا به تاریخچه فرش دستبافت استان مرکزی
فرش دستبافت بر اساس شواهد، تاریخ و اطلاعات جمع آوری شده محصولی از ذوق و هنرمندی مردم ایران زمین است و قدمت این دستبافت های رنگارنگ و زیبا به حدود دو هزار و 500 سال قبل باز می گردد.
فرش بافی در استان مرکزی قدمتی 200 ساله دارد، فرش ساروق آوازه نیکویی در جهان دارد و بیشتر کشورهای صاحب هنر، فرش ساروق را به خوبی می شناسند و امروزه هم هنوز زیراندازهای دست بافت این منطقه مورد توجه کشورهای مختلف دنیا است.
در دهه های اخیر برخی کشورها نظیر چین، مراکش و هند با الگوبرداری از فرش های تولیدی اراک با روش نوین و برنامه ریزی دقیق در تولید فرش وارد شده و بسیاری از تولیداتشان را به نام تجاری ساروق به دنیا عرضه می کنند.
اصالت و ظرافت های هنری، طرح و نقش های فرش دست بافت اراک، در موزه های معروف دنیا جهانگردان بی شماری را به خود جذب می کند.
این آثار بی بدیل معرف بخش مهمی از فرهنگ و تمدن این مرز و بوم و جایگاه خاص اراک درقریحه هنری و ظرفیت فرهنگی است، شهرت دست بافته های استان مرکزی به ویژه اراک از اواسط حکومت ناصرالدین شاه حضوری قابل لمس یافته آوازه جهانی می یابند.
رئیس خانه فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی معتقد است: موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سلطان آباد (اراک فعلی) و قرار گرفتن آن در مسیر راه های بازرگانی و تجاری کشور شرایطی خاص بوده که این منطقه به قطب تجارت فرش تبدیل شده و تعداد زیادی از تجار و بازرگانان نخبه این رشته از کشورهای مختلف را در خود گردآورده بود.
«محمد هاشم» ریاحی بیان کرد: به علت ارزش اقتصادی فرش در سال 1266 هجری شمسی شرکت سوییس زیگلر در سلطان آباد اقدام به گشایش نمایندگی کرد و تشکیلات اداری و انبارداری و چرخه مراحل فنی مواد اولیه را در این منطقه رونق داد.
وی تاکید کرد: بافت قالی و قالیچه های نفیس با طرح های خاص از دیرباز به صورت حرفه ای و سازمان یافته دراراک و بخش های گسترده ای از استان مرکزی رونق داشته و قالی مناطق مشک آباد و ساروق با طرح های بند ریحان، گل حنا، بوته، لیلیان و گل مرغ زبانزد بوده است.
این پیشکسوت فرش استان مرکزی ادامه داد: رج شمار رایج فرش های استان مرکزی از 20 تا 70 را شامل می شود که این نشانه ظرافت و تخصص و پویایی این هنر در استان است.
ریاحی تاکید کرد: فرش اراک با رنگ های دوغی ساروق، آبی فراهان و روناسی مشک آباد شهرت جهانی یافته است.
وی افزود: رونق و نبوغ ویژه در رنگرزی از نقاط قوت صنعت فرش اراک است و استفاده از روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو و اسپرک، رایج بوده ودر رنگرزخانه ها تا گذشته ای نه چندان دور بوی رنگدانه های طبیعی به مشام می رسید.
یک طراح فرش در اراک نیز گفت: فرش استان مرکزی به خصوص خطه ساروق اراک تنوع مناسبی از طرح دارد و تفکرمداری و ذوق هنرمندانه ویژگی بارز آن است که طرح های این منطقه را برجسته کرده است.
«زهره صالحی» افزود: لیلیان و بند ریحان در زمره طرح های مشهور فرش روستایی و لچک ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شکارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، ماهی، تک بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی و گل ریز در رسته نقشه های شهری استان مرکزی است.
*** فرشبافی هنری نمادین از طبیعت
توافق عوامل طبیعت را می توان در نقوش فرش دستبافت به خصوص نقشه های فرش استان مرکزی به خوبی دید، نقوشی که از خطوط عمودی، افقی و دیگر نقش های هندسی و خطوط زاویه دار تشکیل شده است.
خطوط طراحی فرش اراک تدوام نقوش اساطیری است که ریشه در روزگارانی بسیار دور دارد و وجود نگاره ها و طرح هایی از قبیل ترنج و درخت، لاله باز، لاله بسته و برگ مو، هر کدام نشانه ای از خواست باطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیط زیست است.
حاشیه لوزی در فرش اراک نشانه ای از حرکت آب در یک جوی باریک یا داخل حوضچه و وجود نقش گل خورشیدی در گلیم ها حکایت از برکت خورشید و زایندگی خاک است که نزد بافندگان روستایی قابل احترام است.
نقش بوته جقه یا بوته ترمه که حالت درخت سرو خمیده را دارد و در عین حال سمبل نجات و زندگی در بافته های روستایی و عشایر است به دلیل سربلندی و استقامت یکی از نمادهای زندگی است.
بوته جقه به عنوان سمبل زندگی در طرح های بیشتری اعم از قالی، گلیم و پارچه رسوخ کرده و در ارتباط با عواطف و حالات روحی بافنده به اشکال مختلفی متجلی شده است و بوته جقه های پشت به هم نقش قهر و بوته های رو به هم نقش آشتی را دارد و در اندازه های متفاوت یکی از درون دیگری، نقش مادر و بچه را دارد.
نقوش خوشه گندم، درختان افشان یا کاج ها، نیاز بافندگان به سرسبزی محیط و طول عمر را نشان می دهد.
فرش ها و گلیم های بافته شده در هر منطقه از نظر طرح، بافت و رنگ آمیزی، مختصات خاص منطقه خود را دارند و تلفیق هوشمندانه طرح ها در فرش اراک، عامل کلیدی در شهرت جهانی آن بوده است.
چله کشی ، رفوگری، رنگرزی، طراحی و پرداخت فرش نیز در دو قرن اخیر به عنوان حرفه های جانبی فرش اراک از رونق برخوردار بوده اند.
*** وضعیت کنونی تولید فرش دستبافت
با تند شدن آهنگ صنعت در اراک از سال 1340 تجربه جدید و تغییرات زیرساختی درآمدی و تولیدی با استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی آغاز شد که در این تجربه جدید ظرفیت وسهم هنر صنعت فرش رنگ باخت.
هرچند که مسیر جدید تولید و درآمد استان به دلیل بی برنامگی و توسعه نامتوازن امروز با پیامدهای عمیق آلایندگی محیطی اراک همراه شده اما هنر صنعت فرش با سرمایه اندک و ظرفیت اشتغالزایی بالا و سازگاری با محیط زیست به حاشیه رانده شده است.
امروز هنوز سوسوی کمرنگ این هنرصنعت در استان مرکزی زنده مانده که باید به مدد حمایت و برنامه ریزی زنده و پویا شود.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت،معدن و تجارت استان مرکزی گفت: بیش از 30 هزار بافنده فرش در این استان شناسایی شده که 14 هزار و 520 بافنده قالی دستبافت در نقاط مختلف استان مرکزی تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
«جعفر اصغری» افزود: 12 هزار متر مربع فرش سال 97 در نقاط مختلف این استان بافته شد که شهرستان های اراک، دلیجان، خمین و محلات بیشترین تولید دست بافت سنتی استان مرکزی را داشته اند.
وی ادامه داد: میزان تولید فرش در استان مرکزی بر اساس عرضه این تولیدات در فروشگاه ها و نمایشگاه های فرش محاسبه می شود و بسیاری از بافندگان تولیدات خود را به دلایل مختلف برای فروش عرضه نمی کنند که با احتساب این مهم بیش از 20 هزار متر فرش در استان مرکزی بافته شده است.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی اظهار داشت: 50 میلیارد ریال تسهیلات کم بهره (چهار درصد) به عنوان مشاغل خانگی پارسال برای بافندگان فرش این استان جذب شد که 518 متقاضی شخصی و تعداد قابل توجهی کارگاه بافندگی فرش به بانک های عامل معرفی و تسهیلات دریافت کردند.
اصغری افزود: سقف پرداخت تسهیلات برای متقاضیان شخصی 100 میلیون ریال و برای کارگاه های بافندگی فرش نیز 700 میلیون ریال در نظر گرفته شده بود.
وی بیان کرد: در بازرسی از شهرستان ها و روستاهای مراکز تولید فرش پارسال بیش از 43 هزار و 850 بافنده فرش که دارای کارت بافندگی از سازمان صنعت، معدن و تجارت بودند شناسایی و به بیمه تامین اجتماعی معرفی شدند.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی افزود: یک هزار و 325 کارت قالی بافی سال گذشته در نقاط مختلف استان صادر شد که نسبت به سال 1396 بیش از 33 درصد افزایش داشته است.
اصغری ادامه داد: استان مرکزی ظرفیت بالایی در تولید فرش دارد به طوری که فرش ساروق با ثبت جهانی جان تازه ای به این صنعت استان بخشیده است، بنابراین ارایه تسهیلات و حمایت همه جانبه از فعالان این عرصه در اعطای تسهیلات، بازاریابی و فروش محصولات در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی قرار دارد.
وی بیان کرد: اگرچه به طور متوسط سالانه بیش از 12 هزار مترمربع انواع قالی دستبافت در استان مرکزی تولید می شود اما این مهم جای رشد و توسعه بیشتری در استان دارد و فعالان و علاقه مندان به این عرصه می توانند با مراجعه به سازمان صنعت، معدن و تجارت نسبت به دریافت تسهیلات اقدام کنند تا تولید قالی دستبافت استان هر سال بیشتر از گذشته شود.
*** سند راهبردی توسعه فرش باید در استان مرکزی عملیاتی شود
استاندار مرکزی در خصوص هنر صنعت فرش این خطه در گفت و گو با ایرنا، گفت: سند راهبردی توسعه صنعت فرش در این استان باید عملیاتی شود و محور برنامه های فعالان این عرصه قرار گیرد.
سید«علی آقازاده» افزود: نیازسنجی ها و سلایق مختلف بازارهای داخلی و خارجی به خوبی در سند راهبردی توسعه فرش استان دیده شده و فعالیت در این عرصه با عملیاتی شدن برنامه ها نظام مندتر می شود.
وی ادامه داد: فعالان تجاری دست بافته های سنتی، بافندگان، رنگرزها و نقاش ها باید سند راهبردی توسعه فرش استان را در اختیار داشته باشند و با تمام ظرفیت در مسیر رسیدن به اهداف این سند حرکت کنند.
استاندار مرکزی بیان کرد: بخش دولتی توان حمایت های مالی از فعالان عرصه فرش را ندارد اما، می تواند در بخش های نظارتی و هماهنگ کننده در پیشبرد اهداف سند توسعه فرش استان موثر باشد.
آقازاده گفت: صنعت فرش از دیرباز در ایران اسلامی و به خصوص استان مرکزی منبع درآمد ارزشمندی برای مردم و برای نظام حاکمیتی کشور بوده و این صنعت در سال های اخیر با مشکلاتی مواجه شده که بخش دولتی و خصوصی باید دست در دست یکدیگر داده و مشکلات این بخش را حل کنند.
وی بیان کرد: در گذشته ای نه چندان دور صنعت فرش دستبافت ایران به خصوص استان مرکزی در همه نقاط دنیا شناخته شده بود و صادرات این هنر صنعت نقش موثری در بالا بردن تولید ناخالص ملی داشت و اکنون نیز مسئولان صنعتی و فرهنگی باید نسبت به احیای موقعیت فرش ایرانی بیش از پیش بکوشند.
استاندار مرکزی افزود: احیای فرش دستبافت استان مرکزی با نقش آفرینی بیشتر و تربیت هنرمندان ماهرو قوی تر در این عرصه، این هنر شناخته شده ایرانی را که ریشه در تمدن ایران زمین دارد حاصل می شود.
*** حمایت از تولید فرش اشتغال پایدار را به دنبال دارد
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی نیز گفت: ایجاد اشتغال اصلی ترین دغدغه دولتمردان است که برخی بسترها برای آن وجود دارد اما باید به احیای فرش در استان مرکزی به عنوان مهد این هنرصنعت توجه ویژه شود.
«محمدرضا حاجی پور» افزود: سند راهبری توسعه صنعت فرش استان مرکزی با مشارکت و نظریه پردازی تمامی فعالان استان تدوین شده و حرکت در مسیر راهبردهای این سند بدون شک احیای این صنعت را هم در استان و هم در کشور به دنبال دارد.
وی اضافه کرد: این سند در چهار فصل عملیاتی نگاهی به فرش دستبافت ایران و شماری از کشورها، فرش دستبافت استان مرکزی، برنامه استراتژیک هنر فرش استان مرکزی، چشم انداز، اهداف و استراتژی های سند راهبردی فرش این استان تدوین شده است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی گفت: نیاز سنجی، تدوین، اجرا و ارزیابی برنامه های آموزشی، افزایش کیفیت فرش دستبافت استان مرکزی، به کارگیری روش های نوین بازاریابی، بهسازی زیرساخت های فیزیکی، ایجاد بانک اطلاعات، استفاده بهینه از ظرفیت های موجود نهادهای مرتبط، ایجاد انگیزه در فعالان صنعت فرش، انجام مطالعات امکان سنجی، بازاریابی و رونق بخشیدن به نشان های تجاری شناخته شده، بررسی و ساماندهی مراحل تامین مواد اولیه، تولید فرش و فروش و ایجاد تشکلی برنامه محور به عنوان مدیریت متمرکز این صنعت 10 راهبرد سند توسعه صنعت فرش استان مرکزی است.
*** صادرات فرش
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی گفت: فرش اراک به ایتالیا، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شوداما پیش از این ارسال محموله های صادراتی زیراندازهای سنتی نفیس این خطه به آمریکا، آلمان، لبنان و کانادا نیز بود.
«محمدهاشم ریاحی» ادامه داد: با توجه به کیفیت بالای فرش اراک، قیمت آن نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر است و همین امر موجب شده مشتریان فرش این منطقه در گروه خاصی قرار بگیرند.
وی افزود: طرح، رنگ و نقشه فرش اراک سال ها است که تغییر چندانی نکرده و توجه به ذائقه مخاطب و تغییر نگرش در نقشه های فرش می تواند تحول شگرفی در صادرات فرش دستبافت استان مرکزی داشته باشد.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بیان کرد: سال 1395 بیش از یک میلیون و 400 هزار دلار فرش دستبافت در سال گذشته از استان مرکزی به نقاط مختلف جهان صادر شد که این مهم در سال های اخیر بی سابقه است.
ریاحی اظهار داشت: در سال های بعد از آن صادرات فرش استان از گمرکات این استان بیش از یک میلیون دلار برآورد می شود و افزایش صادرات فرش در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی قرار دارد.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه تعداد قابل توجهی از فعالان فرش دستبافت استان مرکزی تولیدات خود را از گمرکات دیگر استان ها به خصوص استان تهران به دیگر نقاط جهان صادر می کنند، نمی توان آمار دقیقی از صادرات این محصول ارائه کرد و و تنها راه برای این کار اظهار نامه های فعالان و کارگاه داران فرش است.
*** صادرات 500 هزار دلاری فرش دستبافت از یک شرکت تعاونی
مدیرعامل شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان در گفت و گو با ایرنا، گفت: بیش از 500 هزار دلار فرش پارسال از این کارگاه به نقاط مختلف جهان صادر شد و در صورت نبود مشکلات و مراودات ارزی امسال این مهم 2 برابر می شود.
«مجتبی فراهانی» افزود: شرایط تولید فرش در استان مرکزی هر سال بهتر از سال گذشته می شود و اکنون شرکت تعاونی فرش فراهان بر اساس وجود سفارش تولید می کند و تولیدات این شرکت به هیچ عنوان انبار نمی شود.
وی ادامه داد: شرکت تعاونی فرش فراهان یک کارگاه متمرکز در اراک و 15 کارگاه غیر متمرکز در روستاهای بخش مشک آباد اراک از جمله معصومیه، مالک آباد، ابراهیم آباد، شهرجرد، مشهد میقان، ده نمک و داودآباد دارد و بیش از 300 نیروی انسانی در این کارگاه فعالیت می کنند.
مدیرعامل شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان بیان کرد: نوآوری در بافت و احیای نقشه های قدیم استان مرکزی به خصوص منطقه فراهان و ساروق رویکرد اصلی این شرکت تعاونی است و استقبال بی نظیری نیز از سوی مردم در این راستا شده است.
فراهانی اظهار داشت: سالانه بیش از 2 هزار مترمربع فرش دستبافت در کارگاه های متمرکز و غیر متمرکز شرکت تعاونی تولید فرش دستبافت فراهان انجام می شود.
*** مشکلات و راه حل ها
مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت استان مرکزی گفت: پایین بودن میزان دستمزد بافنده ها مهمترین مشکل عرصه تولید فرش دستبافت است که این مهم تنها با فروش بیشتر در نتیجه تبلیغاتی و بازاریابی از سوی مسئولان محقق می شود چرا که بافنده ها توانایی بافت و تامین مواد اولیه و بازاریابی را در یک زمان ندارند و از مسئولان انتظار می رود در عرصه بین المللی نسبت به بازاریابی فرش استان تلاش کنند.
«غلامعباس جیریایی» افزود: دستمزد هر متر مربع فرش 120 رج 10 میلیون ریال و دستمزد یک متر مربع فرش 160 رج حدود 35 میلیون ریال برآورد می شود که در صورتی که یک بافنده روزانه هشت ساعت قالی بافی کند بافت یک متر مربع قالی 160 رج بیش از چهار ماه به طول می انجامد.
وی، نبود آمار دقیق میزان تولید و تعداد بافنده ها یکی دیگر از مشکلات قالی بافی در استان مرکزی عنوان کرد و گفت: در صورت برخورداری از آمار دقیق می توان نسبت به تولید سالانه هدفگذاری و نسبت حل مشکلات بافنده ها نیز قاطعانه تصمیم گرفت.
مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت استان مرکزی اضافه کرد: سالانه 80 تن مواد اولیه قالی دستبافت در استان مرکزی از سوی این اتحادیه توزیع می شود که این مهم 80 درصد نیاز بافنده ها را تامین می کنند و 20 درصد مابقی نیز با برخورداری از کارگاه های رنگرزی در مجموعه کارگاهی شخصی نیاز خود را تامین می کنند.
جیریایی بیان کرد: اتحادیه فرش در شهرستان های اراک، خمین، محلات، دلیجان، ساوه، شازند، تفرش، آشتیان و فراهان مستقر است و بیش 13 هزار نفر عضو این اتحادیه و شرکت های تعاونی وابسته هستند.
وی بیان کرد: فرش استان مرکزی با نقشه های قدیمی معرفی شده اما این نقشه ها امروز در حال کمرنگ شدن و از بین رفتن است و طراحان خوش ذوق باید با نیاز امروز جامعه این بخش را متحول و کارآمد کنند.
یکی از بافنده های فرش دستبافت استان مرکزی گفت: دستمزد بافندگان بسیار پایین است در صورتی که این کالا با قیمتی بالا در بازار عرضه می شود.
«مریم فراهانی» افزود: بافت فرش موجب بیماری هایی اسکلتی از جمله آرتروز می شود بنابراین بافندگان باید مورد توجه و حمایت جدی قرار گیرند.
وی افزود: بیمه قالی بافان، ارایه تسهیلات به بافندگان، آموزش به بافی، راه اندازی مجتمع های قالی بافی و کلاس های تخصصی از جمله اقدامات برای برطرف شدن مشکلات صنعت فرش در استان مرکزی است.
این بافنده فرش استان مرکزی اظهار داشت: ایجاد کارگاه های تولیدی تاثیر به سزایی در اشتغالزایی بافندگان خواهد داشت زیرا در این مراکز بافندگان جمع شده و با انگیزه بیشتری اقدام به بافت فرش می کنند.
وی بیان کرد: ایجاد کارگاه تولید فرش در شهرک های صنعتی در صورت داشتن برخی امکانات از جمله مهدکودک برای نگه داری فرزندان بافندگان، وسیله حمل و نقل و امکانات رفاهی خوب است تا بافنده بدون دغدغه به بافت فرش اقدام کند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی ارمغان صنعت طره باف اراک نیز افزایش قیمت مواد اولیه را یکی از مشکلات اصلی صنعت فرش دستبافت استان مرکزی عنوان کرد و گفت: اگر قیمت تمام شده فرش امسال نسبت به سال گذشته 2 برابر شده اما قیمت مواد اولیه امسال نسبت به سال گذشته بیش از پنج برابر افزایش داشته است.
«فاطمه اردهالی قلعه» افزود: علاوه بر این قیمت افزایش 2 برابری تمام شده تا مدت زمانی کوتاهی می تواند ضمانت جبران افزایش قیمت مواد اولیه باشد چرا که گرمی بازار کنونی فرش حبابی بیش نیست و بعد از مدت زمان کوتاهی این بازار به رکود کشیده می شود اما قیمت مواد اولیه به همان میزان که افزایش یافته باقی می ماند.
وی ادامه داد: روند اداری و رفت و آمدهای مداوم برای دریافت تسهیلات نیز از دیگر مشکلات قالی بافان استان مرکزی است به طوری سال گذشته برای دریافت تسهیلات 500 میلیون ریالی به بانک کارآفرینی امید مراجعه کردم که این فرآیند هشت ماه به طول انجامید و در آخر نیز میزان تسهیلات را 50 درصد کاهش دادند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی ارمغان صنعت طره باف اراک ادامه داد: قالی بافان سنتی اراک بهترین قالی بافان کشور محسوب می شوند اما وجود مشکلات بسیار به خصوص در بخش بیمه و دستمزد پایین انگیزه فعالیت این قشر را کاهش داده است.
بر اساس آخرین آمار بیش از 30 هزار قالی باف در استان مرکزی فعالیت می کنند که از این تعداد 14 هزار و 600 بافنده قالی دستباف تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
3017/ 6013/
گزارش از: مصطفی مجللی
کپی شد
