حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام یکی از شخصیت‌های برجسته علمی در تاریخ فرهنگی اسلام به‌شمار می‌رود. آگاهی عمیق ایشان در حوزه امور دینی به قدری بوده که امام هادی علیه‌السلام به شخصی فرمودند: «ای ابوحماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله بپرس و سلام مرا به او برسان».
پایگاه خبری جماران؛ محدث عالی‌مقام و امام‌زاده بزرگوار جناب عبدالعظیم علیه‌السلام که نسب ایشان با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌رسد بر اساس برخی منابع متأخر، در چهارم ربیع‌الثانی 173 هجری قمری در مدینه و در خانه جد خود امام حسن مجتبی متولد شد و از آنجا که تحت تعقیب حکومت عباسی بود به ری مهاجرت و در سن هفتاد و نه سالگی در پانزدهم شوال 252 هجری قمری در این شهر وفات کرد، بنابراین دوران حیات او هم‌زمان با زندگانی امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری علیهم‌السلام بوده و طبق برخی منابع، به صورت قطعی محضر امام جواد و امام هادی علیهما‌السلام را درک کرده‌اند.
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام یکی از شخصیت‌های برجسته علمی در تاریخ فرهنگی اسلام به‌شمار می‌رود، چراکه:
- ایشان از بزرگانِ محدثان بوده و روایات فراوانی از ائمه نقل کرده‌اند که مجموعه آن‌ها در کتاب‌های «مسند حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام» اثر مرحوم عزیزالله عطاردی و علیرضا هزار و «حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه‌السلام» اثر مرحوم محمد محمدی ری‌شهری منتشر شده‌است.
- آگاهی عمیق ایشان در حوزه امور دینی به قدری بوده که امام هادی علیه‌السلام به شخصی فرمودند: «ای ابوحماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله بپرس و سلام مرا به او برسان». (شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام و شهرری/مجموعه رساله‌های خطی و سنگی: ص 23 رساله «رساله فی فضل عبدالعظیم علیه‌السلام»، صاحب بن عباد)
- ایشان مؤلف دو کتاب به اسم‌های «خطب امیرالمؤمنین» و «یوم و لیله» بوده‌اند.
برکات فرهنگی وجود حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام در بعد از وفات ایشان به‌ویژه بخاطر اعلان برابریِ زیارت قبر ایشان با مرقد نورانی حضرت امام حسین علیه‌السلام از سوی امام هادی علیه‌السلام تداوم دارد. ماجرا از این قرار بودکه شیخ صدوق، از محمد بن یحیی عطار (یکی از اهالی ری ) نقل کرده که: خدمت امام هادی علیه‌السلام رسیدم. ایشان فرمود: «کجا بودی؟». گفتم: حسین بن علی علیه‌السلام را زیارت کردم. امام هادی علیه‌السلام فرمود: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی علیه‌السلام را زیارت کرده باشد» (ثواب‌الاعمال: ص 124 ح 1). بر اساس شواهد تاریخی در حرم حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام (کتیبه آجری مربوط به دوره سلجوقی واقع در ورودی حرم) مسلم است که مرقد حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام لااقل هزار سال دارای بارگاه بوده و محل زیارت و توجه شیعیان و ارادتمندان خاندان رسالت بوده‌است.
جایگاه ویژه علمی و نقش فرهنگی حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام و امتیاز خاص زیارت مرقد آنحضرت – که به آن‌ها اشاره شد- ایشان را به شخصیت مؤثر هویت‌ساز فرهنگی تبدیل کرده، چراکه:
- احادیث نقل شده از سوی ایشان – با تنوع در موضوع – جزو میراث فرهنگی ناملموس اسلامی به‌شمار می‌رود و توجه و رعایت آن در زیست دینی مؤثر است.
- زیارت حرم حضرتش، موجب بازتولید هنجارها و ارزش‌های فرهنگ اسلامی شده و به تقویت مفاهیمی چون امنیت فرهنگی، انسجام فرهنگی و سرمایه فرهنگی منجر می‌شود.
- آثار هنری و ادبی فاخر و آثار مکتوب فراوانی که تحت تأثیر شخصیت علمی و معنوی و نیز جایگاه زیارت ایشان در فرهنگ اسلامی، در طول تاریخ خلق شده همگی جزو میراث فرهنگی و سرمایه‌های فرهنگی هستند.
- رویدادهای فراوانی علمی و فرهنگی که به‌خصوص در سال‌های اخیر با محوریت شخصیت ایشان، به‌ویژه کنگره بین‌المللی حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام، برگزار شده، به تولید سرمایه فرهنگی در حوزه فرهنگ اسلامی منجر شده است.
- توجه به بارگاه حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام و توسعه آن به خصوص در سال‌های اخیر و ارائه خدمات متنوع علمی، آموزشی، فرهنگی و درمانی و ... منجربه توجه بیش از پیش به آنحضرت شده است.
علی محمدی
مدرس دانشگاه و پژوهشگر امور فرهنگی
