/گزارش اختصاصی خبرنگار جماران/
خطر ویرانی بیخ گوش دومین پایتخت صفویه/ مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی نادیده گرفته می شود! طرح خیابان انصاری در قزوین کلید خورد؟
به نظر می رسد طرح انصاری شرقی که سال ۹۴ با مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی لغو شده بود ، در سکوت اداره کل میراث‌فرهنگی استان کلید خورده است. با اجرای این طرح علاوه بر تخریب و انحطاط هویت بافت تاریخی شهر، فرصت ایران برای ثبت جهانی خیابان سپه از دست خواهد رفت.
به گزارش خبرنگار جماران، طرح خیابان انصاری شرقی که قرار بود از بافت تاریخی محله بُلاغی از قدیمی‌ترین محلات تاریخی شهر قزوین عبور کرده و در مسیر خود بسیاری از بناهای ثبت ملی و ارزشمند را تخریب کند، با مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی در سال ۱۳۹۴ لغو و با طرح جایگزین مصوب در سال ۱۳۹۷ از خیابان سواره‌رو به پیاده‌راه تبدیل شد.
مشاهدات خبرنگار جماران حاکی از آن است که متأسفانه، در طی این سال‌ها مصوبات شورای‌عالی معماری و شهرسازی توسط برخی مدیران استانی و شهری مورد تمکین قرار نگرفته و در چند سال گذشته اقدام به تملک و تخریب املاک در مسیر طرح شده و بخش‌هایی از بافت محلات «پنبه‌ریسه» و «فشتهول و بلاغی» هم تخریب شده است.
در چند روز گذشته زمزمه‌هایی که از تملک کامل و آغاز فعالیت های تخریبی گاراژ تاریخی خیابان سپه در جنوب عالی‌قاپو و در کنار محوطه تاریخی «چهل‌دختران» به گوش می‌رسید، ظن شروع طرح انصاری شرقی را تقویت کرد!
حالا منابع محلی و برخی فعالان میراث‌فرهنگی می‌گویند طرح احداث خیابان انصاری شرقی کلید خورده و در آینده‌ای نزدیک پس از افتتاح کمربندی نسیم شمال نوبت به افتتاح خیابان انصاری شرقی خواهد رسید.
طرحی که با اجرایش نه‌تنها ۵ تا ۱۰ درصد از جداره تاریخی ضلع شمال نخستین خیابان ایران (سپه) که هویت و بافت تاریخی دومین پایتخت ایران در دوره صفوی از دست خواهد رفت بلکه به‌زعم کارشناسان میراث‌فرهنگی اجرای طرح انصاری شرقی تهدیدی جدی برای بافت تاریخی قزوین، کاروانسرای سعدالسلطنه که اخیراً ثبت جهانی شده، خیابان سپه به‌عنوان اولین خیابان تاریخی ایران، دولتخانه صفوی که یادگار نیم قرن پایتختی قزوین است، بازار تاریخی و بسیاری بناها و داشته‌های ارزشمند تاریخی این شهر به شمار می‌رود.
طی تماس و پیگری خبرنگار جماران با مسئولان میراث فرهنگی قزوین، علیرضا خزائلی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تنها به یک پاسخ کوتاه بسنده کرد و گفت: «تغییری در طرح مصوب محله بلاغی داده نشده، اتفاقی نیفتاده و هر اقدامی خارج از طرح مصوب، اقدامی غیر قانونی است.»
این در حالی است که طی سالهای گذشته آرامگاه«چهل دختران» ، گاراژ یا تعمیرگاه در شمال خیابان ثبت ملی سپه توسط شهرداری تملک و خانه تاریخی «قافله باشی» که در عرصه و حریم محوطه ثبت ملی قرار داشت، تخریب شده است. این قدام در حالی رخ داده که خیابان سپه در سال ۱۳۸۷ به‌عنوان اولین خیابان ایران در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده و هر گونه دخل تصرف در آن خلاف قانون است!
به گزارش جماران، توجه به این نکته هم ضروری است که «قزوین» در دوره صفوی میدان بزرگی شبیه میدان نقش‌جهان اصفهان داشت که وقایع مهم تاریخی را شاهد بوده؛ میدانی که در جریان توسعه خیابان به خیابان سپه اضافه شد و باستان شناسان احتمال می دهند که در محل گاراژ‌کنونی واقع شده باشد. اثبات این فرضیه تنها با کاوش های باستان شناسی امکان پذیر است و هر نوع دخل و تصرف در این منطقه شواهد تاریخی را مخدوش خواهد کرد.
طرح انصاری شرقی در مسیر خود از «چهل دختران» ،«مسجد مدرسه حیدریه» و « حمام بلاغی » عبور خواهد کرد.
«چهل دختران» محوطه ای است که بر اساس منابع تاریخی و نوشته های محمدعلی گلریز و پرویز ورجاوند، آرامگاه شاهزادگاه صفوی بوده است؛ مردم محلی هم معتقدند این مکان محل دفن سر رابرت شرلی جهانگرد و سفیر انگلیسی هم هست.
همچنین مسجد مدرسه حیدریه هم متعلق به دوره سلجوقی است و در کاوش های دکتر چگینی شواهدی از دوره آل بویه هم به دست آمده است؛ این محل، مسجد حنفی‌های قزوین بوده و بهترین کتیبه کوفی ایران در همین مدرسه قرار دارد. این بنای ارزشمند در دوره قاجار و پهلوی مرمت شده است و احداث خیابان تهدیدی جدی برای سلامت کالبد و هویت لایه‌های زیرین این اثر ثبت ملی به شمار می رود.
به گزارش خبرنگار جماران، فاز نخست طرح شهید انصاری دهه هفتاد در قزوین اجرا شد و شواهد حاکی از آن است که علی رغم مصوبه قاطع شورای‌عالی معماری و شهرسازی این طرح در حال پیگیری است!
چرا نباید طرح خیابان انصاری شرقی را در قزوین اجرا کرد؟
یک پژوهشگر میراث‌فرهنگی درباره اینکه چرا نباید طرح خیابان انصاری شرقی را در قزوین اجرا کرد، به جماران گفت: در دوره زمانی واقع شدیم که فکر نمی‌کنم در هیچ کجای دنیا با این مقیاس، خیابان احداث کنند! در تمام دنیا احداث خیابان در بافت‌های پر به لحاظ اقتصادی و اجتماعی مردود شناخته شده، اما ما همچنان در این امر مصر هستیم و این دور از عقلانیت علمی است.
باید به این نکته توجه داشت که بافت‌ها لزوماً با دانه‌هاو ریزدانه‌های تاریخی‌اش تعریف نمی‌شود؛ اینکه مغازه‌ها و خانه‌ها تاریخی نباشند مفهومش این نیست که بافت، تاریخی نیست! محله تاریخی فشتهول و بلاغی که البته هر دو اسم متأخر مربوط به دوره قاجاریه هستند و پیش‌تر دستجرد و رستاق القطن نامیده می‌شدند، از محله‌های تاریخی و ارزشمند قزوین هستند است که قدمت آن حداقل به دوره سلجوقی بازمی‌گردد. اگر چه وقتی می‌گوییم قدمت بافت آن سلجوقی است نباید تصور شود خانه‌ها یا کوچه‌های آن سلجوقی است، بلکه مفهومش این است که پایه و هویت سلجوقی دارد، همچنانکه شهرسازی در قزوین از قرن‌های اولیه دوره اسلامی آغاز و بعدها دچار توسعه و تحول منطقی شده است، بدون اینکه به هویتش خدشه‌ای وارد شود.
مهرزاد پرهیزکاری افزود: متأسفانه امروزه چشممان را به دانش و اندیشه‌های رایج در دنیا بسته‌ایم، درحالی‌که ما هم زمانی این دانش و اندیشه را داشتیم. به اسم توسعه، هویت شهرها را پاک می‌کنیم و انتظار داریم همانی باشد که درگذشته بوده است و چنین چیزی ممکن نیست.
کالبد شهر نشان سیر تحول شهری است و وقتی به کالبد بافت قزوین دست می‌زنیم، خط و خطوطی که متعلق به سده‌های قبل و قرن‌های اولیه اسلامی و سلجوقی است را از بین می‌بریم! خط و خطوطی که به لحاظ فرهنگی بسیار ارزشمند است؛ ولی متأسفانه ارزشش دانسته نمی‌شود!
تاراج هویت با تخریب بافت تاریخی
نویسنده کتاب «پیشینه مهندسی در قزوین حکایتی از آبادانی» به جماران گفت: متأسفانه با احداث خیابان شهید انصاری شرقی یک‌سری خط و خطوط تاریخی را از بین می‌بریم که نه فقط هویت محله که هویت شهر و مردم شهر دچار استحاله می‌گردد.
پرهیزکاری ادامه داد: ما با گذشتگان و آیندگان یک فصل مشترک داریم و آن رشته مشترک شهر است؛ وقتی شهر را از بین ببریم و در آن دخل و تصرف کنیم، تا حدی تغییرش بدهیم که قابل‌شناسایی نباشد، معرفتی درباره‌اش پدید نمی‌آید و آیندگان ما به آن تعلقی نخواهند داشت.
تا وقتی شهر برای مردمانش مهم نباشد حفاظت معنایی ندارد، نتیجه‌اش می‌شود همین آمار وحشتناکی که از وضع بد محیط‌زیست، یا دیوارنویسی‌ها، ازبین‌بردن درختان و... ارائه شده است و مسبب این ماجرا ما هستیم که با تصمیم‌سازی‌های اشتباه شهر را بی‌هویت می‌کنیم، رشته تعلق را بریده و رشته چیزی که شهر را با مردمانش پیوند می‌دهد را پاره می‌کنیم. گذشتگان ما با این شهر پیوندی داشته‌اند اگر ما بخواهیم با شهر پیوند داشته باشیم باید به گذشته رجوع کنیم و آن ممکن نیست مگر با توسل به شهری که موجودیت تاریخی دارد. وقتی همه چیز تغییر کند تعلق خاطری هم نیست و خیلی راحت حفاظت از شهر را کنار می‌گذاریم.
او گفت: چند مؤلفه وجود دارد که بافت را تعریف می‌کند.یکی از این مؤلفه‌ها گذرها هستند، شکستگی‌ها، باریک و پهن شدن‌ها، گشایش‌هایی که یک نمونه‌اش را جلوی مدرسه حیدریه می‌شود دید. یکی دیگر از مولفه‌های مهم، ریزدانه‌های کالبدی هستند و اگر چه ریزدانه‌های این محله در دوره پهلوی تغییرات داشته و نوسازی شده، اما یک‌سری ریزدانه مثل مسجد مدرسه حیدریه، حمام بلاغی که به دوره سلجوقی و صفوی تعلق دارند (و می‌تواند شاید قدیمی‌تر هم باشد)، موجود است.
همه اینها بخشی از بافت هستند و اگر در آنها دخل و تصرف صورت گیرد، دیگر آن بافت تاریخی چیزی که باید باشد نیست.
پرهیزکاری ادامه داد: وقتی از خیابان شهید انصاری حرف می‌زنیم اشاره به طرحی دارد که ادامه شهید انصاری غربی است و از وسط حمام و مسجد عبور می‌کند و تا نزدیکی‌های پل طالقانی می‌رود، این خیابان از روی پلاکی عبور می‌کند که حیاط مسجد مدرسه حیدریه است و می‌دانیم که در دوره قاجار مدرسه بوده؛ اما پیش از آن هم مسجد تأسیساتی و بناهایی داشته که امروزه باید تصور کرد زیر مدرسه دوره قاجار است، اینکه خیابان انصاری شرقی از حیاط مدرسه رد می‌شود معنایش این نیست که از زمین خالی رد شده، طبیعتاً اقدامات عمرانی که در آثار تاریخی یا جوار آثار تاریخی انجام شود، ضمن تهدید سلامت کالبد و هویت، به لایه‌های زیرین (با قدمت سلجوقی و ماقبل) آسیب می‌زند و حریم منظری اثر را هم مخدوش می‌کند.
ضمن اینکه در حال حاضر مرکز محله و واشدگاهی را جلوی مسجد حیدریه شاهد هستیم؛ درست چسبیده به مدرسه آب‌انباری وجود دارد که مخزنش موجود است و سردرش مغازه شده است. همه اینها داشته‌های تاریخی است که هویت‌بخش است و جزئی از محله دستجرد قدیمی است و در مجموع کلیتی را ایجاد می‌کند که عبور خیابان آن را پاره‌پاره می‌کند.
مرکز محله بلاغی که با دیدگاه احداث خیابان شهید انصاری یک زمین خالی تلقی می‌شود، یک فضای شهری است که تاریخی پشت آن است، اقتصادی پشت آن جریان دارد، حیات اجتماعی آن جا زنده است و با احداث خیابان همه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهیم.
همه این موارد موضوعات مهمی هستند که ما را از احداث خیابان انصاری شرقی منع می‌کند.
پرسش مهم از شهرداری قزوین؟!
پرهیزکاری گفت: درباره طرح انصاری شرقی بایدیک سؤال مهم از شهرداری پرسید؛ احداث این خیابان چه چیزی به شهر اضافه می‌کند؟ پایه تفکری این طرح متعلق به دوره‌ای است که اتوبان احداث نشده بود و قرار بود طرح موسوم به انصاری شرقی ترافیک گذری غرب به شرق قزوین را طوری هدایت کند که وارد مرکز شهر نشود، اما امروز اجرای طرح در سه‌راه اسدآبادی مشکل ایجاد می‌کند و بخشی هم ترافیک را به سمت پل طالقانی هدایت می‌کند که خود شاهد ترافیک سنگین است. پس نمی‌تواند به لحاظ ترافیکی مشکلی را از دوش شهر بردارد!
او ادامه داد: شاید کمتر به این موضوع توجه شده که احداث انصاری شرقی معضل اجتماعی ایجاد می‌کند، وقتی این محوطه به یک خیابان عریض تبدیل شود کم‌کم در کنارش یک‌سری تجاری‌سازی اتفاق می‌افتد و این واحدهای تجاری نهایتاً باعث کندی ترافیک می‌شود. از طرفی در قسمت شمال انصاری فاصله‌ای که خیابان شهید انصاری شرقی تا خیابان طالقانی ایجاد می‌کند، مثلثی است که همین‌الان تجاری‌ها در آن نفوذ کرده‌اند در نتیجه ی این اقدامات به‌مرور مسکونی‌ها به تجاری تبدیل می‌شود و ما با بافت خالی از مسکونی مواجه خواهیم شد و این یک معضل خطرناک اجتماعی است.
او ادامه داد: به‌این‌ترتیب ما بخشی از شهر را که اتفاقاً بسیار مهم هم هست و در بالا و پایینش زون مسکونی بسیار قوی داریم و در آن زندگی جریان دارد، را خالی از جمعیت می‌کنیم، این منطقه بعد از تعطیلی مغازه‌ها به جایی ترسناک تبدیل می‌شود و امنیت اجتماعی‌اش را از دست می‌دهد، این سرنوشت برای خیابان طالقانی امام هم قابل‌پیش‌بینی است.
خداحافظی با ثبت جهانی هسته مرکزی شهر قزوین؟!
به گزارش جماران، با امتداد خیابان شهید انصاری به سمت شرق، رابطه میان خیابان سپه و سردر عالی‌قاپو گسسته شده و این ۲ اندام شهر صفوی که در ارتباط با یکدیگر معنا پیدا می‌کنند، هویت خود را از دست می‌دهند. این می‌تواند مانع از ثبت جهانی هسته مرکزی شهر قزوین شود.
پرهیزکاری در این باره گفت: خیابان سپه به‌تنهایی واجد معیارهای ثبت جهانی نیست و اگر بخواهیم بخشی از قزوین را بر اساس معیارهای جهانی ثبت کنیم، قطعاً سپه و دولتخانه باید با هم دیده شود، در شرایط موجود پیوستگی سپه با سردر عالی‌قاپو محرز است و این دو بدون هم تعریف نمی‌شوند. از طرفی در یک ضلع آن خیابانی احداث شده که مربوط به گذشته است، می‌توان با این استدلال که آن زمان کنوانسیون‌ها تشکیل نشده بود یا توجهی به آن وجود نداشت، احداث خیابان قدیمی را توجیه کرد؛ اما با امتداد خیابان شهید انصاری به سمت شرق به هیچ ترکیبی نمی‌توانی تصور کرد که این خیابان با عالی‌قاپو پیوستگی دارد پیوند سردر عالی‌قاپو و خیابان سپه گسسته شده و موضوع ثبت جهانی مرکز تاریخی شهر قزوین را باید برای همیشه فراموش کرد.
به گزارش جماران، پی گیری ها برای گرفتن پاسخ رسمی از شهرداری قزوین، تاکنون نتیجه ای دربر نداشته و سرانجام، ولی الله چگینی رییس کمیسیون مالی شورای اسلامی شهر قزوین، گفت: بحث تملک های طرح انصاری شرقی شروع شده، بخش اعظمی تملک شده بود و چند پلاک مانده بود که همکاران درگیر آن هستند و نمی توانم با قاطعیت اعلام کنم که صد در صد تملک شده است!
او با تایید تملک «گاراژ«، مغازه «جگرکی» خیابان سپه و «چهل دخترون» در راستای اجرای طرح انصاری شرقی ، درباره مخالفت قاطع شورای‌عالی معماری و شهرسازی با اجرای این طرح در سال ۹۴ به خبرنگار جماران گفت: با صحبت هایی که انجام شد و رایزنی هایی که صورت گرفت موافقت کردند که این طرح اتفاق بیافتد!
دیدگاه تان را بنویسید