در ایران و سرزمین‌های هم فرهنگ و مجاور، شب آغاز زمستان با نام ' شب چله ' یا ' شب یلدا ' نامیده می شود ، به دلیل دقت گاهشماری ایرانی و انطباق کامل آن با تقویم طبیعی،همواره و در همه سال‌ها، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سی‌ام آذرماه و بامداد یکم دی‌ماه است و یلدا طلیعه زمستان و طولانی ترین شب سال است.
برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی نحس و بد شناخته نمی شود.
جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کهن دارد و فرصتی برای شاد زیستن است.
خورشید در حرکت سالانه خود در آخر پاییز به پایین ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود.
از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره بسوی شمال شرقی باز می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است.
ابوالقاسم فقیری فرهنگ پژوه و نویسنده و پژوهشگر شیرازی با خبرنگار ایرنا پیرامون شب یلدا در فرهنگ شیراز و استان فارس به گفت و گو نشست و یلدا را از زاویه آیینی و رسوم محلی مردم این اقلیم بازگو کرد.
این نویسنده همچنین پیرامون شب یلدا در فرهنگ شیراز در کتابی که از سوی انتشارات نوید شیراز به چاپ رسید ه است به تفصیل دراین باره سخن گفته است.
آنچه در پی می آید برگرفته از گفت و گوی ایرنا با ابوالقاسم فقیری نویسنده و پژوهشگر شیرازی و بخشی از مقالات فرهنگی و پژوهشی است که این نویسنده منتشر کرده است.
شب یلدا بلندترین شب سال است، ایرانیان از گذشته های دور این شب را گرامی داشته وجشن می گرفتند.در فرهنگ عمید در مقابل واژه یلدا چنین می خوانیم : یلدا کلمه ای سریانی به معنی میلاد، وقت ولادت ، به معنی زمان ولادت حضرت عیسی هم گفته اند در فارس شب یلدا را شبی می گویند که از آن شب دراز تر نباشد و آن شب آخر پاییز و شب اول زمستان است.
در فرهنگ معین جلد چهارم در برابر واژه یلدا این چنین می خوانیم: یلدا درازترین شب سال ، شب اول برج جدی، شب چله برج زمستان این کلمه در سریانی به معنی میلاد است چون شب یلدا با میلاد مسیح تطبیق می کردند از این رو آن را بدین نام گذاشتند.
در فرهنگ اساطیر واشارات داستانی در ادبیات فارسی هم در باره یلدا چنین مطلبی رامی خوانیم :ایرانیان این شب را تولد میترا (مهر) می دانستند آن را با تلفظ سریانی اش پذیرفتند و درواقع یلدا با بابانوئل اروپایی که در 25 دسامبر(چهارم دی) تثبیت شده، معادل است.
بنابراین نوئل اروپایی همان شب یلدا یاشب چله ایرانی است. کرمانی ها معتقدند که قارون به شکل هیزم شکنی ، شب به درخانه ها می آید و هیزم به آنها می دهد که هیزم ها به شمش طلا تبدیل می شود بنابراین تا صبح بیدار می مانند این مراسم یادآور بابانوئل در کریسمس است و می رساند که یلدای ایرانی وکریسمس از یک مایه سرچشمه گرفته است.
درادبیات فارسی ، شعر از زلف یار و هم چنین روز هجران را از حیث سیاهی درازی به شب یلدا تشبیه کرده اند.
شیرازی ها به شب یلدا شب چله می گویند ودراین شب که طولانی ترین شب سال است مراسمی خاص دارند، شیرازی ها زمستان را بدین ترتیب قسمت می کنند: از اول دی تا دهم بهمن را چله بزرگ ازدهم بهمن تا اول اسفند را چله کوچک واز اول اسفند تاآخر اسفند را چله پیرزن می گویند همچنین چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را (چهار چهار) میگویند که اوج سرما را دراین 8 روز می بینیم .
معمولا در شب چله سردمزاج ها اگر بخواهند طبع شان برگردد باید چیزهای گرم بخورند ، گرم مزاج ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند.در شب چله خوردن ارده شیره ، ارده وخرما و رنگینک رواج کاملی دارد این خوراک ها همه گرم هستند.
خوردن آجیل شیرین متداول است آجیل شیرین مخلوطی است از انجیر ،قصبک (خرمای نیمه خشک)، نخودچی کشمش ، توت خشک ، مویز ، مغز بادام، مغز گردو ، قیصی، شکرپنیر ، خرک(خرمای خشک)، برنجک و برگه هلو، بساط میوه های فصل هم در شب یلدا پهن است.
خوردن هندوانه در شب یلدا درگستره ایران بین خانواده ها رواج دارد. در شیراز هم در شب چله شیرازی ها حتما هندوانه می خورند.
تفال به دیوان حضرت حافظ ، گرفتن فال کلوک (کوزه)، گفتن قصه و متل هم در شیراز در شب یلدا رواج دارد.
در شب چله بعضی از خانواده ها فال کلوک می گیرند کلوک کوزه های دهن گشادی است که در آن روغن شیره، رب انار و یا ترشی می ریزند. روی کوزه بالعابی سبز پوشیده شده است.
این فال ویژه بانوان است،رسم است که کلوکی به میان مجلس آورده وهر یک از زنان نشانه ای درکلوک می اندازند آنگاه دختر بچه ای جلو می آید و دست درکلوک می کند و یکی از اشیای داخل کلوک را بیرون می آورد و به دیگران نشان می دهد. سپس یکی از بانوان ترانه های محلی را می خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه ای می گیرد، به جای ترانه های محلی بعضی از اشعار حافظ هم استفاده می کنند.
خوشا امشو که مهمون شمایم
کبوتر وار در بوم شمایم
ترشرویی مکن بر روی مهمون
خدا دوند که فرداشو کجایم
یکی دیگر از رسم های بی نظیر شب یلدا، فال حافظ گرفتن است. اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم، ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده شده است.
شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ برای کوچکترها نیز، از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد.
مفهومی به نام یلدا در مقابل سبک زندگی مجازی ایفای نقش می‌کند چرا که فضای مجازی هر چند با ظاهری دلربا به نظر موجب افزایش ارتباطات بیشتر با افراد دیگر می‌شود اما در عمل انسان را به سمت زندگی فردی گسیل می‌دهد.
مبتلا شدن به فضای مجازی و سرگرم شدن به آن ، گوشی در دست داشتن در عین شرکت کردن در میهمانی ها و در دید و بازدید ها می تواند آفتی برای دورهمی و برای پاسداشت یلدا باشد، چه خوب است که کسانی که یلدای امسال به دید و بازدید می روند برای شاد زیستن برای سرکشی از بزرگان و برای گفت و گو و مفاهمه در این شب گوشی و فضای مجازی را کنار بگذارند.
شب یلدا که به بلندترین شب سال و شب همدلی تعریف شده، فرصتی است که اگر بسادگی از کنار آن بگذریم شاید به تهدیدی برای فرهنگ غنی ایران تبدیل شود.
نکته مهم این است که اقدامات فرهنگی مناسبی که ما را به سمت و سوی درست حقایق زندگی سوق می دهد نباید در گرفتاری های زندگی ماشینی و در همهمه فضای مجازی رنگ ببازد یا به جای آن به نکاتی توجه شود که یا مهم نیستند یا در درجه اولویت های بعدی قرار دارند.
بی شک انتقال صحیح فرهنگ های گذشته که می تواند در ساختار نسل های آینده جامعه موثر باشد متاسفانه به دلیل افراط و تفریط نه فقط فرصت که به تهدید مبدل می شود.چنبره فضای مجازی بر شب یلدا نیز موضوعی است که این فرصت را به تهدید تبدیل می کند.
دورهم نشستن های فامیلی که بزرگتر قوم در صدر می نشست و از فردوسی و حافظ و سعدی و داستان های حماسی ایرانی و اشعار بی بدیل شاعران سخن به میان می آورد در گذشته در ساختار فکری نوجوانان و جوانان تاثیرات موثری می گذاشت که در آینده فکری آنان جلوه گر می شد.
خوراک فکری که در گذشته بزرگترها به فرزندانشان در این شب ها می دادند اشعاری از حافظ و سعدی و آیاتی از قران کریم بود ، نباید این فرهنگ به فرهنگ نگاه کردن به نور مهتابی صفحه گوشی موبایل و ورق زدن مجازی نوشتارهایی باشد که هیچ اصالتی ندارند.
گزارش از : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده:غلامرضا مالک زاده
6113 /1876
انتهای پیام برخی به اشتباه بر این گمانند که مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود اما می‌دانیم که در باورهای کهن ایرانی هیچ روز و شبی نحس و بد شناخته نمی شود.
جشن شب چله، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی، ریشه در رویدادی کهن دارد و فرصتی برای شاد زیستن است.
خورشید در حرکت سالانه خود در آخر پاییز به پایین ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود.
از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره بسوی شمال شرقی باز می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است.
ابوالقاسم فقیری فرهنگ پژوه و نویسنده و پژوهشگر شیرازی با خبرنگار ایرنا پیرامون شب یلدا در فرهنگ شیراز و استان فارس به گفت و گو نشست و یلدا را از زاویه آیینی و رسوم محلی مردم این اقلیم بازگو کرد.
این نویسنده همچنین پیرامون شب یلدا در فرهنگ شیراز در کتابی که از سوی انتشارات نوید شیراز به چاپ رسید ه است به تفصیل دراین باره سخن گفته است.
آنچه در پی می آید برگرفته از گفت و گوی ایرنا با ابوالقاسم فقیری نویسنده و پژوهشگر شیرازی و بخشی از مقالات فرهنگی و پژوهشی است که این نویسنده منتشر کرده است.
شب یلدا بلندترین شب سال است، ایرانیان از گذشته های دور این شب را گرامی داشته وجشن می گرفتند.در فرهنگ عمید در مقابل واژه یلدا چنین می خوانیم : یلدا کلمه ای سریانی به معنی میلاد، وقت ولادت ، به معنی زمان ولادت حضرت عیسی هم گفته اند در فارس شب یلدا را شبی می گویند که از آن شب دراز تر نباشد و آن شب آخر پاییز و شب اول زمستان است.
در فرهنگ معین جلد چهارم در برابر واژه یلدا این چنین می خوانیم: یلدا درازترین شب سال ، شب اول برج جدی، شب چله برج زمستان این کلمه در سریانی به معنی میلاد است چون شب یلدا با میلاد مسیح تطبیق می کردند از این رو آن را بدین نام گذاشتند.
در فرهنگ اساطیر واشارات داستانی در ادبیات فارسی هم در باره یلدا چنین مطلبی رامی خوانیم :ایرانیان این شب را تولد میترا (مهر) می دانستند آن را با تلفظ سریانی اش پذیرفتند و درواقع یلدا با بابانوئل اروپایی که در 25 دسامبر(چهارم دی) تثبیت شده، معادل است.
بنابراین نوئل اروپایی همان شب یلدا یاشب چله ایرانی است. کرمانی ها معتقدند که قارون به شکل هیزم شکنی ، شب به درخانه ها می آید و هیزم به آنها می دهد که هیزم ها به شمش طلا تبدیل می شود بنابراین تا صبح بیدار می مانند این مراسم یادآور بابانوئل در کریسمس است و می رساند که یلدای ایرانی وکریسمس از یک مایه سرچشمه گرفته است.
درادبیات فارسی ، شعر از زلف یار و هم چنین روز هجران را از حیث سیاهی درازی به شب یلدا تشبیه کرده اند.
شیرازی ها به شب یلدا شب چله می گویند ودراین شب که طولانی ترین شب سال است مراسمی خاص دارند، شیرازی ها زمستان را بدین ترتیب قسمت می کنند: از اول دی تا دهم بهمن را چله بزرگ ازدهم بهمن تا اول اسفند را چله کوچک واز اول اسفند تاآخر اسفند را چله پیرزن می گویند همچنین چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را (چهار چهار) میگویند که اوج سرما را دراین 8 روز می بینیم .
معمولا در شب چله سردمزاج ها اگر بخواهند طبع شان برگردد باید چیزهای گرم بخورند ، گرم مزاج ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند.در شب چله خوردن ارده شیره ، ارده وخرما و رنگینک رواج کاملی دارد این خوراک ها همه گرم هستند.
خوردن آجیل شیرین متداول است آجیل شیرین مخلوطی است از انجیر ،قصبک (خرمای نیمه خشک)، نخودچی کشمش ، توت خشک ، مویز ، مغز بادام، مغز گردو ، قیصی، شکرپنیر ، خرک(خرمای خشک)، برنجک و برگه هلو، بساط میوه های فصل هم در شب یلدا پهن است.
خوردن هندوانه در شب یلدا درگستره ایران بین خانواده ها رواج دارد. در شیراز هم در شب چله شیرازی ها حتما هندوانه می خورند.
تفال به دیوان حضرت حافظ ، گرفتن فال کلوک (کوزه)، گفتن قصه و متل هم در شیراز در شب یلدا رواج دارد.
در شب چله بعضی از خانواده ها فال کلوک می گیرند کلوک کوزه های دهن گشادی است که در آن روغن شیره، رب انار و یا ترشی می ریزند. روی کوزه بالعابی سبز پوشیده شده است.
این فال ویژه بانوان است،رسم است که کلوکی به میان مجلس آورده وهر یک از زنان نشانه ای درکلوک می اندازند آنگاه دختر بچه ای جلو می آید و دست درکلوک می کند و یکی از اشیای داخل کلوک را بیرون می آورد و به دیگران نشان می دهد. سپس یکی از بانوان ترانه های محلی را می خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه ای می گیرد، به جای ترانه های محلی بعضی از اشعار حافظ هم استفاده می کنند.
خوشا امشو که مهمون شمایم
کبوتر وار در بوم شمایم
ترشرویی مکن بر روی مهمون
خدا دوند که فرداشو کجایم
یکی دیگر از رسم های بی نظیر شب یلدا، فال حافظ گرفتن است. اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم، ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده شده است.
شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ برای کوچکترها نیز، از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد.
مفهومی به نام یلدا در مقابل سبک زندگی مجازی ایفای نقش می‌کند چرا که فضای مجازی هر چند با ظاهری دلربا به نظر موجب افزایش ارتباطات بیشتر با افراد دیگر می‌شود اما در عمل انسان را به سمت زندگی فردی گسیل می‌دهد.
مبتلا شدن به فضای مجازی و سرگرم شدن به آن ، گوشی در دست داشتن در عین شرکت کردن در میهمانی ها و در دید و بازدید ها می تواند آفتی برای دورهمی و برای پاسداشت یلدا باشد، چه خوب است که کسانی که یلدای امسال به دید و بازدید می روند برای شاد زیستن برای سرکشی از بزرگان و برای گفت و گو و مفاهمه در این شب گوشی و فضای مجازی را کنار بگذارند.
شب یلدا که به بلندترین شب سال و شب همدلی تعریف شده، فرصتی است که اگر بسادگی از کنار آن بگذریم شاید به تهدیدی برای فرهنگ غنی ایران تبدیل شود.
نکته مهم این است که اقدامات فرهنگی مناسبی که ما را به سمت و سوی درست حقایق زندگی سوق می دهد نباید در گرفتاری های زندگی ماشینی و در همهمه فضای مجازی رنگ ببازد یا به جای آن به نکاتی توجه شود که یا مهم نیستند یا در درجه اولویت های بعدی قرار دارند.
بی شک انتقال صحیح فرهنگ های گذشته که می تواند در ساختار نسل های آینده جامعه موثر باشد متاسفانه به دلیل افراط و تفریط نه فقط فرصت که به تهدید مبدل می شود.چنبره فضای مجازی بر شب یلدا نیز موضوعی است که این فرصت را به تهدید تبدیل می کند.
دورهم نشستن های فامیلی که بزرگتر قوم در صدر می نشست و از فردوسی و حافظ و سعدی و داستان های حماسی ایرانی و اشعار بی بدیل شاعران سخن به میان می آورد در گذشته در ساختار فکری نوجوانان و جوانان تاثیرات موثری می گذاشت که در آینده فکری آنان جلوه گر می شد.
خوراک فکری که در گذشته بزرگترها به فرزندانشان در این شب ها می دادند اشعاری از حافظ و سعدی و آیاتی از قران کریم بود ، نباید این فرهنگ به فرهنگ نگاه کردن به نور مهتابی صفحه گوشی موبایل و ورق زدن مجازی نوشتارهایی باشد که هیچ اصالتی ندارند.
گزارش از : نیکنام خشنودی ** انتشاردهنده:غلامرضا مالک زاده
6113 /1876
کپی شد
