آیت الله ابوالقاسم علیدوست و آیت الله محمد قائنی با استناد به نظر علمای سابق و متاخر در مورد حکم شرعی بهتان و همچنین بهتان نسبت به اهل بدعت، عنوان کردند که بهتان به دیگران مشروع نیست اما در موارد اضطرار جایز است.
اولین نشست از سلسله نشست های تبیین مکتب امام خمینی(س) با عنوان «سبّ و بهتان» در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم برگزار شد.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین عباس کمساری صبح امروز در ابتدای این میزگرد با اشاره به اینکه یکی از وظایف مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(س) تبیین اندیشه امام است، گفت: در این جلسات، اندیشه امام در موضوعات مختلف از جمله موضوعات فقهی، حقوقی، عرفانی، تفسیری، سیاسی و اجتماعی با حضور نخبگان و اساتید حوزه و دانشگاه بررسی و تبیین می شود.
مدیر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم افزود: از همه اساتید حوزه و دانشگاه می خواهیم در این مسیر ما را یاری کنند.
آیت الله ابوالقاسم علیدوست نیز در این نشست گفت: کتاب های بزرگان عهده دار مفهوم شناسی، موقعیت شناسی و مصداق شناسی «سبّ و بهتان» است. وقتی شیخ اعظم در گفت و گو از مکاسب محرمه و قبل از ایشان دیگران به این مسئله ورود می کند، یعنی ادبیات زیادی در این زمینه تولید شده است.
وی با اشاره به رابطه شریعت اسلام و سیئات اخلاقی، اظهار داشت: هرچه راجع به شریعت و اخلاق یا شریعت و سیئات اخلاقی گفته می شود، الزاما به معنای رابطه فقه با این نهادها نیست، فقه با همه سنگینی که دارد و ما وظیفه دفاع از آن را داریم اما نمی توانیم صد درصد از همه فقه ها دفاع کنیم.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: سیئات اخلاقی قبل از آنکه اسلامی و دینی باشد، انسانی است. یعنی نیاز نیست انسان دین داشته باشد تا گناه یا خیانت به امانت را پلشت و غیراخلاقی بداند؛ بلکه کافی است انسانی صاحب عقل و خرد و فطرت باشد. بنابراین، عموم تعیّنات اخلاقی، تعیّنات بشری و انسانی هستند و شریعت اسلام در این باره، عموما مؤسس نیست.
وی ادامه داد: با این وجود، شریعت در این باره پنج کار صورت داد؛ اولین کار این بود که حریم افراد را بالا برد و تعرض به آن را بسیار بالاتر از آنچه عقلا در سیئات اخلاقی پلشت می شمردند، بالاتر شمرد. در روایات، حتی ابلیس و شیطان هم حریم دارند و نباید حریم او مورد تعرّض قرار گیرد.
آیت الله علیدوست به داستانی از پیامبر اکرم (ص) که در اصول کافی نقل شده اشاره کرد و گفت: پیامبر(ص) بر پیکر شهیدی نماز خواندند و بعد از نماز فرمودند که آیا از قبیله بنی نجار کسی هست که بیاید؟ بعد رو کردند به هم قبیله ای شهید و فرمودند شهید شما تا در بهشت رفته اما او را به داخل راه نمی دهند. سه درهم به یک یهودی بدهکار است؛ این دین را ادا کنید تا شهید داخل بهشت شود.
وی ادامه داد: کار دوم شریعت این بود که چند سویه عمل کرد؛ یعنی فقط جرم انگاری نکرد، بلکه اثر آخرتی را بالا برد و حتی آثار وضعی برای آن برشمرد. اینکه در روایت است، شخص غیبت کننده مردارخواری می کند، این نیست که در آخرت مردارخواری کند بلکه در همین دنیا غیبت کننده مردارخواری می کند. قیامت، «یوم تبلی السرائر» است نه«یوم توجد السرائر»..
رئیس انجمن علمی فقه و حقوق حوزه یادآور شد: کار سوم شریعت دو سویه کارکردن بود به این معنا که فقط پلشت انگاری نکرد بلکه تکلیف قرار داد؛ به عنوان مثال نشستیم غیبتی را می شنویم اما تکالیفی برای ما مشخص شده است.
وی به بحث امام خمینی(س) با محقق ثانی اشاره کرد و گفت: محقق ثانی می گوید یکی از موارد جواز غیبت برای «مصلحت» است. امام خمینی عبارتی دارد به این صورت که «کدام مصلحت است که بتواند مفسده غیبت را پوشش دهد و بر این مفسده غلبه پیدا کند؟»
آیت الله علیدوست ادامه داد: کار چهارم شریعت اسلام، توسعه دامنه حقوق بود. حدیثی که شیخ اعظم در مکاسب، ۳۰ حق را ذکر می کند ببینید که چقدر دامنه حقوق گسترده شده است.
وی اظهار داشت: کار پنجم شریعت مطهر این بود که ماکیاولیسم را نپذیرفت؛ یعنی اسلام نفرمود هدف وسیله را توجیه می کند. در یک مورد اصلا نپذیرفت و در جاهای دیگر برای مصلحت هم اجازه داد. نهاد تشخیص مصلحت، ابزارها و نمادهای تشخیص مصلحت و… را مطرح کرد . اسلام نپذیرفت که برای حفظ نظام و یا جاانداختن خطّی و حتی روی کارآوردن فردی، سیئات اخلاقی مجاز است.
این استاد فقه و اصول حوزه علمیه تأکید کرد: بهتان، اساس را به باد می دهد و فضله ای است که اگر در اقیانوس هم بیفتد، همه را خراب می کند.
وی یادآور شد: پیامبر اکرم(ص) در مورد «اهل ریب و بدعت پس از ایشان» پنج دستور به اصحاب خود داده‌اند: ۱. اظهار برائت از آنان؛ ۲. سبّ کردن آنان؛ ۳. عیب کردن آنان؛ ۴. وقیعه در مورد آنان؛ ۵. مباهته .
آیت الله علیدوست ادامه داد: برخی بزرگان مانند علامه مجلسی، مباهته را به معنای مبهوت کردن گرفته است. برخی مجتهدین، آن را به مصلحت کشانده اند. برخی دیگر مانند صاحب جواهر هم به تعارض آن با برخی ادله دیگر اشاره می کنند و می گویند نمی توانیم کاری را به کسی نسبت دهیم که انجام نداده است.
وی با بیان اینکه نسبت به «تراث» باید خیلی حساس بوده و غیرت داشته باشیم، گفت: امروز با تراث سوزی مدرن مواجهیم؛ زمانی صلاح الدین ایوبی به لبنان حمله کرد. مرحوم چمران در کتاب خود می نویسد: «یک هفته آب حمام های لبنان از کتاب های شیعه گرم بود». یک دفعه تراث سوزی آنگونه بود اما الآن به شکل دیگری است. یک نفر آن طرف آب، شبهه ای را مطرح می کند که عمده روایات ضعیف است. این شبهه وارد ایران می شود و افراد با انگیزه های مختلف گوش می کنند و به دلیل نداشتن تخصص به آن اعتماد می کنند لذا ما وظیفه داریم با چنگ و دندان از تراث خود حفاظت کنیم. حضرات معصومین در ۱۱ روایت و شاید بیشتر فرمودند، اگر چیزی از ما رسید و با قرآن مخالف بود یا شاهدی از قرآن برای آن نیافتید، کنار بگذارید.
رئیس انجمن علمی فقه و حقوق حوزه تأکید کرد: شریعت اخلاقی است و فقه برخاسته از این شریعت هم اخلاقی است و عالمان ایستاده بر قله ما، ممکن است اختلاف سلیقه داشته باشند اما به طور طبیعی فتاوای غیراخلاقی نباید داشته باشد.
به گزارش خبرنگار جماران، آیت الله محمد قائنی نیز در این نشست، گفت: به حسب حکم اولیه، در حرمت «سبّ و بهتان» هیچ گونه تردیدی نیست و مورد اتفاق ادیان و مسلمانان و فقهای شیعه است.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: آیا بهتان و دروغ بستن به اهل بدعت که سبب رسوایی آنها می شود از باب مصلحت حفظ عقاید مسلمانان جایز است؟ مقصود از «اهل بدعت» کسانی است که غیر دین را با توجه، به عنوان دین جا می زنند.
وی یادآور شد: عمدتا در کلمات متاخرین عنوان شده و به نظر می آید جواز افترا و بهتان در کلمات سابقین مورد پذیرش نبوده است. نه از باب اینکه متعرض شده و گفتند جایز نیست، بلکه از این جهت که نظیر این استدلال را در موارد متعددی در فقه داشتیم و گفتیم از سکوت برخی علما فهمیده می شود که آن مورد را قبول ندارند. گفتند غیبت حرام است، تهمت حرام است، یکی از مستثنیات را فاسق متجاهر قرار دادند، ولی غیبت برای حفظ نفس محترمه و تهمت به اهل بدع را جزء مستثنیات قرار ندادند، اگر این مورد جزء مستثنیات است حتماً نیاز به استثناست و لذا می شود به مشهور فقهای سابق بر شیخ انصاری نسبت داد که این مسئله به خصوص در کلماتشان هویدا است تا برخی از متأخرین. به سابقین می‌شود با خاطر جمعی، این نسبت را داد و گفت کلینی و امثالهم قائل به عدم مشروعیتند، و لذا اگر به کلینی نسبتی بدهیم که ایشان بهتان را جایز نمی داند ولو این روایت را ذکر کرده چون اطلاق حرمت بهتان و کذب را فرموده و یکی از مستثنیات را مورد اهل بدع نفرموده پس بنابراین کلینی قائل به حرمت بهتان بوده است.
آیت الله قائنی با بیان اینکه از کتاب کافی، فتوای کلینی فهمیده می شود، گفت: بحث اهل بدعت مبتلابه است؛ چه در زمان ائمه معصومین و چه زمان حاضر، بسیار مصادیق خارجی داشته است. اگر مشروعیت بهتان به اینها، حکم فقهی شیعی و مکتب اهل بیت می بود، وضوح مشروعیت این از وضوح مشروعیت غیبت فاسق اوضح بود درحالیکه اینگونه نیست.
وی اظهار داشت: مرحوم خوئی این روایت را به عنوان یکی از اموری که به واسطه ملاک تزاحم مجاز می تواند قرار گیرد، مطرح کرده است. تا جایی ایشان به روایت داود بن صرحان به عنوان سند استثنا متعرض نشده است که می گوید این روایت هم پس از اطلاق روایات حرمت بهتان است.
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: مرحوم خوئی این روایت را تلقی موازین تزاحم و غیرتزاحم می داند و لذا یا به این روایت عمل نمی کند یا این روایت را به معنای بهتان نمی بیند.
وی افزود: تمام این شبهه و اشکال از اینجا سرچشمه گرفته که «باهتوهم» را به معنای بهتان گرفتیم. علامه مجلسی می گوید که «باهتوهم» به معنای بهتان زدن نیست.
قائنی اظهار داشت: حرمت بهتان مانند دیگر محرمات، از نظر فقه، قطعا استثناء دارد. آن جایی است که اگر بهتان نزنیم، کشته می شویم. اینجا حفظ خون دیگران از حفظ خون من واجب تر نیست و لذا اینجا بهتان جایز است.
به گزارش خبرنگار جماران، در پایان این نشست از کتاب «دشنام و بهتان» تقریرات درس خارج فقه حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی رونمایی شد.
