دومین نشست علمی نهج البلاغه و آیت الله منتظری قدس سره، با حضور جمع کثیری از اساتید دانشگاه و حوزه و محققان و پژوهشگران عرصه اندیشه دینی روز پنجشنبه ۲۵ خرداد ماه ۱۴۰۲ در تهران برگزار شد.
به گزارش جماران، در این جلسه پس از تلاوت آیاتی از کلام الله مجید، حجت الاسلام و المسلمین هادی قابل دبیر نشست نهج البلاغه و آیت الله منتظری فرمایش امیرالمومنین علی(علیه السلام) در خطبه «شقشقیه» را قرائت کرد.
سپس به گزارشی از چگونگی شکل گیری دبیرخانه نشست علمی آیت الله منتظری اشاره کرد و گفت: در مهر ۱۴۰۱ جمعی از شاگردان و علاقه مندان به استاد مرحوم آیت الله منتظری مناسب دانستند که به مناسبت یکصدمین سال تولد ایشان کاری پژوهشی و علمی را انجام دهند که قرار شد افزون بر 10 جلد از آثار ایشان و یا آثاری که در باره ایشان به نگارش درآمده و منتشر شود.
وی افزود: همچنین در میان موضوعات مطرح مسأبه شرح نهج البلاغه ایشان که به تازگی مجموعه 15 جلدی آن تکمیل شده، بحث و بررسی شود. در اولین اقدام بر آن شدیم که تنها از گروهی محققان و پژوهشگران دعوت کنیم پیرامون شرح نهج البلاغه مرحوم آیت الله منتظری مقالاتی بنویسند. که تعداد 40مقاله مورد پذیرش هیأت علمی قرار گرفت. در ضمن با ۱۵ تن از شخصیتهای علمی، از حوزه و دانشگاه گفت و گو هایی صورت گرفت که مجموعه این مقالات و گفت و گوها در سه جلد کتاب شده است.
قابل ادامه داد: در ۱۱ اسفند سال۱۴۰۱ همایش علمی نهج البلاغه را در قم اعلام کردیم و از شخصیت های علمی و پژوهشی دعوت به عمل آمد، اما متأسفانه از برگزاری آن ممانعت به عمل آمد. دبیرخانه به این نتیجه رسید که نشست های محدودی را برای ارائه مقالات و سخنرانی ها و در برخی شهرستانهائی که نویسندگانش در آن شهرها مقاله نوشته اند برگزار کنیم.
وی در پایان گفت: اولین نشست را در اردیبهشت ماه امسال در قم برگزار کردیم و اکنون دومین نشست را در تهران خدمت شما بزرگواران برگزار می کنیم.
سپس پیام حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق کشورمان به نشست علمی نهج البلاغه و آیت الله منتظری توسط دکتر مصطفی میر احمدی زاده قرائت شد. وی در قسمتی از پیام چنین نوشت: «عالمان و اندیشمندان و مصلحان خیراندیش در ساحت دین و دنیا کم نبوده اند، از جمله در عالم تشیّع. ادعای من این است که آیت الله العظمی منتظری رضوان الله علیه در اندیشه و انگاره شیعی شخصیتی کم نظیر است. در ایشان ویژگیهای زیر برجستگی دارد:
۱ .جامع نگری؛ در عین حال که شخصیت اندیشگی ایشان شخصیت فقهی است اما در کلام، فلسفه، عرفان (نظری) تفسیر و دیگر شاخه ها و شعبه های اندیشگی در عالم اسلام از سرآمدان ژرف اندیشند.
۲ .در ساحت فقه؛ به خصوص با تأثری که از مکتب ممتاز استاد خود آیت الله العظمی بروجردی که متأسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است داشتند، و نوآوری ها و ژرف اندیشی های درخور توجهی دارند.
۳ .در عرصه اجتماعی؛ انسانی که درد جامعه را داشته و برای رهایی آن از جهل موجود و عقب ماندگی و به خصوص از استبداد وابسته به استعمار کوشیدند و هزینه های سنگینی نیز از این بابت پرداختند.
۴ .تلاش برای روزآمد شدن در درک مشکلات و رفع آن ها, در روزگاری که ناکارآمدی و از رمق افتادگی اندیشه دینی به خصوص وجهه شریعتی آن، موجب تردیدهای فراوان و حتی گریز از دین شده است. به خصوص در دو دهه آخر عمر شریفشان در این باب تلاشهای ارزنده ای داشتند؛ و موارد دیگری که از ذکر آن می گذرم.که هر یک از این خصوصیات در خور پژوهش ها، هم اندیشی ها و گردهمایی هایی است تا به درستی شخصیت ممتاز ایشان شناخته و شناسانده شود».
سپس دکتر ناصر مهدوی با موضوع «شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری با نگاه انسانی فراتر از تعلقات انسانها» سخنرانی کرد.
وی گفت: از ویژگی های مرحوم آیت الله منتظری این است که هم در شرح نهج البلاغه و هم در مباحث فقهی و فتوا، و سایر مباحث علمی نگاهشان نگاه انسان محور است. برای انسان شخصیت و ارزش و کرامت قائل هستند. از ویژگی های ایشان نسبت به سایر علما و مراجع همین است که به انسان ورای اعتقادات دینی، مذهبی، نژادی، می نگرد و برایش ارزش، و حق قایل است. ایشان از انسان به عنوان انسانیتش دفاع می کند و برای ایشان حقوق همه انسانها دغدغه زندگی اش بوده است.
وی در ادامه افزود: این نگاه و این برداشت از دین و منابع دینی ما بسیار کمیاب است.
سپس حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید معادیخواه که با ارایه مقاله « فرازهایی از درس هایی از نهج البلاغه» به نقد و بررسی شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری پرداخته، گفت: اولا: معتقدم شرح نهج البلاغه ایشان بسیار جامع و با ارزش هست، اما از بنده خواسته اند که نقد و بررسی نسبت به این شرح داشته باشم. ثانیا: هر اثر بشری ممکن است دچار نقص و کاستی باشد. در شرح نهج البلاغه ایشان مواردی هست که باید به آن توجه کرد و بنده در این مقاله آورده ام.
وی افزود: در این فرصت اندک و به صورت نمونه به یک مورد اشاره می کنم: سخنی منسوب به حضرت امیر(ع) است که در شرح نهج البلاغه ایشان آمده و شرح داده شده، و آن خطبه ۸۰ است. «إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِیمَانِ نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ نَوَاقِصُ الْعُقُولِ» گفته شده این سخن در مورد ماجرای جنگ جمل و هنگام دستگیری عایشه است. به نظر بنده این سخن از امیرالمومنین نیست، بلکه دستگاه تبلیغاتی معاویه علیه آن حضرت ساخته و پرداخته شده که رابطه آن حضرت را با عایشه تخریب کنند! پس از جنگ جمل علی علیه السلام نسبت به عایشه ام المومنین احترام کرد، با کمال احترام او را به مدینه برگرداند، حتی به حسنین فرمود: مادرتان را مشایعت کنید ، و حسنین تا قسمتی از راه او را مشایعت کردند. برخی از سپاهیان حضرت اعتراض کردند که او آتش جنگی را بر علیه شما و مسلمان ها افروخته و جمع زیادی کشته شدند! و شما با او اینگونه با احترام برخورد می کنید؟! حضرت فرمودند: اشتباهی را مرتکب شده، اما حرمت اش را بخاطر انتسابش به رسول خدا( (ص) باید حفظ کرد. حال مقایسه کنید بین عمل امیرالمومنین و این سخنی که به آن حضرت نسبت میدهند! آیا می توانیم قبول کنیم که حضرت چنان رفتار کرده و چنین گفته باشد؟! من در شگفتم که چرا مرحوم آیت الله منتظری که به درایت الحدیث مشهورند، به این موضوع توجه نکردند و این سخن را در نهج البلاغه شرح داده و نقد نکرده اند؟
سپس خانم دکتر فاطمه آقا محمدیان که مقاله ای با عنوان «حقوق عمومی در شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری» را ارائه کرده، گفت: اگر به شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری توجه کنیم می بینیم که حقوق عمومی در خطبه ها و کلمات مختلف امیرالمومنین علی علیه السلام آمده است، و مرحوم آیت الله منتظری به زیبایی آن را شرح و بیان فرموده اند. اگرچه عناوین حقوق عمومی، حقوق خصوصی و سایر شاخه های حقوق از موارد جدید و نوپاست، لکن در متون دینی ما نسبت به حقوق طبیعی انسانها که همان حقوق عمومی است، سخنان بسیار ارزشمندی مییابیم، من در این مقاله به صورت نمونه به حق حیات، حق آزادی و حق انتخاب پرداخته‌ام و از فرمایشات امیرالمومنین علیه السلام و دیدگاههای فقیه عالیقدر استفاده کرده ام.
دکتر سعید عرفانی در سخنرانی خود با موضوع «نقش کلمات و واژگان در شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری»، گفت: هریک از کلمات و واژه ها دارای بار معنایی خاصی هستند، هر حرفی برای خود حرف ها برای گفتن دارد، و هر اسمی در پی بیان نام آورانی است، و هر فعلی نشانگر حرکت، فعالیت و تلاش است. و شما این نگاه را در شرح نهج البلاغه این عالم وارسته مرحوم آیت الله منتظری می بینید. ایشان فوق العاده مسلط به ادبیات عرب و لغت شناسی است و حقیقتا به کلمات جان می دهد.,و آنگاه به عنوان نمونه به واژگانی از این شرح اشاره کرد.
آن گاه عمادالدین باقی که مقاله «آیت الله منتظری، حقوق بشر و مجازات های اسلامی» را ارائه کرده بود، گزارشی از مقاله خود را که در سه بخش ارتداد، حق حیات و محاربه بیان کرد و گفت: مرحوم آیت الله منتظری مثل بسیاری از اندیشمندان تطورات فکری و فتوایی داشته اند. ما اگر به دیدگاههای آن بزرگوار نگاه کنیم میبینیم در طول دوران عمر شریفشان و به ویژه پس از پیروزی انقلاب تا پایان عمرشان، در بسیاری از نظرات فقهی شان تحول و دگرگونی ایجاد شده است. یکی از مواردی که مخالفان ایشان این روزها به آن تمسک می کنند، مسأله افساد فی الارض است. از ایشان یک سال و چند ماه پیش از برکناری از قائم مقامی رهبری استفتایی شده در مورد قاچاقچیان مواد مخدر، ایشان در آنجا با شرایطی برای افساد فی الارض فتوای اعدام صادر کردند. اما سخن در اینجاست که قبل از این فتوا و پس از برکناری ایشان، تا به امروز با عنوان افساد فی الارض، به عناوین مختلف، افرادی اعدام شده اند، که هیچ ربطی به فتوای ایشان نداشته است. متاسفانه این عنوان اخیرا بسیار گسترش هم یافته و شامل مخالفان سیاسی و معترضان هم شده است!
سپس دکتر جلال جلالی زاده که با عنوان مقاله « نگاه حقوق بشری آیت الله منتظری به نهج البلاغه امام علی(ع) شرکت کرده بود گفت: آیت الله منتظری به زیبایی حقوق بشر را در شرح نهج البلاغه مورد توجه قرار داده اند. آن فقیه بزرگوار از حقوق همه انسانها حتی مخالفان هم دفاع کرده اند. شما می بینید علی رغم آنکه منافقین فرزند ایشان را به شهادت رساندند، اما از حقوق طبیعی و اولیه آن ها (که در زندان بودند) دفاع می کند، و حتی از حقوق دگراندیشان و کسانی که اعتقادی به خدا هم ندارند اما شهروند جامعه ما هستند دفاع می کند. این نگاه و برداشت از دین، از یک مرجع عالیقدر از حوزه های علمیه بسیار ارزشمند و مغتنم است.
در پایان کلیپی از درس شرح نهج البلاغه مرحوم آیت الله العظمی منتظری برای حضار پخش شد.
